Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 419,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Marten sobalarında polad istehsalı.
12 Domna sobası şaquli şaxt tipli sobadır. O, xaricdən qalın polad təbəqə ilə əhatə olunub, daxildən isə odadavamlı şamot kərpiclə hörülür. O, 5 hissədən ibarətdir: 1. Yuxarı hissə «koloşnik» adlanır. Oraya filiz koks və flüs verilir; 2. Koloşnik hissəsindən aşağıda «şaxta» hissəsi yerləşir; 3. Şaxta hissəsindən sonra «buğluq» hissəsi yerləşir; 4. Buğluqdan sonra «çiyinlik» hissəsi yerləşir; 5. Aşağı hissədə isə «kürə» hissəsi yerləşir. Kürənin aşağısından novlar vasitəsilə maye çuqun və posa buraxılır. Hazırda dünyada faydalı tutumu 2000 m 3 -dən çox olan 130-a yaxın Domna sobası vardır. Onlardan 40-ı Yaponiyadadır. Sobanın maksimum məhsuldarlığı 12000 ton/gündür. Domna sobaları fasiləsiz olaraq 5-8 il və daha çox işləyir və ondan sonra əsaslı təmirə dayanır. Domna sobasının daxilində koks, oraya üfürülən O 2 ilə
birləşərək dəm qazı (CO) əmələ gətirir. 2C + O 2 = 2CO – Q Dəm qazı qüvvətli reduksiyaedicidir və o, yuxarıda göstərilən dəmir birləşmələrini sərbəst dəmirə qədər mərhələlərlə reduksiya edir. 3Fe 2
3 + CO = 2Fe 3 O
+ CO 2
Fe 3 O 4 + CO = 3FeO + CO 2
2
Beləliklə alınan çuqun təyinatına görə 2 yerə bölünür: 1. təkrar emal çuqunu; 2. tökmə çuqun. Təkrar emal çuqunu (93%) polad almaq üçün istifadə olunur.
Tökmə çuqun isə metaltökmə istehsalatında çuqun məmulatları istehsal edilməsi üçün istifadə olunur. Domna posasından tikinti materialları (sement, kərpic, çınqıl) almaq üçün istifadə olunur. 13 Çuqun istehsalı üçün ən mühüm göstəricilərdən biri hər bir ton çuqun üçün koks sərfidir. Ən yaxşı sobalarda bir ton çuqun əritmək üçün 400 kq koks sərf olunur.
Polad. Polad dəmirin karbonla ərintisidir ki, karbon ərintidə cəmi 2%-ə qədər olur. Xalq istehlak tələbatlarında tərkibində karbonu 0,08-1,4% olan polad istifadə olunur. Onun tərkibində olan qarışıqlar çuqunda olduğu kimidir. Onun tərkibində az da olsa silisium, kükürd, manqan, fosfor olur. Bu elementlər poladın xassələrinə mənfi təsir göstərir. Onun möhkəmliyini aşağı salır, yüksək temperaturda onun səthində çatlar əmələ gətirir. Polad yüksək mexaniki xassəyə malikdir, ona görə də o, xalq istehlak malları almaq üçün müxtəlif metodlarla istehsal olunur. Poladın istehsalı üçün konvertor, marten və elektro ərimə metodları mövcuddur. Konverter üsulu 1952-1953-cü illərdə ilk dəfə Avstriyanın zavodlarında həyata keçirilib. Onun ideyasını ilk dəfə 1934-cü ildə rus mühəndisi N.Marqovoy irəli sürmüşdür. Bu üsul hazırda geniş tətbiq olunur və 70%-dən çox polad bu üsulla əridilir. Oksigen-konverter sobası daxildən odadavamlı kərpicdən hörülmüşdür, xaricdən 50-100 mm qalınlığında polad təbəqə ilə əhatə olunmuşdur. Ərimə prosesi başlanmazdan əvvəl soba üfüqi vəziyyətə gətirilir. Oraya metal qırıntıları verilir, sonra onun üzərinə temperaturu 1100-1200 0 S olan maye çuqun tökülür. Bu materiallar sobanın 2/3 hissəsi qədər olur. Sonra soba şaquli vəziyyətə gətirilir və flüs (CaO) verilir və oksigen üfürülür. Maye metalın səthində temperatur 2500 0 S-yə qədər yüksəlir. Konverter sobasında əvvəlcə Fe oksidləşib FeO əmələ gətirir. Bu zaman Mn, S, P elementləri də oksidləşir. 2Fe + O
2 = 2FeO
2Mn + O 2 = 2MnO Si + O 2 = SiO 2
4P + 5O 2 = 2P
2 O 5 Sonra isə FeO koksla reaksiyaya daxil olaraq Fe alınır. 14 FeO + C = Fe + CO – Q Eyni vaxtda posanın əmələ gəlməsi reaksiyası baş verir. FeS + CaO = CaS + FeO Ərimə prosesi zamanı maye metaldan analiz götürülür, əgər karbonun miqdarı nəzərdə tutulan poladın karbonuna uyğun olduqda proses dayandırılır. 100 ton həcmi olan konverterdə ərimə müddəti 30-32 dəqiqə davam edir. 1 ton polad almaq üçün 50-60 m 3 oksigen sərf olunur. Konverter prosesi daha yüksək müsbət cəhətlərlə xarakterizə olunur: 1. yüksək keyfiyyətli poladın alınması; 2. prosesin məhsuldarlığının yüksək olması,
Marten sobasının məhsuldarlığından 10 dəfə çoxdur; 3. Marten poladına nisbətən maye dəyərinin aşağı olması; 4. kapital xərclərinin az olması; 5. 35-40%-ə qədər polad qırıntılarından istifadə olunması; 6. sobanın quruluşunun sadə olması və texnoloji prosesin asan idarə edilməsi; 7. yanacaqdan istifadə edilməsi. Sobada istilik ekzotermik reaksiyaların hesabına alınır. Bu üsulun mənfi cəhətləri: 1. metal və odadavamlı material itkisinin çox olması; 2. maye çuqun tələb olunması və s.
tərəfindən (Fransa) tətbiq olunmuşdur. 20-50-ci illərdə bu üsulla 80%-ə qədər polad əridilirdi. Bu metodda yanacaq kimi, həm qaz və həm də mazutdan istifadə olunur. Bu proses konverter metodundan 10 dəfə gec başa gəlir. Burada xammal kimi çuqun, metallom, müxtəlif otxodlardan istifadə olunur. Proses müddətində peçə ligirlənmiş metallar (Cr, W, Mo) əlavə oluna bilər. Ona görə də bu metodla daha qiymətli polad almaq olar ki, bu da korroziyaya, kimyəvi maddələrin təsirinə qarşı davamlı olur. Yüklə 419,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|