Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pis əxlaq bir növ xəstəlikdir
- ِتﺎﻧاﻮﻴَﺤﻟا ﱠﺺَﺧ َو ، ِﺐ َﻀَﻐْﻟا َو ِةَﻮْﻬ ﱠﺸﻟا َنوُد ِﻞْﻘَﻌِﺑ َﻚَﻠَﻤْﻟا ﱠﺺَﺧ َﻪﻠﻟا ﱠنِإ ُﻪُﺒ َﻀَﻏَو ُﻪُﺗَﻮْﻬَﺷ تَدﺎﻘْﻧا ِنِﺎَﻓ ِﻊﻴِﻤَﺠْﻟا
- ِءﺎﻄْﻋِﺎِﺑ َنﺎﺴْﻧِ ْﻻا َفﱠ َﴍَو ُﻪَﻧوُد ماِﻬِﺑ ِعِزﺎﻨُﻤْﻟا ِدﻮُﺟُو َﻊَﻣ ِﺔَﺒْﺗﱡﺮﻟا ِﻩِﺬﻫ ﱃِا ِﻪِﻟﻮ ُﺻُﻮِﻟ ِﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا َﻦِﻣ َﻞ َﻀْﻓَا َرﺎﺻ ،ِﻪِﻠْﻘَﻌِﻟ
- {ًﺎﺿَﺮَﻣ ُﻪّﻠﻟا ُﻢُﻫَداَﺰَﻓ ٌضَﺮﱠﻣ ﻢِﻬِﺑﻮُﻠُﻗ ِﰲ} “Onların qəlblərində mərəz (xəstəlik) vardır. Allah onların (pis əməllərinə görə) xəstəliyini artırar.”
- Nəfslə mübarizə, yaxud böyük cihad
- : َﻞﻴِﻘَﻓ ،ُ َﱪْﻛَ ْﻻا ُدﺎﻬِﺠْﻟا ُﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ َﻲِﻘَﺑ َو َﺮَﻐ ْﺻَ ْﻻا َدﺎﻬِﺠْﻟا اُﻮ َﻀَﻗ ِمْﻮَﻘِﺑ ًﺎﺒَﺣْﺮَﻣ ِﺲْﻔﱠﻨﻟا ُدﺎﻬِﺟ : َلﺎﻗ ؟ُ َﱪْﻛَ ْﻻا ُدﺎﻬِﺠْﻟا ﺎَﻣ ِﻪﻠﻟا لﻮُﺳَر ﺎﻳ
- ِﻪْﻴَﺒْﻨَﺟ َ ْينَﺑ ﻲِﺘﱠﻟا ُﻪ َﺴْﻔَﻧ َﺪَﻫﺎﺟ ْﻦَﻣ ِدﺎﻬِﺠْﻟا َﻞ َﻀْﻓَا ﱠنِا
8 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат hədislərə istinad edirlər. Amma buna əks olaraq bir çox təcrübələr göstərir ki, “sağlam mühit”, “yaxşı yoldaş” və “düzgün tərbiyə” nəticəsində şər və pis insanlar tamamilə islah olunurlar. Bundan əlavə, əxlaqı nəzərə almadan peyğəmbərlərin və dini rəhbərlərin bütün səmavi göstəriş və qadağaları ləğv və mənasız sayılar. Çünki bütün bunlar insanların tərbiyəsi üçün göndərilmişdir. Biz hətta heyvanların belə, bir sıra üsullarla tərbiyələnməsini və qərizəvi hisslərindəki dəyişikliklərini gördüyümüz halda, necə qəbul edə bilərik ki, insanlarda pis əxlaq heyvanların vəhşilik və yırtıcılıq xüsusiyyətindən də qatı olsun! Bizim nəzərimizcə, bu müddəanın sübutu üçün mütləq insanın əxlaqi xislətlərinin yaranma tərzi araşdırılmalı, onların aradan qaldırılması yollarını tapmalıyıq. Bildiyimiz kimi, hər yaxşı və pis əməlin insanın ruhunda müəyyən təsiri vardır ki, onun təkrarı ilə bu təsir artaraq, yavaş-yavaş “adət”ə, daha sonra isə “sifət və xislət”ə çevrilir və beləcə, insanın meyilləri onun “adət” və “xislət”lərindən mənşələnir. Burada biz təcrübəyə əsaslanmalıyıq. Məsələn, əxlaqi adət və xislətlər bir əməlin təkrarı ilə yarandığı kimi, onların aradan qalxması da elə bu yolladır. Yəni əvvəlcə “əməl”, sonra “təkrar”, daha sonra əxlaqi bir xislətin yaranmasının şahidi oluruq. Demək, təlqin, təfəkkür, düzgün təlim və sağlam mühitin insanın əxlaqının müsbət inkişafı yönündə böyük təsiri var. Pis əxlaq bir növ xəstəlikdir Hamımız bilirik ki, bütün canlı