Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
dәyişikliyin müşahidә edilә bilinmәmәsi gizli inflyasiya probleminin ölçülmәsinin aktuallığını artırır
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- CPI-W
24
dәyişikliyin müşahidә edilә bilinmәmәsi gizli inflyasiya probleminin ölçülmәsinin aktuallığını artırır.
Xüsusilә İQİ qısamüddәtli dövr üçün (mәsәlәn, bir ay) hesablanırsa, onda bu problemi hәll etmәk çәtinlәşir. Bәzәn elә olur ki, hәr hansı bir ay üçün qiymәt müşahidәsi apararkәn bazarda istehlak zәnbilindә olan mәhsulların nәzәrәçarpacaq bir hissәsini müşahidә etmәk mümkün olmur. Yәni mövsümi xarakter daşıyan istehlak mәhsullarının bәzi hallarda bazarlarda az vә ya çox müşahidә edilmәsi, bәzәn isә heç müşahidә edilmәmәsi hәmin dövrlәr üçün hesablanan İQİ- nin adekvatlığını azaldır.
Baxmaya- raq ki, müasir dövrdә insanlar öz istehlak xәrclәrinin böyük bir hissәsini müxtәlif növ xidmәtlәrin әldә edilmәsinә yönәldirlәr, bir sıra inkişaf etmiş ölkәlәrin statistika orqanları xidmәtlәrin qiymәtlәri üzәrindә dolğun vә dәqiq müşahidә hәyata keçirә bilmirlәr ki, bu da sonda hesablanan İQİ-nin adekvat olmamasına gәtirib çıxarır.
Lakin bütün bunlara baxmayaraq, dünyanın әksәr ölkәlәrindә, o sıradan da Azәrbaycanda İQİ Laspeyres düsturu әsasında hesablanır. 25
ALTERNATİV İNFLYASİYA DӘRӘCӘSİNİN HESABLANMASINDA BEYNӘLXALQ TӘCRÜBӘDӘN İSTİFADӘ İMKANLARI
TӘCRÜBӘSİ
İnkişaf etmiş ölkәlәrin demәk olar ki, hamısında İstehlak Qiymәtlәri İndeksi hesablanarkәn ortaq konsepsiyadan istifadә edilir. Bu konsepsiya İQİ-nin hesablanması üçün Laspeyres indeksindәn istifadә edilmәsi ilә bağlıdır. Lakin bu ölkәlәrin bir çoxunda hesablanan vә ictimaiyyәtә elan edilәn İQİ coğrafi әrazisinә vә әhatә etdiyi ev tәsәrrüfatlarının xarakteristikalarına görә fәrqlәnir.
İnkişaf etmiş ölkәlәrin tәcrübәsi göstәrir ki, İQİ hesablanarkәn әsas kimi götürülәn istehlak zәnbili haqlı olaraq ev tәsәrrüfatlarının bütün növ xәrclәrini әhatә etmir. Daha doğrusu, investisiya (mәnzil alışı, qiymәtli kağız alışı), qәnaәt vә ya transfert kimi xәrclәr, hәmçinin dә dövlәt tәrәfindәn maliyyәlәşdirilәn ictimai xidmәtlәr (ictimai mәktәblәr, polis xidmәti vә s.) ev tәsәrrüfatlarının istehlak xәrclәrinin tәrkibinә daxil edilmir vә ona görә dә İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınmır. Lakin bir çox inkişaf etmiş ölkәlәrin tәcrübәsi onu da göstәrir ki, ev tәsәrrüfatlarının avtomobil, mebel vә s. bu kimi uzunmüddәtli istifadә mәhsullarına çәkdiklәri xәrclәr onların istehlak xәrclәri hesab edilir vә İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınır.
26
İQİ hesablanma dövrülüyü İnkişaf etmiş ölkәlәrin bir çoxunda İQİ aylıq hesablanır vә ictimaiyyәtә hәr ayın yekunu әvvәlki aylarla müqayisәdә elan edilir. Avstraliya, İrlandiya vә Yeni Zelandiyada İQİ indeksi әsasәn rüblük hesablanır. Lakin bir çox inkişaf etmiş ölkәlәrdә mәhz әrzaq mәhsullarının qiymәt indeksi daha intensiv (hәftәlik) hesablanır.
