Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əxlaqın fərdi və guşənişin həyat tərzinə baxışı
- ٍّﻼُﻛَو َبﻮُﻘْﻌَﻳَو َﻖَﺤْﺳِإ ُﻪَﻟ ﺎَﻨْﺒَﻫَو ِﻪﱠﻠﻟا ِنوُد ﻦِﻣ َنوُﺪُﺒْﻌَﻳ ﺎَﻣَو ْﻢُﻬَﻟَﺰَﺘْﻋا ﱠماَﻠَﻓ} {ﺎٍّﻴِﺒَﻧ ﺎَﻨْﻠَﻌَﺟ
- “Onlardan və onların Allahdan başqasına ibadət etdiklərindən uzaqlaşdığı zaman Biz ona İshaqla Yəqubu bəxş etdik və onların hər birini (böyük)
- ْﻢُﻜَﻟ ْ ُﴩﻨَﻳ ِﻒْﻬَﻜْﻟا َﱃِإ اوُوْﺄَﻓ َﻪﱠﻠﻟا ﱠﻻِإ َنوُﺪُﺒْﻌَﻳ ﺎَﻣَو ْﻢُﻫﻮُﻤُﺘْﻟَﺰَﺘْﻋا ِذِإَو} {ﻪﺘﻤﺣﱠر ﻦﱢﻣ ﻢُﻜﱡﺑَر 2. “(Onlara dedik:) Onlardan və Allahdan başqasına
32 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат və yaxşı xislət olduğuna şübhə etmir və onların qorxu, paxıllıq və xudbinlik kimi əks tərəflərini də açıq-aydın rəzilət bilir. Lakin bir sıra xislətlər də vardır ki, insan onların yaxşı, yaxud pis olduğunu ayırd edə bilmir. Buna əsasən, dəqiq meyar olmadan əxlaqi ölçüləri araşdırmaq olmaz. Məsələn, müasir dövrdə Bertrand Rassel kimi bəzi materialistlərin əqidəsinə görə, hər hansı bir əməlin başqalarına zərəri dəyməyincə, onun yerinə yetirilməsini məhkum etməyə bir dəlil yoxdur. Məsələn, elə deyil ki, “tabu” (bir sıra antik adət- ənənələrdə mövcud olan səbəbsiz qadağalar) kimi qədim bir təfəkkürün çirkin adlandırdığı bir əməli hökmən biz də rədd etməliyik və mütləq onun xeyir və zərərini nəzərə almaq lazımdır. 1 Hətta Rassel bir çox pis əməllərə başqalarına zərər yetirmədiyi təqdirdə icazə verir. (O cümlədən, hər iki tərəfin razılığı ilə müxalif və ya həmcinslə iffətsizliyi təbii sayır.) Sosialist materializmi isə, bir çox ənənəvi-əxlaqi üsulların varlı sinfin mənafeyinə xidmət etdiyini yürütdüyündən, onlar yalnız fəhlə hərəkatının inkişaf və davamına kömək edən qaydaları etik sayırdılar. Həmçinin müəyyən bir məktəb və təfəkkürə tabe olmayan qruplar tərəfindən (həya və iffət kimi) bir sıra məsələlər barəsində yürüdülən fikirlərin artması da, şübhəsiz, əxlaqi bəhslərdə aydın bir meyara ehtiyac duyulduğunu göstərir. Belə isə, ümumi rəftarlarda əxlaqi meyar nədir və ya necə ayırd etmək olar ki, filan əməl əxlaqidir, yoxsa əxlaqa zidd; başqa sözlə, fəzilətdir, yoxsa rəzilət? Əgər bunu dini-məzhəbi baxımdan araşdırmaq istəsək, 1 . “Cəhani ki, mən mi-şenasəm!”, səh.68. Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 33 vəzifəmiz tamamilə aydındır. Çünki İslam dininin haqq olduğunu bildikdən sonra əxlaqi fəzilət və rəzilətlərin üsullarını ayırd etmək üçün Quran və sünnədə mövcud olan qəti sənədlərə müraciət edəcəyik. Hər halda, bunu nəzərə almalıyıq ki, insanın təkamülünə şərait yaradan amillər “fəzilət”, onu azğınlığa və geriyə salan amillər isə “rəzilət” sayılır. İnsan yalnız maddi və dünyəvi ehtiyacları baxımından diqqət mərkəzində olmamalı, onun mövcudatdan xüsusi fərqləndirən mənəvi yönlərinə də əhəmiyyət verilməlidir. Hətta müəyyən bir əməl başqalarının əzab-əziyyətinə səbəb olmasa da, onu yerinə yetirən şəxsi mənəvi qiymətdən sala bilir və şübhəsiz, həmin əməl rəzil və çirkin iş sayılır. Təkcə maddi yönləri nəzərə alanlar həqiqətdə insanı yarımçıq (bəlkə də çox az) tanımışlar. Halbuki əxlaqi üsullar insan vücudunun bütün yönləri – həm cismi, həm də ruhu əsasında araşdırılmalıdır. Bundan da pisi insanın mənəvi yönlərinə əsla diqqət yetirməyən və maddi yönlərdə də yalnız bir qismə (insan əməyinə) göz dikən sovet əxlaqıdır. Məlum olduğu kimi, belə məktəblər insanın varlığını düzgün işıqlandıra bilmədiyindən düzgün nəticələr də çıxara bilməz və sözsüz, əxlaqi fəzilət və rəzilətlərin təyinində böyük səhvlərə düçar olacaq. Buna əsasən, əxlaqi üsulların düzgün əql və məntiqə uyğun təyinində öncə qeyd etdiklərimiz mütləq nəzərə alınmalıdır: insan təkamülünün bütün yönlərinə diqqət yetirilməli, ona kömək edən amillər ayırd edilməli, onların əsasında fəzilət və rəzilətlər müəyyənləşdirilməlidir. 