Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
Yeni Zelandiyada İQİ bütün rezident ev tәsәrrüfatlarını (başçısı әn azı son 12 ayı ölkәdә yaşamış ev tәsәrrüfatları) әhatә edir. Әmtәә vә xidmәtlәrin xüsusi çәkilәri tәqribәn 4 500 ev tәsәrrüfatı arasında keçirilmiş sorğunun әsasında hesablanılır. Аylıq İQİ hesablanarkәn illik xüsusi çәki göstәricilәri sabit götürülür. İstehlak malları vә ödәnişli xidmәtlәr dәstinin düzülmәsi prinsiplәri vә “Xüsusi çәkilәr“
Inkişaf etmiş ölkәlәrdә İQİ-nin hesablanmasında istifadә edilәn istehlak әmtәә vә xidmәtlәrinin xüsusi çәkisi ev tәsәrrüfatları arasında keçirilәn sorğu mәlumatları әsasında müәyyәn edilir. Bu sorğuların ölçüsü ölkәlәr üzrә fәrqlәnir vә 790-dan (İslandiya) 21000-ә qәdәr (İspaniya) sayda ev tәsәrrüfatı arasında müşahidә edilir. ABŞ-da istehlak zәnbilinin tәrkibi tәqribәn 200 adda mәhsul qrupundan (bir mәhsul qrupunda 8 mәhsul maddәsi cәmlәşdirilir) ibarәtdir vә tәqribәn 10000 ailә arasında aparılan sorğunun nәticәsindә hәmin mәhsul qruplarının istehlak zәnbilindәki xüsusi çәkisi müәyyәn edilir. Bundan әlavә, ABŞ-da İQİ hesablanarkәn aksiz vә satış vergisi dә istehlak xәrci maddәsi kimi araşdırılır, lakin әhalinin ödәdiyi gәlir vergisi, sosial müdafiәyә ayırmalar onun istehlak xәrclәrinә daxil edilmir vә İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınmır. Bir çox inkişaf etmiş ölkәlәrdә olduğu kimi, ABŞ-da da ev tәsәrrüfatlarının sәhm, istiqraz, daşınmaz әmlak vә hәyat sığortası kimi investisiya xәrclәri İQİ hesablanan zәnbilә daxil edilmir. Avstraliyada istehlak mәhsulları vә xidmәtlәrinin ev tәsәrrüfatlarının istehlak xәrclәrindәki xüsusi çәkisi hәr dörd vә ya beş ildәn bir yenilәşdirilir. Avstraliyada ayrı-ayrı istehlak mәhsul vә xidmәtlәrinin qiymәtlәrinin müşahidә dövrülüyü dә ciddi fәrqlәnir. Mәsәlәn, tәzә meyvә vә tәrәvәzlәrin qiymәti hәr hәftә, tәzә balığın qiymәti iki hәftәdә bir dәfә, çörәk, әt, benzin, içkilәr, tütün vә s. kimi
29
mәhsulların qiymәtlәri ayda bir dәfә, geyim mәhsulları, mәnzil üçün icarә haqqı, sәyahәt xidmәtlәrinin qiymәti rübdә bir dәfә, hava kondisioneri kimi spesifik mәhsulların qiymәtlәri isә ildә bir dәfә müşahidә edilir. Ümumiyyәtlә, Avstraliyanın istehlak sәbәti 11 әsas әmtәә vә xidmәtlәr qrupunda cәmlәşib vә bu qruplaşma Avropa Birliyinin harmonizә etdiyi İQİ-nin qruplaşdırmasına çox yaxındır. Avstraliyada da ev tәsәrrüfatlarının biznes mәqsәdilә çәkdiklәri xәrclәr onların istehlak xәrclәrinә daxil edilmir vә İQİ hesablanarkәn dә nәzәrә alınmır. Lakin ev tәsәrrüfatlarının ikinci әldәn aldıqları istehlak mәhsullarının qiymәtlәri İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınır. Böyük Britaniyada mәhsulların xüsusi çәkisi hәr ilin әvvәli yenilәşdirilir vә cari il üçün bütün hesablamalar bu yeni çәkilәr әsasında aparılır. Bu ölkәdә dә investisiya, qәnaәt, nağd pul ianәlәri kimi xәrc maddәlәri ev tәsәrrüfatlarının istehlak xәrclәrinin tәrkibindә oturmadığı halda, onların ödәdiyi әlavә dәyәr vergisi, aksiz vergisi istehlaklarının tәrkib hissәsi hesab edilir vә İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınır. Qeyd edәk ki, 2000-ci ildәn etibarәn istehlak sәbәtinә sığorta haqları, universitetlәrdә tәhsil haqları vә s. bu kimi xidmәt haqları, 2002-ci ildәn isә valyuta mübadilәsi zamanı tutulan haqlar da daxil edilmәyә başlanmış vә bu xidmәt haqlarında baş verәn qiymәt dәyişikliklәri hesablanan İQİ-dә öz әksini tapır. Hәmçinin qeyd edilәn ildәn etibarәn fәrdi ev tәsәrrüfatları ilә bәrabәr, xaricdәn gәlәnlәr vә rezidentlәr dә sorğu obyektlәrinә çevrilib. Böyük Britaniyada qiymәtlәrin statistik müşahidәsi aparılarkәn regionlar iki әsas meyar әsasında seçilir.