Inkişaf etmiş dövlәtlәrin 16-da İQİ bütün ölkәni, 15-dә isә bütün növ ev tәsәrrüfatlarını әhatә edir. Belә ki, Amerika Birlәşmiş Ştatlarında (ABŞ) İQİ şәhәr yerlәri üçün hesablanır vә CPI-U ( İstehlak Qiymәtlәri İndeksi - Şәhәr ) adlandırılır. Bunun әsas sәbәblәrindәn biri şәhәr әhalisinin ümumi ABŞ әhalisinin 90%-ә yaxın bir hissәsini tәşkil etmәsi ilә bağlıdır. ABŞ-da bu mәqsәdlә şәhәrlәr seçilәrkәn әhalisi 25 000 nәfәrdәn çox olan әrazilәr götürülür. Hәmin şәhәr
әrazilәrindә sorğu obyekti bütünlükdә ev tәsәrrüfatlarından ibarәtdir. Lakin әrazidә yaşayan hәrbçilәr, fermerlәr (vә ya kәnd әhalisi) vә institutsional әhali (mәsәlәn, qocalar vә körpәlәr evlәrindә, internatlarda, cәzaçәkmә müәssisәlәrindә vә s. bu kimi qapalı institutlarda yaşayanlar) bu sorğulara cәlb edilmir. Sorğuya cәlb edilәn insanların gәlir sәviyyәsindәn asılı olmayaraq, onlar sual-cavab edilir. ABŞ-da hesablanılan ikinci İQİ muzdlu işçilәr üçün nәzәrdә tutulan İQİ- dir vә CPI-W ( İstehlak Qiymәtlәri İndeksi - İşçi ) adlandırılır. Bu indeksi ölkә üçün ümumi hesablanan CPI- W göstәricisinin tәrkib hissәsi dә hesab etmәk olar. Belә ki, CPI-W-yә şәhәr ev tәsәrrüfatları daxil edilәrkәn, hәmin ev tәsәrrüfatlarının gәlirlәrinin yarıdan çoxunun muzdlu işdәn vә ya әmәk haqqından formalaşması әsas götürülür.
Avstraliyada da hesablanılan İQİ әsasәn şәhәr әhalisini әhatә edir vә bir sıra ölkәlәrdәn fәrqli olaraq, burada tәqaüdçülәri, özünümәşğulları vә işsiz әhali qruplarını sorğulara cәlb etmirlәr. Daha doğrusu, Avstraliyada İQİ 8
27
paytaxt şәhәrdә yaşayan fәrdi ev tәsәrrüfatlarını әhatә edir ki, bu da ümumi ev tәsәrrüfatlarının tәqribәn 65 faizini tәşkil edir.
Böyük Britaniyada uzun müddәt inflyasiya göstәricisi kimi PQİ ( Pәrakәndә Qiymәt İndeksi ) istifadә olunmuşdur. Onlar bu indeksi XX әsrin әvvәllәrindәn etibarәn hesablamağa başlamışlar. Daha sonralar PQİ-dәn mәnzilә görә kirayә ödәnişi mәblәğindә dәyişmә kәnar edilmiş vә inflyasiyanın daha mәqsәdli çәrçivәdә hesablanmasına başlanmışdır. Böyük Britaniyada bütün әsas gәlir mәnbәyi pensiya olanlardan, hәmçinin әn varlı ev tәsәrrüfatlarından başqa (ölkә ev tәsәrrüfatlarının әn varlı 4%-i) bütün ev tәsәrrüfatları sorğuya cәlb edilir.
Fransada İQİ bütün ev tәsәrrüfatlarını әhatә edir. Lakin istehlak mәhsullarının qiymәtlәri barәdә müşahidәlәr ABŞ-da olduğu kimi, ancaq şәhәr әrazilәrindә aparılır. İQİ ümumi әhalisi 2000-dәn çox olan 106 yaşayış obyektini (regionunu) әhatә edir.
Kanadada İQİ 100-ә yaxın şәhәr әrazisini (әhalisi 30 000- dәn çox olan) әhatә edir. Bu şәhәr әrazilәrinә daxil olan ev tәsәrrüfatları ölçüsündәn vә gәlir sәviyyәsindәn asılı olmayaraq sorğulara cәlb edilirlәr. Әhalinin әlilliyә vә tibbi sığortaya görә çәkdiyi xәrclәr onların istehlak xәrclәrinә daxil edilmir vә bu sәbәbdәn dә İQİ hesablanarkәn nәzәrә alınmır.
Yaponiyada İQİ hesablanarkәn fermer, balıqçı vә bir şәxsdәn ibarәt ev tәsәrrüfatlarından başqa bütün ev tәsәrrüfatları sorğuya cәlb edilir. Yaponiya 1 nәfәrdәn ibarәt ev tәsәrrüfatları sorğuya cәlb edilmәyәn yeganә inkişaf etmiş ölkәdir. Burada hәr ay istehlak mәhsullarının zәnbildәki xüsusi çәkisi göstәricisini әldә etmәk mәqsәdilә tәqribәn 8000 ev tәsәrrüfatı arasında “Ailәlәrin gәlir vә xәrclәri barәdә sorğu” aparılır vә bu sorğunun nәticәsi olaraq, ev tәsәrrüfatlarının ayrı-ayrı istehlak mәhsulları vә xidmәtlәri üzrә ortalama xәrclәri hesablanılır.
Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|