Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 419,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üzəri sinklə örtülmüş polad qablar
- Paslanmayan poladdan hazırlanan qablar
- Çuqun qara və emallı qablar
- Ştampovka və tökmə metodu ilə hazırlanan alüminium qablar
- Yeməkxana priborları və bıçaq məmulatları
- Qapı və pəncərə üçün istifadə olunan dəstlər
45 Metal qablar həm də materialına və xarici səthinin işlənmə növünə görə də çeşidlənir: tökmə üsulu ilə düzəldilən qablar (çuqun və alüminium), ştampovka üsulu ilə düzəldilən qablar (polad, alüminium, latun, melxior), qaynaq üsulu ilə olan qablar (polad, alüminium). Bütün bunlardan əlavə eyni növ qablar müxtəlif formada ola bilərlər. Məsələn, kostrullar eyni zamanda silindrik, konusşəkilli, şarşəkilli ola bilərlər.
malikdirlər. Onların istifadə müddəti yüksəkdir. Çatışmayan cəhətləri ondan ibarətdir ki, onların mexaniki və termiki xassələri aşağıdır. Polad emallı qabların korpusları ştampovka metodu ilə hazırlanır (şəkil 1). Belə qablar üçün nazik polad listlərdən istifadə olunur. Onların qapağı korroziyaya davamlı poladdan, şüşədən və plastik kütlədən hazırlanır. Qablar içəri tərəfdən ağ emallı, xarici tərəfdən isə ağ və ya rəngli emalla örtülür. Onlar müxtəlif metodlarla rənglənirlər. Belə qablar üçün müəyyən ölçülər mövcuddur. Onların həcmi 0,15-dən 50 litrə qədər, diametri isə 60-dan 600 mm qədər olur. Onların çeşidləri olduqca çoxdur. Bunlara kostrullar, çörək üçün qablar, skovorodkalar, qıflar, su götürmək üçün qablar, bidonlar, kuvşinlər, dolçalar, salat qabı, boşqablar, çay və kofe qabları, vedrə, tazlar və s. misal ola bilər. Bütün bunlar müxtəlif ölçüdə və müxtəlif formada istehsal olunur.
poladın üzərinə sink örtüyü çəkilir və ya nazik sinklənmiş poladdan istifadə olunur. Bu cür qablar əsasən su saxlamaq və həm də təsərrüfatın müxtəlif sahələrində geniş istifadə olunur. Onlar içməli su qızdırmaq, müxtəlif yeməkləri saxlamaq üçün yaramırlar. Bildiyimiz kimi sink duzları zəhərlidir, qızdırıldıqda onun duzları suda həll olaraq ona keçir və istifadəyə yararsız olur. Belə qablar benzin və kerosinə qarşı davamlı olurlar. Bunlara paltar qaynatmaq üçün baklar, vannalar, vedrələr və s. daxildirlər. Paslanmayan poladdan hazırlanan qablar. Belə qablar tərkibində 12%- dən yuxarı xrom metalı olan poladlardan hazırlanır və bu poladın markası 46 12X18H9T-dir. Ştampovka metodu ilə hazırlanan belə qablar suya, turşuya qarşı davamlı olurlar. Belə metallar qiymətli olduğuna görə onların çeşidi çox yüksək deyildir. Onların istifadə müddəti olduqca yüksəkdir. Belə poladlardan kostrullar, skovorodkalar, stəkanlar, sabun qabı və başqa qablar hazırlanır. Onların istismar müddəti 18 aydır. Yüksək keyfiyyət nişanlılar üçün istismar müddəti 24 aydır. Çuqun qara və emallı qablar. Çuqun qablar üçün C412-C428 markalı boz çuqundan istifadə olunur. Çuqun qara qablara son zamanlar tələbat xeyli azalmışdır. Ona səbəb onların suya və turşulara qarşı davamsız olmasıdır. Belə ki, su mühitində dəmir ionları suya keçir və yeməkdə olan vitaminləri parçalayır, yeməyin rənginə, dadına mənfi təsir göstərir. Həm də dəmir qablar ağır olur və tutqun rəngli olur. Belə qablara qazanlar, tavalar, qarşoklar misal ola bilər. Emallı çuqun qabların tərkibi də çuqun qara qabların tərkibi kimidir və eyni qablar üçün istifadə olunur (şəkil 2). Emallı qablar daha yüksək gigiyenik xassəyə malikdir. Bunlarda dəmir ionları yemək məhsullarını görmür, vitamin parçalanmır, yeməyin dadına və rənginə təsir olunmur. Onların çeşidi olduqca çoxdur. Bunlara kostrullar, skovorodlar, su üçün baklar, sous qabları və s. qablar misaldır.