1. Regionların yerli istehlakının ölkәnin ümummilli istehlakındakı xüsusi payı. 2. Regionlarda fәaliyyәt göstәrәn pәrakәndә ticarәt obyektlәrindә çalışanların ölkәnin pәrakәndә ticarәt obyektlәrindә çalışan bütün işçi qüvvәsindә xüsusi çәkisi.
30
Fransada istehlak zәnbili bir çox Avropa ölkәlәrindә olduğu kimi, 161 adda mәhsul vә xidmәtlәri әhatә edir. Fransada İQİ hesablanarkәn әhalinin ödәdiyi birbaşa vergilәr, sosial müdafiә ayırmaları, faiz ödәnişlәri, şәxsi tәsәrrüfat mәhsullarının istehlakı, mәnzil alqısı vә ikinci әldәn satışlar nәzәrә alınmır.
Kanadada istehlak sәbәtinin tәrkibinә daxil olan mәhsul vә xidmәtlәrin xüsusi çәkisini hesablamaq mәqsәdilә ev tәsәrrüfatları arasında sorğu nisbәtәn gec, hәr dörd ildәn bir keçirilir.
Yaponiyada, digәr inkişaf etmiş ölkәlәrdә olduğu kimi, ev tәsәrrüfatlarının istehlakında ayrı-ayrı mәhsul vә xidmәtlәrin xüsusi çәkilәri hesablanarkәn bәzi növ xәrc maddәlәri nәzәrә alınmır. Bu xәrc maddәlәrinә: qeyri- istehlak xәrclәri (gәlir vergisi vә sosial müdafiә ayırmaları kimi xәrclәr), qәnaәt tipli, yardım vә xeyriyyә mәqsәdli xәrclәr vә s. daxildir. Yeni Zelandiyada istehlak sәbәtinә daxil olan mәhsul vә xidmәtlәr 9 әsas qrupda cәmlәşdirilir. Lakin hazırda Yeni Zelandiya hökumәti çalışır ki, bu tәsnifat BMT-nin qәbul etdiyi standartlara uyğun olaraq 12 mәhsul vә xidmәtlәr qrupundan ibarәt olsun (bu standart Avropa Birliyi ölkәlәrindә geniş istifadә olunur). Burada әsas mәqsәdlәrdәn biri dә ölkәdә dünya sәviyyәsindә müqayisә edilә bilәn bir indeks әldә etmәkdir. Yeni Zelandiyada şәxsi hәyәtyanı tәsәrrüfatda istehsal olunan mәhsullar, natural formada әldә edilәn gәlirlәr, qәnaәt xarakterli xәrclәr vә s. әhalinin istehlak xәrclәrinә daxil edilmir vә ona görә dә İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınmır. Lakin ikinci әldәn satışa çıxarılan mәhsulların qiymәti bu ölkәdә, inkişaf etmiş әksәr ölkәlәrdәn fәrqli olaraq, İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınır. Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|