Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 419,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 Bunlardan əlavə tutacaq ölçüsü barmaqla tutmağa uyğun olmalı və kənara tərəf qatlanmış olmalıdır. Istifadə olunan alətlərdə istifadəyə yararlı olmalıdır. Belə ki, onu istifadə edən şəxsin barmağı və əlinin içi alətin tutacağına yaxşı oturmalıdır ki, ona üstdən təsir edə bilsin. Qeyd etmək lazımdır ki, alətin yararlığından başqa istifadə edən şəxsin fizioloji qabariti də rol oynayır. Metal məmulatların gigiyenik xassələrinə onların çirklənmə dərəcəsi və onların asan təmizlənməməyi daxildir. Asan təmizlənməsi üçün onun səthi hamar olmalıdır. Məmulatların zərərsizliyi bütün istifadə sahələrinə aid edilir. Bunların içərisində yemək hazırlamaq üçün olan qabların zərərsizliyi daha əsas götürülür. Bunlara müxtəlif qazanlar, kostrullar, yeməkxana dəstləri daxildirlər. Ona görə də belə məmulatları zərərsiz materiallardan hazırlayırlar. Bunun üçün alüminium, paslanmayan polad, üzəri emal ilə örtülmüş çuqundan olan qablar və ya yeməkxana dəstlərindən istifadə olunurlar. Metal məmulatların təhlükəsizliyinə onlarda kəsici çıxıntıların olmaması, metalın səthinin hamar olması, iti kəsiklərin olması daxildirlər ki, istifadə olunan metal məmulatlarında bu nöqsanlar olmamalıdır. Bəzi metal məmulatlarının mürəkkəb quruluşa malik olmaları ilə əlaqədar olaraq onlar təmir olunmurlar. Ona görə də onların işləmə müddətinə uzunömürlülüyü və ya uzun müddət təmirsiz qalması xassələri daxildirlər. Metal məmulatların fiziki uzunömürlülüyü əsasən onların möhkəmliliyi, örtüyün davamlılığı, detalın hissələrinin möhkəm bərkidilməsi və s. daxildirlər. Bəzi metal məmulatlarının uzunömürlülüyünün müddəti müəyyən edilmir. O xassəni ancaq onların kimyəvi və termiki davamlılığı, hissələrinin birləşdirilməsinə, sürtünməyə, zərbəyə qarşı davamlılığı ilə ölçürlər. Bir sıra metal məmulatları üçün işləmə müddəti müəyyən olunmuşdur. Məsələn, NV 170-187 nümunəsinə uyğun yiyələrin istifadə müddəti 180 dəqiqə,
9 mətbəx ətçəkənlərinin etibarlılığı onun bıçağının işləmə müddəti ilə ölçülür. Bu müddət 300 saatdan az olmamalıdır. Metal məmulatlarının estetik xassəsinə, kompozisiyanın bütövlüyü, onun rasional forması, ətraf əşyalarla əlaqələri, moda və stilin uyğunluğu, rəng uyğunluğu daxildirlər. Rəng quruluşu metal məmulatlarının estetik xassələrində əsas yeri tutur. O, metal əşyanın görünüşünü, ölçüsünü, çəkisini və hətta onda soyuqluq və istilik əhval-ruhiyyəsini yaradır. Metal məmulatların estetik xassələrinə onların bədii tərtibatı böyük təsir göstərir. Belə ki, estetik tərtibat onu əhatə edən başqa əşyalara uyğun gəlməlidir. Beləliklə, metal məmulatların istehlak xassələrinə təsir edən faktorlara məmulatın özü, onun konstruksiyası, alınma üsulları daxildirlər.
10
2.1. METAL MƏMULATLARININ KEYFIYYƏTINI FORMALAŞDIRAN AMILLƏR
Metal məmulatlarının keyfiyyətini formalaşdıran faktorlara aşağıdakılar daxildir: xammal və onun keyfiyyəti, onların emal üsulları. Bildiyimiz kimi metallar təyinatına görə 2 qrupa bölünür: 1. qara metallar; 2. əlvan metallar. Qara metallara dəmir və onun ərintiləri olan çuqun və polad daxildir.
