Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
9
çәkisinin – әsasında müәyyәn edilir. Hazırda DSK tәrәfindәn İstehlak Qiymәtlәri İndeksi hesablanarkәn bu meyarlardan birincisindәn istifadә olunur. Odur ki, tәdqiqat qrupu alternativliyi fәrqlәndirәn әsas mәqamlardan biri kimi regionların seçim meyarını әhalinin sayına müvafiq deyil, BVF, BӘT vә digәr beynәlxalq tәşkilatlar tәrәfindәn tәtbiqi tәklif olunan әmtәә dövriyyәsindәki payına müvafiq çәkilәrә görә müәyyәnlәşdirib. Bu yanaşmaya bir qәdәr dә aydınlıq gәtirәk. Belә ki, DSK-nın tәtbiq etdiyi vә әhalinin sayı әsasında müәyyәnlәşdirdiyi metodiki yanaşma üzrә rәsmi olaraq Bakı şәhәrindә 2 milyonadәk әhalinin yaşadığını әsas götürәndә, paytaxtda qiymәtlәrin vә әmtәә dövriyyәsinin regionlara nisbәtdә yüksәk olmasına baxmayaraq, son nәticәdә onun tәdqiqata cәlb edilәn obyektlәr arasında çәkisi aşağı olur. Bu isә öz növbәsindә yüksәk qiymәtlәrin vә geniş әmtәә dövriyyәsinin mövcud olduğu әsas regionun ümumi göstәriciyә tәsirinin azaldılmasına gәtirib çıxarır. Әks halda, daha çox әhalinin yaşadığı, lakin aşağı qiymәt sәviyyәsinә malik olan region daha böyük çәkiyә malik olur ki, bu da ümumi indeksin aşağı düşmәsinә gәtirir. Mәrkәzin tәdqiqat qrupu tәrәfindәn tәtbiq edilәn yanaşmada isә hәmin regionda yaşayan әhalinin sayından asılı olmayaraq, orada mövcud qiymәtlәrlә qeydiyyatdan keçәn әmtәә dövriyyәsi әsas götürülür ki, bu da reallığa daha yaxın nәticәlәrin әldә olunmasına şәrait yaradır. İkinci alternativ yanaşma toplanmış qiymәtlәrin İstehlak Qiymәtlәri İndeksindә (İQİ) әks etdirilmәsi vә ümumilikdә indeksin interpretasiyası ilә bağlıdır. İstehlak Qiymәtlәri İndeksinin alternativ metodologiyası problemi qeyd edilәn yanaşma baxımından da әhәmiyyәtlidir. Belә ki, reallıqda elә qeyri-monetar şoklar baş verir ki, bunlar öz növbәsindә hesablanan inflyasiya göstәricisindә öz әksini tapır. Bu şoklar içәrisindә: mövsümi tәsirlәr ucbatından bәzi әmtәә vә xidmәtlәrin qiymәtlәrindә baş verәn dәyişikliklәr, enerji mәhsullarının qiymәtlәrindәki dәyişikliklәri xüsusi qeyd etmәk olar. Qeyd edilәn amillәrin yüksәk tәrәddüdlü, qısamüddәtli
10
xarakterә malik olmasını nәzәrә alaraq, hәr bir ölkәdә olduğu kimi, Azәrbaycanda da tәyinatlı inflyasiya göstәricisindәn istifadә edilmәsi lazımdır. Qeyd edәk ki, bu gün Azәrbaycan Respublikası Milli Bankı qeyd edilәn göstәricini yalnız daxili istifadә mәqsәdilә hesablayır. Ümumiyyәtlә, ikinci yanaşma ilә bağlı qeyd edilәn bütün mәsәlәlәrdә әsas mәqsәd ölkәdә mәhz xalis inflyasiyanın hesablanması ilә bağlıdır. Yәni әsasәn İstehlak Qiymәtlәri İndeksinin hesablanmasında istifadә edilәn bәzi komponentlәrin (hansılarının ki, qiymәtlәri dövr әrzindә birdәfәlik şoklara daha çox mәruz qalır vә daha çox qeyri- iqtisadi amillәr әsasında formalaşır) çıxarılması nәticәsindә yerdә qalan komponentlәr әsasında hesablanan xalis inflyasiya göstәricisi ölkәnin Mәrkәzi Bankının antiinflyasiya siyasәtinin formalaşdırılmasına vә ölkәdә baş verәn qiymәt artımının hansı hissәsinin mәhz monetar amillәr hesabına baş vermәsini müәyyәn etmәyә kömәklik edir. Bir