Ştampovka metodu ilə hazırlanan qablar nazik listlərdən aşağıdakı markada olur: AD, AD-1, AD-100, AO, A-5, A-7. Belə qablar əvvəlcə əsasda isladılır, sliflənir, emallaşır, xromlaşdırılır və emallanaraq üzərinə müxtəlif bədii rənglər vurulur. Belə alüminium kostrulların dib hissəsi qalın olur ki, xörək bişiriləndə yanmasın. Bu qablar yüngül olur, ona görə də möhkəm olmurlar. Belə ki, onlar asanlıqla deformasiya olunaraq xarici görünüşlərini dəyişirlər. Onlar korroziyaya qarşı davamsız olduqları üçün onların içərisində duzlu, marinovat və turşu xassəli məhsulları uzun müddət saxlamaq məsləhət olunmur. Alüminium kostrullar müxtəlif ölçülərdə olurlar və onlar müxtəlif məqsədlər üçün işlədilir. Məsələn, 2 tutacaqlı silindrik qablar 100, 250 mm dərinlikli, 80-200 yarımdərinlikli olurlar. Onların diametri 140-360 mm, tutumu isə 0,8-15 litr arasında olur.
47 Tez bişirən kostrullar adi kostrullara nisbətən xörəyi, xörəyin növündən asılı olaraq 2-10 dəfə tez bişirir. Ondan əlavə xörəyin vitamini parçalanmır və həm də elektrik enerjisinə qənaət olunur. Alüminiumdan həm də vazalar, podnoslar, rozetkalar, çayniklər, kofeyniklər və s. hazırlanır. Ondan həm də sanitar-gigiyenik məqsədlər üçün vedrələr, baklar, tazlar, əl-üz yuyanlar da hazırlanır. Tökmə metodu ilə hazırlanan alüminium qablar kimyəvi davamlılığına görə ştampovka üsulu ilə hazırlanan qablardan yaxşı olurlar. Onlar əsasən yemək hazırlamaq üçün istifadə olunur. Bunlara müxtəlif ölçüdə qazanlar, tavalar misal ola bilər. Tökmə metodu ilə hazırlanan tarelka və miskalar keramik qablar kimidir. Onların diametri 175, 200, 250…400 mm, hündürlüyü isə 32, 40-58 mm olur. Miskaların diametri 14, 16, 17, 5, 20…40 mm, hündürlüyü isə 60-170 mm olur. Alüminiumdan hazırlanan süd və qənd qabları qapaqlı konusvari olur. Onların tutumları 0,35; 0,40; 0,5; 0,8 litr olur. Alüminium vedrələr konusvari, hərəkət edən tutacaqlı olurlar. Onların tutumu 10, 11, 12, 13 litr olur. Bidonlar ağzı möhkəm bağlanan qapaqlı olurlar. Onların həcmi 0,5; 1; 2…5; 8; 10 litr olur. Alüminium baklar silindrik və kvadrat halında olurlar. Onlar əsasən buğda və un məhsulları üçün istifadə olunurlar. Silindrik bakların diametrləri 90, 120, 140, 200 mm, tutumları isə 0,5; 1; 2…5 litr olur. Kvadrat bakların diametrləri 100, 120, 140, 160, 170 mm, hündürlükləri 110, 130, 190 mm, tutumları isə 1, 2…5 litr olur. Alüminium məmulatlar 17151-81 DÜIST əsasən hazırlanır və onların istismar müddətləri istehsal olunub satışa buraxılan vaxtdan 24-36 ay olur. Tökmə alüminium qabların divarı və dibləri müvafiq olaraq 2,5-10 mm arasında olur. Onların divarları və dibləri qalın olduqları üçün mexaniki təsirlərə qarşı