3 , ərimə temperaturu 1539 0 S-dir. Dəmir plastik və özlü metaldır. Onun bərkliyi Brinellə görə 80-100 kqs/sm 2 . O, bir sıra metal və qeyri-metallarla ərinti əmələ gətirir. Dəmirin karbonlu ərintilərinin yavaş soyudulması nəticəsində aşağıdakı formaları olur. Bunlara ferrit, austenit, sementit və perlit daxildir (7-10). Ferrit dedikdə dəmirdə az miqdar (0,4%) karbonun həll olması nəzərdə tutulur. O, tərkibcə təmiz dəmirə yaxındır. Austenit. Dəmirin tərkibində karbonun miqdarı bərk məhlul halındadır. O, 723
0 S-dən yuxarı temperaturda əmələ gəlir. Sementit. O, dəmirin karbonla əmələ gətirdiyi kimyəvi birləşmədir. O, kövrək və bərkdir (700-800 kqs/mm 2 ).
Perlit. O, ferlit ilə sementinin mexaniki qarışığıdır. Onun tərkibində karbonun miqdarı 0,8%-dir və bərkliyi Brinellə görə 180-200 kqs/mm 2 -dir.
Dəmiri filizlərdən reduksiya metodu ilə alırlar. Bu filiz maqnitli dəmir (Fe
3 O 4 ) və Fe 2 O 3 tərkibdə olur. Çuqun. O, dəmirin karbonla ərintisidir. Onun tərkibində karbonun miqdarı 2-6,67% arasında dəyişir. Xalq istehlak mallarının alınmasında karbonun miqdarı əsasən 3-4,5% olur. O, çox kövrək olur. Ona görə də təzyiq altında emal etmək olmur. Ancaq tökmə metodu ilə emal olunur və ucuz başa gəlir. Onun kimyəvi tərkibi Fe 3 C-ə (dəmir-karbid) uyğun gəlir. Karbondan başqa onun tərkibində Si, 11 Mn, S, P elementləri də olur. Burada P və S zərərli qatışıqdır. Onlar çuqunun tərkibini aşağı salır (15-20). Müasir zamanda dünya əhalisinin hər bir nəfərinə ildə 100 q-dan çox çuqun düşür. Ayrı-ayrı ölkələrdə bu rəqəm belədir: Yaponiyada 600 kq, Almaniyada 470 kq, ABŞ-da 160 kq, Rusiyada isə 410 kq çuqun düşür. Silisiumun çuqunda miqdarı 1,5-4,5% arasında olur. O, çuquna mexaniki bərklik verir. Manqan 0,3-0,8% arasında olduqda çuqunun bərkliyini artırır. Kükürd isə (0,1-0,12%) onun mexaniki xassələrini azaldır. Domna peçlərində çox boz çuqun alınır. Onun tərkibində karbon qrafit halında olur. O, çox kövrəkdir, aşağı bərkliyə malikdir. Sənayedə aşağı markalarda çuqun alınır: SG 18-36, SG 12,28, SG 28-48 və başqaları. Çuqundan əsasən polad alınır. Çuqunu almaq üçün şixta materialı kimi dəmir filizindən, yanacaqdan və flüsdən istifadə olunur. Onu almaq üçün qırmızı dəmir daşı (Fe 2 O
), maqnitli dəmir (Fe 3 O 4 ), qonur dəmir (2Fe 2 O
. 3H 2 O), şpat dəmir daşından (FeCO 3 ) ibarət olan filizlərdən istifadə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, mədənlərdən çıxarılan dəmir filizlərinin ölçüləri bəzən 1-15 m-ə qədər olur. Domna sobalarında istifadə olunan filizlərin ölçüləri isə 50-80 mm çox olmamalıdır. Ona görə də dəmir filizləri xırdalanmalıdır. Cılız filizlər, yəni dəmiri az olan filizlər zənginləşdirilir. Onlar aşağıdakı üsullarla zənginləşdirilir: 1. Yüksək təzyiqli su ilə yumaqla; 2. Qravitasiya üsulu ilə. Bu üsul mineralların xüsusi çəkilərinin müxtəlif olmasına əsaslanır. Xırdalanmış filiz suya tökülür. Bu zaman ağır minerallar çökür, yüngüllər isə suyun üzərində qalır; 3. maqnitlə zənginləşdirmə. Domna sobalarında yanacaq kimi koksdan istifadə olunur. Onun parçalarının ölçüsü 40-80 mm olmalıdır. Flüs kimi əhəngdaşından (CaCO 3 ) istifadə olunur. Onun ölçüsü 30-80 mm olmalıdır. Çuqun almaq üçün həmçinin metal qırıntılarından da istifadə olunur. Yüklə 419,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|