sözlә, ölkәdә xalis inflyasiyanın hesablanmasında әsas mәqsәd dayanıqlı bir inflyasiya göstәricisi әldә etmәkdir. “Alternativ inflyasiya metodologiyasının işlәnilmәsi” layihәsi çәrçivәsindә inflyasiyanın sosial rifaha tәsiri qiymәtlәndirilib. Yoxsulluq mәsәlәsi әn kәskin sosial problemlәrdәn olan Azәrbaycanda inflyasiya dәrәcәsinin yüksәlmәsindәn әhalinin böyük hissәsi narahat olur. Bu, onların real gәlirlәrinә neqativ tәsir göstәrir - mәsәlәnin çox sadә tәrәfi belәdir. Amma “inflyasiyanın sosial-iqtisadi tәrәflәri” daha mürәkkәb vә dәrindir. Belә ki, inflyasiya istehlakçıların real xәrclәrinin artmasına, yığımların dәyәrsizlәşmәsinә, istehsalçıların rәqabәt qabliyyәtinin azalmasına, investisiya iqliminin pislәşmәsinә vә son nәticәdә dә yerli istehsalçıların keyfiyyәtli mәhsul istehsalına olan maraqlarının azalmasına gәtirib çıxarır. İnflyasiyanın tәkcә iqtisadi fenomen olmadığı, onun hәmçinin sosial tәsirlәrә malik olduğu vә o cümlәdәn bu faktorların tәsirinә mәruz qaldığı dәfәlәrlә qeyd edilmişdir. Tәbii ki, inflyasiyaya kobud şәkildә “pulların dәyәrsizlәşmәsi” 11
kimi tәrif verilәrsә, bu halda, әsas diqqәtin әhalinin gәlirlәrinә birbaşa, dolayısı ilәsә rifah sәviyyәsinә yönәlmәsi qaçılmazdır. Әvvәllәr dә qeyd etdiyimiz kimi, inflyasiyanın sosial aspektdә mәnfi tәsirlәrinin qarşısının alınmasında әsas addım әhalinin real gәlirlәrinin qorunması, başqa sözlә desәk, әhalinin gәlirlәr әldә etmә imkanlarının qiymәtlәrin artımı ilә mәhdudlaşdırılmasının qarşısının alınmasından ibarәt olmalıdır. Burada hәr şey “artım marafonunda” әhalinin gәlirlәrinin, ya da inflyasiyanın irәlidә olmasından asılıdır. İlk olaraq әhalinin pul gәlirlәrinin dinamikasina diqqәt yetirәk. Azәrbaycan Respublikasında әhalinin pul gәlirlәri 2005-ci ildә 1991-ci illә müqayisәdә 19 min 316 dәfә artmışdır. Bu artımın iqtisadiyyatda müsbәt effektinin vә hәyat sәviyyәsinә pozitiv tәsirinin qiymәtlәndirilmәsi, tәbii ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, әhalinin on min dәfәlәrlә yüksәlәn gәlirlәrinin müqabilindә qiymәtlәrin artımının nә qәdәr “irәlidә” olmasından asılıdır. Әmәk haqqı artımının әhalinin gәlirlәrinin çoxalmasında başlıca rol oynadığını nәzәrә alsaq, hәr iki göstәricinin müqayisәsinin dә tәdqiqat baxımından әhәmiyyәtini görә bilәrik. Azәrbaycanda 2003- 2004-cü illәrdә nominal әmәk haqqının keçәn illәrlә müqayisәdә artmasına baxmayaraq, İQİ nәzәrә alınmaqla bu göstәrici eyni sәviyyәdә qalmışdır. Belә ki, hәmin illәr üzrә baxmayaraq ki, әmәk haqqının nominal baxımdan artımı İQİ nәzәrә alınmaqla artımından çoxdur, lakin İQİ nәzәrә alınandan sonra mәlum olur ki, 2003-2004-cü illәrdә әmәk haqqının artım dinamikasında heç bir dәyişiklik müşahidә edilmәmişdir. 2005-ci ildә isә hәr iki göstәrici – hәm әmәk haqqının nominal baxımdan artımı vә hәm dә İQİ nәzәrә alınmaqla artımı - keçәn ilin artımı ilә müqayisәdә aşağı olmuşdur. İndi isә әhalinin adambaşına pul gәlirlәri vә pensiyaların da İQİ nәzәrә alınmaqla vә nominal baxımdan müqayisәsini nәzәrdәn keçirәk (bax: Cәdvәl 1) Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|