Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qiymәt vә tariflәrin qeydiyyatı
- İstehlak qiymәtlәri indeksinin hesablanması
46
hansının isә “model” kateqoriyaları üzrә tәsnif edilmәsi) ilә bağlı qәrarı Rusiya Federasiyasının Statistika Komitәsinin yerlәrdәki nümayәndәliklәri çıxarır.
İQİ-nin hesablanması üçün mәlumatın toplanması konkret әmtәә vә xidmәtlәrә olan qiymәtlәrin aylıq әsasda (hesabat ayının müәyyәn tarixindә, ölkәdәki qanunvericilikdәn asılı olaraq) qeydiyyatı vasitәsilә aparılır. Mәsәlәn, Rusiya Federasiyasının qanunvericiliyindә tәsbit olunub ki, mәlumatın toplanması aylıq әsasda hesabat ayının 23-dәn 25-i tarixlәrinә qәdәr aparılır.
Gürcüstanda isә qiymәtlәrlә bağlı ilkin mәlumatın yığılması ayın 10-cu günündәn 20-ci gününә qәdәr olan müddәt әrzindә aparılır. Bir ay әrzindә istehlak vә qeyri- istehlak mallarının qiymәti paytaxt vә iri şәhәrlәrdә 4-6 dәfә, orta şәhәrlәrdә isә 2-4 dәfә qeydiyyata alınır. Ödәnişli xidmәtlәr üzrә tariflәr isә bütün şәhәrlәrdә ay әrzindә 1-3 dәfә qeydiyyata alınır.
Tәdqiq edilәn hәr bir ölkәdә maneәsiz vә nağd pula alınıb-satılan әmtәәnin (güzәştli şәrtlәr әsasında alınıb-satılan mallar uçota alınmamaqla) faktiki qiymәti qeydiyyata düşür. İstehlak qiymәtinә ӘDV, aksiz vergisi, satışdan (satış dövriyyәsindәn) tutulan vergi vә digәr vasitәli vergilәr, hәmçinin tәşkilatların gәlir vә xәrclәri daxil edilir.
47
HESABLANMASI ÜÇÜN “XÜSUSİ ÇӘKİ” SİSTEMİNİN FORMALAŞDIRILMASI İstehlak zәnbilinin “xüsusi çәki” strukturu Postsovet ölkәlәrindә әhalinin istehlak xәrclәrinә dair informasiya mәnbәyi ev tәsәrrüfatlarının büdcәsinin araşdırılması nәticәsindә hәr il әldә edilәn mәlumat toplusudur. Rusiyada ayrı-ayrı mal vә xidmәtlәri әks etdirәn bәndlәrin istehlak zәnbilindәki xüsusi çәkisini müәyyәn etmәk üçün qanunvericilikdә әlavә mәlumatdan (pәrakәndә mal dövriyyәsinin strukturuna vә ya ayrı-ayrı әmtәә növlәrinin istehsalına dair mәlumatdan, digәr mәnbәlәrdәn, ekspertlәr tәrәfindәn qiymәtlәndirilmәdәn) istifadә hüququ tәsbit edilmişdir. Belarusda da ev tәsәrrüfatlarının monitorinqi vә milli hesablara dair statistik qiymәtlәndirmәdәn istifadә edilir. Ukraynada istehlak zәnbilinin “xüsusi çәki” strukturunu formalaşdırmaq üçün monitorinq mәqsәdilә seçilmiş ev tәsәrrüfatlarının xәrclәrinә dair nәticәlәrdәn heç bir korrektә olmadan istifadә edilir. Ayrıca bir faktı qeyd etmәk lazımdır ki, Rusiyada (әhali tәrәfindәn istehlak edilәn әmtәә vә xidmәtlәr çeşidinin subyektlәr üzrә fәrqlәnmәsini nәzәrә alaraq) İQİ-dә malların “xüsusi çәkisi” regional sәviyyәdә müvafiq region üçün hesablanmış әhalinin istehlak xәrclәri strukturu әsasında, federal sәviyyәdә isә Rusiya Federasiyasında istehlak xәrclәri strukturunun әvvәlki il üzrә bazası әsasında müәyyәn edilir. Hazırda Qırğızıstan Respublikasında da İQİ-nin vilayәtlәr üzrә diferensiallaşdırılmış “xüsusi çәki” әsasında hesablanması metodologiyası tәtbiq edilir; bu ölkәdә dә mәhz vilayәt miqyasında istehlak zәnbilinә dair bәzi mövqelәrin qeyri- mövcudluğu (mәsәlәn, bәzi vilayәtlәrdә qaz şәbәkәsi qurulmamışdır) müşahidә olunur. İstehlak zәnbilindә “xüsusi çәki” strukturunun yenilәşdirilmәsi fasilәsi ölkәdәn-ölkәyә fәrqlәnir. Belә ki, istehlak zәnbilinin hәm kәmiyyәt, hәm dә keyfiyyәt baxımından 48
dәyişmәsi ölkәdәki sosial-iqtisadi inkişafın sürәtindәn asılıdır. Rusiyada qanunvericiliyә uyğun olaraq, istehlak zәnbili vә konkret olaraq bu zәnbildәki “xüsusi çәkilәr” hәr il tәkrarәn nәzәrdәn keçirilir, Ermәnistanda müvafiq fasilә 3-5 il, Qırğızıstanda isә 1 il davam edir.
Gürcüstan istisna olmaqla, bütün postsovet mәkanında әmtәә vә xidmәt növlәrinin qiymәt vә tariflәrinin ölkә üzrә orta mәxrәci nәzәrә alınmaqla bölgәlәrin xüsusi çәkisi әhalinin sayı әsasında hesablanır. Gürcüstanda әmtәә vә xidmәt növlәrinin hesablanmış orta mәxrәc qiymәti tәtbiq edilir ki, bu da ölkәdәki qiymәtlәrin vәziyyәtini tam obyektiv şәkildә әks etdirmir.
Postsovet ölkәlәrinin hamısında İQİ-nin hesablanması Laspeyres formulu әsasında aparılır. Tәdqiq edilәn ölkәlәr üçün sәciyyәvi xüsusiyyәt ondan ibarәtdir ki, indekslәr aylıq әsasda әvvәlki ay, әvvәlki ilin müvafiq ayı, keçmiş ilin dekabr ayı üzrә hesablanır. Rüblük әsasda qiymәtlәr indeksi әvvәlki rübün sonuna, әvvәlki ilin müvafiq rübü, çıxış (baza) ilinin müvafiq rübü, çıxış ili üzrә müәyyәn edilir. Daxil edilmiş әmtәәlәrin (xidmәtlәrin) ayrı-ayrı növlәri üzrә qiymәtlәr indeksinin, hәmçinin rüb, ilin әvvәlindәn olan dövr, bir neçә ili әhatә edәn birlәşdirilmiş indekslәrin hesablanması әmәli olaraq hәmişә “zәncirvarı” üsul әsasında aparılır ki, bu da müvafiq olaraq, aylıq, rüblük vә ya illik indekslәrin bir-birinә vurulması demәkdir. Beynәlxalq miqyasda müqayisәni tәmin etmәk üçün postsovet mәkanında indekslәrin hesablanması zamanı fәrdi istehlakın tәyinatı üzrә tәsnifatı tәtbiq edilir ki, bu da Milli Hesablar Sisteminin tәrkib hissәsidir.
Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|