davamlı olurlar. Onlarda bişirilən yeməklər yanmır və hər hərəfli bişirlər. Tökmə alüminium qablar müxtəlif metallarla olan ərintilər halında istifadə 48 olunurlar. Onlar korroziyaya qarşı davamlı olurlar və onlar AK5M2, AK7, AK7M2 markalarda olurlar. Tökmə üsulu ilə hazırlanan qablar ştampovka ilə hazırlanan qablardan işlənmə metodu, ölçüsü və növünə görə fərqlənirlər. Tökmə alüminium qablardan 0,5; 1…4 litr qapaqlı kostrullar, ördək və qazı bütöv bişirmək üçün 1; 1,5; 3; 3,5; 4; 6 litr qablar, 1,5; 2,5; 4; 6; 12; 15; 20 litrlik qarşoklar hazırlanır.
yeməkxana və təsərrüfat, bufet və anbar bıçaqlarına bölünürlər. Bıçaqların təyinatından asılı olaraq onların tiyələri və dəstəkləri müxtəlif olurlar. Tiyələr karbonlu və paslanmayan poladdan hazırlanır. Dəstəklər isə buynuz, plastmas, ebonit, sümük, ağac və əlvan metallardan hazırlanır. Bıçaqların tiyələri dişli və düz olur. Onların ancaq bir tərəfi kəsən olur. Onların tiyələrinin möhkəmliyi Rokvel metodu ilə HRC-44-56 bərabərdir. Yeməkxana bıçaqlarının tiyəsi paslanmayan poladdan, melxior, neyzilber ərintilərin, dəstəkləri isə plastmas və ağacdan hazırlanır. Onların tiyələri enli, ensiz halında olur. Yeməkxana bıçaqlarının tiyələri paslanmayan poladdan müxtəlif ölçülərdə olurlar və müxtəlif marka altında buraxılır. Məsələn, HDC – uzunluğu 215-235 mm, HDD – 190-210, HDP – 190-210 mm. Ərintilərdən hazırlanan bıçaqlar 215-235 mm, 190-210 mm, tiyəsinin qalınlığı isə 0,7-2 mm arasında olur. Bufet üçün istifadə olunan bıçaqların uzunluğu 280 mm (çörək üçün), 170- 195 mm (limon kəsmək üçün), meyvə üçün 175 mm. Təsərrüfat bıçaqları əsasən çörək, ət, balıq, meyvə, tərəvəz üçün işlədilir. Onların tiyəsi karbonlu poladdan, dəstəyi isə plastmas və ya ağacdan hazırlanır. Onların ölçüsü 165-360 mm, eni 11-62 mm, qalınlıqları isə 0,7-4,5 mm arasında olur (şəkil 5). Anbar bıçaqları 40, 45, 65, 65Q, 70Q markalı poladlardan hazırlanır. Onlar tək tiyəli və ya da çox predmetli olurlar. Onların tiyələrinin uzunluqları 40-60, 65- 49 85, 90-110 mm olur. Onların istismar müddəti, satılan vaxtdan hesablanaraq 1 ildir. Qayçılar. Onlar təyinatına görə təsərrüfat, cib, dərzi, manikür qayçılarına bölünür. Dərzi qayçılarının tiyələri enli olur. Cib qayçılarının ucları küt olur. Çəngəllər. Onlar paslanmayan poladdan nilxior və başqa ərintilərdən hazırlanır. Onların dəstəyi sümükdən, buynuz, plastmas, ağacdan və ya da əlvan metaldan hazırlanır. Onlar yeməkxana, desert, və uşaq üçün hazırlanırlar. Onlar 3 və ya 4 şanalı olurlar. Bəziləri isə hətta 2 şanalı olur (şəkil 7). Qaşıqlar. Onlar da yeməkxana, desert, çay, kofe təyinatlı olurlar. Onlar da çəngəllər hazırlanan materiallardan