varlıqlar arasında insan xüsusi və müstəsna keyfiyyətlərə malikdir. Onda Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 9 bir-birinə zidd daxili qüvvələr vardır ki, bir tərəfdən onu (nəfsani meyillər, heyvani istəklər və instinktiv hisslər) günaha, çirkinliyə, başqalarının hüquqlarına təcavüz etməyə, yalan və xəyanətə sövq edir, digər tərəfdən isə (əql və idrak qüvvəsi, vicdan və insanlıq şəfqəti) ədalətə, insansevərliyə, paklığa, doğruluğa və təqvaya çağırır. Bütün insanlarda bu qüvvələr bir-birilə mübarizə aparır, birinin digərinə nisbi qələbəsi onların insani dəyərlər baxımından fərqlənmələrinə, təkamül və tənəzzülünə səbəb olur. Bəzən, insan Allahın ən yaxın mələklərindən üstün və fəzilətli, bəzən isə yırtıcı heyvanlardan da qorxulu olur. Bu həqiqət bir çox hədislərdən də başa düşülür. İmam Əli (ə) buyurur: ِتﺎﻧاﻮﻴَﺤﻟا ﱠﺺَﺧ َو ، ِﺐ َﻀَﻐْﻟا َو ِةَﻮْﻬ ﱠﺸﻟا َنوُد ِﻞْﻘَﻌِﺑ َﻚَﻠَﻤْﻟا ﱠﺺَﺧ َﻪﻠﻟا ﱠنِإ ُﻪُﺒ َﻀَﻏَو ُﻪُﺗَﻮْﻬَﺷ تَدﺎﻘْﻧا ِنِﺎَﻓ ِﻊﻴِﻤَﺠْﻟا ِءﺎﻄْﻋِﺎِﺑ َنﺎﺴْﻧِ ْﻻا َفﱠ َﴍَو ُﻪَﻧوُد ماِﻬِﺑ ِعِزﺎﻨُﻤْﻟا ِدﻮُﺟُو َﻊَﻣ ِﺔَﺒْﺗﱡﺮﻟا ِﻩِﺬﻫ ﱃِا ِﻪِﻟﻮ ُﺻُﻮِﻟ ِﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا َﻦِﻣ َﻞ َﻀْﻓَا َرﺎﺻ ،ِﻪِﻠْﻘَﻌِﻟ “Allah-Taala mələklərə ehtiras və qəzəb deyil, yalnız əql; heyvanlara əql deyil, yalnız ehtiras və qəzəb, insanı isə şərəfli sanaraq ona hər üçünü əta edib. Əgər onun əqli ehtiras və qəzəbinə qalib gəlsə, əks və zidd qüvvənin varlığı ilə belə məqama çatdığı üçün mələklərdən üstün olacaq.” 1 Diqqət yetirmək lazımdır ki, təbii meyil, istək, ehtiras və instinktiv hisslər həyatın davamı üçün zəruridir. Başqa sözlə, insanın cismində bihudə bir üzv olmadığı kimi, ruhi istək və meyillərin də rolu vardır. Əlbəttə, bu o zamana qədərdir ki, hər istək öz təbii dairəsini aşmasın, zərərli və qorxulu meylə çevrilməsin. Məsələn, 1 . “Camiüs-səadat”, 1-ci cild, səh.34. 10 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат heç kim insanda “qəzəb”in rolunu inkar edə bilməz. Hüququ tapdanmış şəxs onu bütün qəzəbi sayəsində mübarizə meydanında tələb etməyincə, sakit və aram halda onu əldə etmək əbəs fikirdir? Amma qəzəb öz təbii halını itirib əqlin ixtiyarından çıxdıqda da insanı heç bir hədd-hüdudu tanımayan vəhşi bir heyvana çevirməyə də qadirdir. Yaxud insanın sərvətə malik olmaq və vəzifəyə yiyələnmək üçün çalışması normal və təbii meyil sayıldığı halda, yalnız dünya, sərvət və vəzifə düşkünlüyünün, yəni bu meyillərdə ifrata varmağın viranedici təsiri də heç