34 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат Əxlaqın fərdi və guşənişin həyat tərzinə baxışı Görəsən, mənəvi saflaşma və əxlaqi fəzilətlərin kəsbi cəmiyyət arasında daha yaxşı mümkündür, yoxsa cəmiyyətdən uzaq guşənişin həyat tərzində? Təbii olaraq bu sual çoxlarını düşündürür. Bəzi mütəfəkkirlərin nəzərinə görə, adətən, cəmiyyətdən uzaq düşən insanda fərdi və əxlaqi səciyyələr daha sağlam formalaşır. Çünki əyri rəftar və hisslərin bəzisi və ya əksəriyyəti cəmiyyətin məhsuludur. İnsan da həsəd, paxıllıq, təkəbbür, yalan, qeybət, böhtan, riya, kin-küdurət və bu kimi xüsusiyyətlər başqaları ilə əlaqədə yaranır. Camaatla birgə yaşamayan şəxs nə qeybət edir, nə qeybət eşidir, nə o başqasına, nə başqası ona paxıllıq edir, nə riyakarlığa düçar olur, nə yalan danışır, nə kin-küdurət bəsləyir, nə də pis gümanlara düşür. Cəmiyyətdən ayrılıb fərdi, guşənişin həyat tərzi keçirməyin tərəfdarları içərisində bəzi əxlaq alimləri, zahid və abidlər qeyd edilən fikrə dair onun fəzilət və əxlaqın inkişafına təsiri haqda digər dəlil və sübutlar da irəli sürürlər. Onlar deyirlər ki, guşənişin insan Allaha daha yaxşı ibadət edə bilir, münacat və raz-niyaz zamanı Onun dərgahına tam hüzuri-qəlblə üz tutur, yaradılışın sirlərini, digər elm və fənləri daha yaxşı qavrayır, həqiqətləri başqalarından yaxşı ayırd edir və düzgün nəticə çıxarmağa mane olan təəssübkeşlik, kin- küdurət, dava-dalaş və çəkişmələr fərdi və guşənişin həyat tərzində çox azdır. Bu səbəblərə görə də bir çox böyük mütəfəkkirlər fərdi, guşənişin həyat tərzi keçirmiş, ona xüsusi üstünlük vermişlər. Bundan əlavə, cəmiyyətdə yaşayan insanın Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 35 üzərinə, adətən, bir çox ağır vəzifə və məsuliyyət düşür ki, çox vaxt onların öhdəsindən gələ bilmir və ya səhlənkarlığa yol verir və nəhayət, haqq yolunu azır. Məsələn, insan ictimai həyatda bir sıra çirkin və yaramaz işlərlə üzləşir ki, “əmr be məruf” (yaxşılığa dəvət) və “nəhy əz münkər” (pislikdən çəkindirmək) vəzifəsi onu mübarizəyə çağırdığı halda, vəzifəsinin faydasız olduğunu görüb cəmiyyətdən ayrılır, fərdi və guşənişin həyat tərzinə üz gətirir. Hələ bir sıra ayə və rəvayətlərdə də cəmiyyətdən uzaq düşməyin və guşənişinliyin tərifləndiyini, müsbət olduğunu görürük. Burada nümunə üçün bir neçə ayə və rəvayəti qeyd etməklə kifayətlənirik: ٍّﻼُﻛَو َبﻮُﻘْﻌَﻳَو َﻖَﺤْﺳِإ ُﻪَﻟ ﺎَﻨْﺒَﻫَو ِﻪﱠﻠﻟا ِنوُد ﻦِﻣ َنوُﺪُﺒْﻌَﻳ ﺎَﻣَو ْﻢُﻬَﻟَﺰَﺘْﻋا ﱠماَﻠَﻓ} {ﺎٍّﻴِﺒَﻧ ﺎَﻨْﻠَﻌَﺟ 1. “Onlardan və onların Allahdan başqasına ibadət etdiklərindən uzaqlaşdığı zaman Biz ona İshaqla Yəqubu bəxş etdik və onların hər birini (böyük) peyğəmbər etdik!” 1 Bu ayədə İbrahim peyğəmbərin cəmiyyətdən ayrılıb, bir tərəfə çəkildiyi zaman peyğəmbər seçilən övladlara sahib olduğu göstərilir. ْﻢُﻜَﻟ ْ ُﴩﻨَﻳ ِﻒْﻬَﻜْﻟا َﱃِإ اوُوْﺄَﻓ َﻪﱠﻠﻟا ﱠﻻِإ َنوُﺪُﺒْﻌَﻳ ﺎَﻣَو ْﻢُﻫﻮُﻤُﺘْﻟَﺰَﺘْﻋا ِذِإَو} {ﻪﺘﻤﺣﱠر ﻦﱢﻣ ﻢُﻜﱡﺑَر 2. “(Onlara dedik:) Onlardan və Allahdan başqasına ibadət etdiklərindən uzaqlaşdığınız zaman mağaraya 1 . “Məryəm” surəsi, ayə 49. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|