hazırlanır. Qaşıqlar onların funksional təyinatına əsasən konstruksiya olunur. Onların da uzunluqları müxtəlif olur: 160- 18 mm, 140-160 mm, 95-115 mm. Qaşığın içi, çəngəlin şanaları, bıçağın tiyəsi və başqa yeməkxana dəstlərinin səthi hamar parıldayan olmalıdır. Onlarda cızılma, çat, çökəklik olmamalıdır. Dəstəkləri isə möhkəm, məsaməsiz, hamar olmalıdır. Yeməkxana priborlarının korroziyaya davamlılığını aşağıdakı kimi yoxlayırlar. Yağsızlaşmış məmulat 20-25 0 S-də 1 saat müddətində 4%-li sirkə turşusunda saxlanılır. Yoxlamadan sonra məmulat üzərində pas ləkəsi olmamalıdır. Plastmas dəstəklərin istiliyə davamlılığı isə aşağıdakı kimi yoxlanılır. Dəstək 15 dəqiqə 80 0 S-də saxlanılır. Təcrübədən sonra dəstək çatlamamalı, yumşalmamalı, rəngsizləşməməli və deformasiyaya uğramamalıdır. Onların markalanması zamanı hər bir partiyada mal nişanəsi, istehsal edən zavodun adı, metalın markası, məmulatın kateqoriyası və məmulatın qiyməti göstərilməlidir. Karbonlu poladdan hazırlanan məmulatlar qablaşmadan əvvəl korroziyaya qarşı sürtkü yağı ilə yağlanmalıdır. Yeməkxana dəstləri kağız karton qablarda qablaşdırılır. Paslanmayan poladdan olan məmulat polietilen paketlərdə qablaşdırıla bilər. 50 Karobkada və futlyarda hər bir əşya ayrılıqda qablaşdırılır. Karobkadakı məmulat texniki-normativ sənədlərə əsasən və ya mal verən müəssisə ilə mal alan arasında olan müqaviləyə əsasən qablaşdırılır. Bütün metal məmulatların markalanması, qablaşdırılması, daşınması və həm də daşınma şərtləri metal qablarda olduğu kimidir. Müxtəlif alətlər. Bunlar təyinatlarına görə metal emal etmək (çilingər, dəmirçi), ağac emal edən ( stolyar, xarrat), dəri emal edən (ayaqqabı üçün olan alətlər). Ağac emal edən alətlərə mişarlar, rubankalar, deşicilər, burucu alətlər (müxtəlif drellər), baltalar daxildir. Bunlardan əlavə yiyələr, çəkiclər, montaj alətlərinə müxtəlif otverkalar, qaz açarı, iki başlı açarlar daxildir.
(ağacın qurusunu kəsən qayçılar), qırmıqlar və müxtəlif formalı bıçaqlar daxildirlər.
növlərinə bölünürlər. Kerosinlə işləyən cihazlara kerosinkalar, primuslar və kiroqazlar daxildirlər. Qazla işləyən cihazlara stasionar qaz plitələri və turistlər üçün olan plitələr misaldır. Bərk yanacaq (daş kömür, torf, ağac) ilə işləyən cihazlara müxtəlif plitələr, peçlər daxildirlər. Qapı və pəncərə üçün istifadə olunan dəstlər. Bunlara petlələr, tutacaqlar (ruçkalar), şpinqaletlər, daxili və xarici qıfıllar, qapıda baxmaq üçün optiki gözlüklər, qapının bağlanması üçün prujinlər və başqa alətlər daxildirlər. Bunların hamısı təyinatından asılı olaraq müxtəlif ölçü və formada olurlar. Onların hamısı insanların yaşayışı və rahatlığı üçün əsas vasitədir.