kimə gizli deyildir. Buna əsasən, cismi normaların pozulması həmişə xəstəlik və acınacaqlı hadisələrlə yanaşı olduğu kimi, ruhi qüvvələr, ehtiras və istəklərin də normal vəziyyətinin bir-birinə dəyməsilə bir növ ruhi-psixoloji xəstəliklər yaranır ki, əxlaq alimləri ona “qəlbi xəstəlik” deyirlər. Bu ifadəni biz Qurani-Kərimdə nifaq və ikiüzlülük sifətinə sahib olan münafiqlərə verildiyini müşahidə edirik. Belə ki, bir ayədə buyurulur: {ًﺎﺿَﺮَﻣ ُﻪّﻠﻟا ُﻢُﻫَداَﺰَﻓ ٌضَﺮﱠﻣ ﻢِﻬِﺑﻮُﻠُﻗ ِﰲ} “Onların qəlblərində mərəz (xəstəlik) vardır. Allah onların (pis əməllərinə görə) xəstəliyini artırar.” 1 Nəfslə mübarizə, yaxud böyük cihad Nəfslə mübarizə və onu əxlaqi rəzilətlərdən saflaşdırmağın nə böyük əhəmiyyət daşımasına bu kifayətdir ki, onu “böyük cihad” adlandırmışlar. Bu ifadə Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) müharibələrin birindən qayıdan mübariz səhabələrinə buyurduğu məşhur bir 1 . “Bəqərə” surəsi, ayə 10. Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 11 hədisdən götürülmüşdür: : َﻞﻴِﻘَﻓ ،ُ َﱪْﻛَ ْﻻا ُدﺎﻬِﺠْﻟا ُﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ َﻲِﻘَﺑ َو َﺮَﻐ ْﺻَ ْﻻا َدﺎﻬِﺠْﻟا اُﻮ َﻀَﻗ ِمْﻮَﻘِﺑ ًﺎﺒَﺣْﺮَﻣ ِﺲْﻔﱠﻨﻟا ُدﺎﻬِﺟ : َلﺎﻗ ؟ُ َﱪْﻛَ ْﻻا ُدﺎﻬِﺠْﻟا ﺎَﻣ ِﻪﻠﻟا لﻮُﺳَر ﺎﻳ “Kiçik cihadı yerinə yetirən dəstəyə afərin! (Qarşıda isə hələ) onları böyük cihad gözləyir.” Soruşdular: “Böyük cihad hansıdır?” Buyurdu: “Nəfslə mübarizə!” 1 Bəzi hədis alimləri öz əsərlərində nəfsin saflaşdırılması ilə bağlı bəhsləri “cihad” bölümündə qeyd etmiş və onu cihadın bir qismi bilmişlər. Digər hədislərdə də Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) buyruğunun davamı belə verilmişdir: ِﻪْﻴَﺒْﻨَﺟ َ ْينَﺑ ﻲِﺘﱠﻟا ُﻪ َﺴْﻔَﻧ َﺪَﻫﺎﺟ ْﻦَﻣ ِدﺎﻬِﺠْﻟا َﻞ َﻀْﻓَا ﱠنِا “Ən üstün cihad insanın daxilindəki nəfsi ilə mübarizəsidir.” 2 Bu cümlə nəfslə bağlı İslamın nəzərini çox gözəl aydınlaşdırır və bu haqda bir sıra araşdırmalardan sonra aşağıdakı həqiqətlər üzə çıxır: 1. İnsanın taleyi daxilindəki iki zidd qüvvənin qarşıdurması və birinin digəri üzərindəki qələbəsinə bağlıdır. 2. Bu mübarizənin “böyük cihad” adlandırılması onun daimi olmasına görədir. Həm də bu daxili müharibə insan üçün xarici müharibədən təhlükəli və daha qorxuludur. Nəfslə mübarizə adlı böyük cihadda məğlubiyyət bədbəxtlik, adi müharibələrdə isə məğlubiyyətlə hətta “şəhidlik” kimi böyük iftixara 1 . “Vəsailüş-şiə”, 11-ci cild, səh.123. 2 . Yenə orada. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|