Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 419,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. METAL MƏMULATLARININ ISTEHLAK XASSƏLƏRI VƏ KEYFIYYƏTINƏ VERILƏN TƏLƏBLƏR
5
1.1. METAL MƏMULATLARI ISTEHSALININ INKIŞAF MƏRHƏLƏLƏRI
Metallar həm istehsal prosesləri və həm də müxtəlif istehlak üçün əsas materiallar hesab olunur. Onlar xalq təsərrüfatı, kənd təsərrüfatı, məişət, kosmos və başqa sahələrdə geniş istifadə olunurlar. Hər hansı bir ölkənin iqtisadi inkişafında metallar əvəzolunmazdır. Inqilaba qədər Rusiyada metal istehsalı çox aşağı vəziyyətdə idi. Belə ki, Rusiya metal məmulatlarının istehsalına görə Amerika, Ingiltərə, Almaniya və fransadan sonra 5-ci yeri tuturdu. Əlvan metallar sahəsində Rusiyanın vəziyyəti daha da ağır idi. Bunun dünya üzrə istehsal olunan 1 mln ton əlvan metalın ancaq 33 min tonunu Rusiya istehsal edirdi. M.V.Lomonosov XVIII əsrdə metallara aid birinci dərs vəsaiti tərtib etdi ki, onun əsasında bir neçə nəsil rus mühəndisləri bu vəsaitdən bəhrələndilər. 1831-ci ildə N.N.Anosov birinci dəfə metalların mikroskopla daxili quruluşunu öyrəndi və o, daha keyfiyyətli metal alınmasının texnologiyasını verdi. 1868-ci ildə D.K.Çernov metallar üzərində elmi tədqiqat işi apararaq, göstərdi ki, metalları yüksək temperaturda qızdırdıqda və dərin soyutduqda onun daxili quruluşunda dəyişiklik əmələ gəlir. Bununla o, ərintilərdə faza dəyişikliyi nəzəriyyəsini verdi. 1903-cü ildə N.S.Kurnakov metalların fiziki-kimyəvi analiz metodunu müəyyən etdi və metalı əridərkən temperaturu ölçən pirometrin konstruksiyasını verdi. 1902- ci ildə A.A.Baykov 1-ci dəfə ərintilərin bərkiməsini tədqiq etdi və bununla Peterburq Politexnik Institutunda elmi laboratoriyanın əsasını qoydu. Inqilabdan sonra metallar və onların termiki emalı sahəsində elmi işlər daha da inkişaf etdirildi və bu sahədə böyük müvəffəqiyyətlər qazanıldı. Q.V.Kurdyumov, N.N.Aqeev, N.A.Minkeviç və başqaları XX əsrdə metalların alınması, termiki emalı, müxtəlif ərintilərin alınması, onların 6 rentgenquruluşlu analiz, deformasiyasını öyrənmişlər. Birinci dəfə A.L.Baboşina və N.T.Qudnova liqirlənmiş poladın alınması texnologiyasını verdilər. Metallar içərisində alüminium böyük əhəmiyyət kəsb edir. O, birinci dəfə sərbəst halda 1825-ci ildə Danimarka alimi X.K.Ersted tərəfindən alınmışdır. O, kalium amalqaması ilə AlCl 3 təsir etməklə almışdır. Daha sonra 1827-ci ildə alman alimi Völer AlCl 3 -ə kalium metalı ilə təsir etməklə sərbəst alüminium almışdır. 1886-cı ildə Amerikada G.Xoll və Fransada P.Eru müasir metodla Al 2 O 3 - dan elektroliz metodu ilə almışlar. Ondan sonra alüminium istehsalı daha yüksək sürətlə inkişaf etdi. Hal-hazırda alüminium istehsalı dünya miqyasında dəmirdən sonra ikinci yeri tutur. Rusiyada birinci alüminium zavodu 1932-ci ildə Volxov şəhərində işə düşdü. Onun ardınca 1942-ci ildə Novokuzneskdə, 1945-ci ildə Voqoslavda və 1962-ci ildə Irkutskidə alüminium zavodları tikildi. Azərbaycanda isə alüminium zavodu Gəncə şəhərində 1932-ci ildə Al 2 O
zavodu tikildi, 1955-ci ildə isə alüminium zavodu tikilməyə başladı və 1966-cı ildə məhsul verməyə başladı. Burada sərbəst alüminiumdan əlavə sulfat turşusu, alüminium oksid, kalium kübrəsi də alındı. Sumqayıtda alüminium zavodu 1949- cu ildə tikilməyə başladı, ancaq 1955-ci ildə məhsul alınmağa başladı. Alüminiumun belə qısa bir zamanda tətbiq sahələrinin artması, onun yer qabığında çox olması ilə (8,8%), onun fiziki, kimyəvi, mexaniki xassələri ilə əlaqədardır. Onun ərintiləri də böyük praktiki əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan dövləti müstəqillik qazandıqdan sonra başqa sahələrdə olduğu kimi alüminium və ondan alınan məmulatlar üzrə idxal və ixrac sahəsində də az iş görməmişdir. Göründüyü kimi istər ixrac və istərsə də idxal hələlik yüksək səviyyədə deyildir. Lakin zaman keçdikcə dövlətimizin müstəqilliyi möhkəmləndikcə, idxal və ixrac mübadiləsi də artacaqdır.
7
KEYFIYYƏTINƏ VERILƏN TƏLƏBLƏR
Metal malları insanlara hər bir zaman lazımdır və onların tələbatlarının ödənilməsində daim yardımçıdır. Belə ki, yeməklərin hazırlanmasında, binaların təmir işlərində, ev əşyaları və şəxsi istifadədə, bağ və bostanda bəzi işlərin aparılmasında əvəzolunmaz bir materialdır. Metal məmulatları bir sıra kompleks göstəricilərə malik olmalıdır. Bunlara funksional, erkonometrik, estetik, istismarda etibarlılıq, təmirə yararlı, uzunmüddətli və saxlanılma xassələrinə malik olmalıdır. Metalların funksional xassələrinə onların təyinatı daxildir. Belə ki, qabların funksional xassəsinə onların yeməklərin yaxşı bişirilmə qabiliyyəti, müəyyən həcmə malik olması, yeməkləri saxlama qabiliyyəti və s. Bütün bu xassələr metalın konstruksiyası və qabların hansı materialdan hazırlanmasından asılıdır. Metalların içərisində bu xassələrə malik olanlar alüminium qabları, paslanmayan poladdan, emallaşdırılmış polad qablar daxildirlər. Sinkdən hazırlanan qablar zəhərliliyinə görə yemək qabları hazırlamağa yaramır. Qara çuqun məmulatları isə yeməkdə olan vitaminləri parçalayır və bu zaman yeməkdən «dəmir» dadı hiss olunur. Alətlər hazırlayan maşınların funksional xassələrinə onların işləmə qabiliyyətləri, materialın bərkliyi və konstruksiyası daxildir. Metal məmulatların erqonomik xassələrinə onların istifadə olunmağa yararlığı, gigiyenik xassələri, zərərsiz olması və təhlükəsiz olmalarıdır. Metal məmulatlarının əsas xassələrinə onların istifadəyə yararlığıdır. Onlara qabların və ya alətlərin tutma yararlığıdır ki, o da tutacaqların ölçüsü və formasından asılıdır. Məsələn, qabların tutacaqları yaxşı olar ki, plastmasdan olsun, çünki onlar istiliyi, elektriki pis keçirir, estetik cəhətdən yaxşı, yüngül olur. Yüklə 419,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|