51
Metal məmulatlar həm sənaye istehsal sahələrində və həm də məişətdə istifadə olunan əsas məhsullardan biri hesab olunur. O, xalq təsərrüfatında, kənd təsərrüfatında, məişətdə, kosmosda və başqa sahələrdə əvəzolunmaz xammal kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Metal məmulatlar həm saf və həm də müxtəlif ərintilər halında işlənilir. Hal-hazırda 5000 adda müxtəlif ərintilər məlumdur və onlar bir sıra fiziki-kimyəvi və mexaniki xassələrinə görə saf metallardan üstündür. Metal məmulatların istehlak xassələrinə estetik, erqonolik, etibarlılıq, təmirə yararlılıq və uzunömürlülük aiddirlər və bu xassələr ətraflı göstərilmişdir. Onları formalaşdıran faktorlar modelləşdirmə və istehsal proseslərindən ibarətdir. Ona görə də bu proseslər ətraflı verilmişdir. Onlar təyinatlarına görə aşağıdakı yarımqruplara bölünür: bəzək əşyaları, sənaye proseslərində dəzgahların hazırlanmasına, kənd təsərrüfatında kənd təsərrüfatı maşınlarının, alətlərinin hazırlanmasına, məişət əşyalarının hazırlanmasına, kosmotik süni peyklərinin hazırlanmasına bölünürlər. Bütün metal məmulatları hazırlanarkən müəyyən etalon (standart) və texniki şəraitin normativ sənədlərini əsas götürürlər. Belə ki, onların səthi hamar, düz, parlaq olmalı, üzərində pas izləri, nöqtə, qat, qabarcıq nöqsanları olmalıdır. Buraxılış işinə dair aşağıdakı təklifləri verirəm: 1. Respublikada xarici investisiyaların köməyindən istifadə edərək qabaqcıl texnika və texnologiyaya cavab verən metal məmulatlarının istehsalına başlamaq olar. 2. Respublikada özəlləşdirmə islahatı aparılır. Bu iqtisadi islahatın köməyi ilə Daşkəsəndə dəmir filizlərindən istifadə etməklə polad istehsalına başlamaq vaxtı çatmışdır. 3. Metal məmulatlarının korroziyasının qarşısını almaq üçün onlara müxtəlif metal örtüklər, emal çəkmək lazımdır.
52 4. Onların saxlanması, daşınması, qablaşdırılmasında DÜIST və texniki şəraitdə göstərilən tələblərə uyğun olmalıdır. Bu metal məmulatlarının həm xarici görünüşünu yaxşılaşdırar və onların alıcılıq qabiliyyətini yaxşılaşdırar və onlara əhali tərəfindən olan tələbat getdikcə artar.
53
1. R.I.Şükürov, M.M.Rəhimov. Metallurgiya. Bakı. «Maarif». 1985. 2. А.А.Борвар. Металловедение. Металлургиздат. 1956. 3. Н.Ф.Болховитинов. Металловедение и термическая обработка. Машгиз. 1954. 4. А.И.Гуляев. Металловедение. Оборингиз. 1956. 5. Г.А.Кащенко. Основы металловедения. Машгиз. 1957. 6. В.А.Никофоров. Технология металлов. Машгиз. 1952. 7. С.А.Балезин. Коррозия металлов и борьба с ней. Изд. «Знание» серия 3, № 72, 1953. 8. И.И.Корнилов. Металлические соединения и их значение в технике. Изд. ВВИА. 1956. 9. С.А.Балезин. От чего и как разрушаются металлы. Учпедгиз. 1956. 10. Металловедение и термическая обработка. Под редакцией Н.Т.Гулцова. Металлургиздат. 1956. 11. М.Н.Кунявский и А.И.Самохоцкий. Основы металловедения и термическая обработка. Машгиз. 1955. 12. А.П.Смирягин. Промышленные цветные
металлы и сплавы. Металлургиздат. 1949. 13. Большая Советская Энциклопедия. Статьи «металлы», «металлургия», «металловедение», «термическая обработка» и др. 14. Н.Т.Гурцов. Курс лекции по металлографии и термической стали. Изд. Московского Института стали. 15. А.Ф.Мырцимов. «Основные пути и средства технического прогресса в черной металлургии». 16. Е.Н.Маслов. Основы металловедения. Изд. МИФИ. 1958. 17. И.Н.Богачев. Металлография чугуна.
54 18. В.Я.Локшин. Технология эмалирования металлических изделий. Росгизместпром. 1951. 19. В.А.Лайнер и Г.К.Швыряев. Химическая и электрохимическая обработка металлов. Металлургиздат. 1951. 20. Н.В.Одноралов. Декоративная отделка
металлических изделий
широкого потребления. Росгизместпром. 1954. 21. Н.Ф.Моисеев, М.М.Кузнецов. Машины и орудия для садоводства и виноградарства. Машгиз. 1957. 22. Г.М.Зак и др. Металлокерамика в производстве металлических изделий широкого потребления. КОИЗ. 1956. 23. М.А.Феодоров, Е.Е.Дадесенец. Оценка и качество промышленных товаров. М. Экономика. 1977. 24. М.А.Николаева. Товароведение потребительских товаров. М.Норма. 1999. 25. Товароведение непродовольственных товаров. М.Экономика. 1989. 26. Т.И.Волкова. Товароведение металлов, металлических изделий и руд. М.Металлургия. 1973. 27. И.М.Лифиц и др. Исследование непродовольственных товаров. М. Экономика. 1988. 28. Н.М.Чечеткина, Т.И.Путилина. Экспертиза товаров. М. Издательство ПРИОР. 2000. 29. М.А.Николаева. Товароведение потребительских товаров. Издательство НОРМА. Москва. 2002. 30. М.Бурева. Товароведение непродовольственных товаров. Москва. 2001. 31. А.Ф.Шепелев, В.А.Галаджян, А.С.Туров. Товароведение и экспертиза. Издательство центр «Март» - 2002. 32. А.Ф.Шепелев, И.А.Перепежская. Товароведение и экспертиза металлохозяйственных товаров. Ростов-на-Дону. «ФЕНИКС» - 2002. 55 33. Товароведение непродовольственных товаров. Т.1. Ростов-на-Дону. «ФЕНИКС» - 2001. 34. Г.И.Кутянин. Пластические массы и химические товары. Издательство «Экономика». Москва. 1971. 35. Б.В.Любимов. Защитные покрытия изделий. Л. «Машиностроение». 1969. 36. Т.И.Волков. Товароведение металлов, металлических изделий и руд. М. Металлургия. 1973. 37. И.М.Дьяченко. Эффективность развития порошковой металлургии. М. Экономика. 1979. 38. Г.Гоберман. «Производство металлической посуды» 1984. 39. В.В.Архипов. Технология металлов. Москва. 1976. 40. Г.Г.Крушенко. Металловедение, обработка металлов. 1976. 41. Н.Н.Курнаков, В.Г.Зайцев и др. Товароведение металлохозяйственных товаров и бытовых машин. Москва. Экономика. 1966. 42. Б.А.Кузьмин. Технология металлов и конструкционные материалы. Москва. «Машиностроение». 1989. Yüklə 419,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|