Antik dövrdə maşınqayırma
Yüklə 6,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müsəlman elmi 120 isə şərab axır. Qurğunun yuxarı hissəsindəki ABCD çəni EF arakəsməsi ilə iki hissəyə bölünür. Yuxarıdakı hissənin dibində iki təhnə t 1 və t 2 yerləşdirilir. Qurğunun üstündəki deşikdən (O) əyilmiş qıf ilə t 1 -ə şərab, t 2 -yə isə su tökülür. Bu təhnələr F 1 və F 2 fiqurları ilə R 1 və R 2 boruları vasitəsilə birləşdirilir. R 1 və R 2 borularında H 1 və H 2 kranları yerləşdirilir. Bundan başqa H 1 kranı t 2 təhnəsi ilə R’ 1 borusu, H 2 kranı isə t 1 təhnəsi ilə R’ 2 borusu ilə əlaqələndirilir. Kranın daxili quruluşu şəkil 1.75 b-də verilmişdir. Şəkil 1.75. Tənzimlənən su qabı. Hər iki çəndən gələn borular burada birləşərək daxilində deşik olan hissənin köməyi ilə ardıcıl olaraq F fiquruna gedən boru ilə birləşdirilir. Kranları işlətmək üçün bir-birinə perpendikulyar s 1 və s 2 çubuqlarından istifadə edilir. Qurğunun dibində böyük bir təhnə (T) yerləşdirilir. Bu təhnədə üfüqi şəkildə bərkidilmiş S çubuğu özünün yuxarı ucunda yerləşdirilmiş üzük vasitəsilə s 2 çubuğu ilə əlaqələndirilir. Bu yerdən bir az aşağıda S çubuğuna perpendikulyar olaraq bir başqa çubuq (S 1 ) Müsəlman elmi 121 hərəkətli bərkidilir. S 1 çubuğu T təhnəsi dolduqda onun aşağıya hərəkətini lazımı səviyyədə saxlamağa xidmət edir. Bunun üçün S 1 çubuğunun altında ABCD qabının dibindən yuxarıya yüksələn dayaq (a) yerləşdirilir. S 1 çubuğu bu dayaq üzərində oturdulur və onun sağ tərəfdəku ucundan g yükü asılır. Bu yük həmişə T təhnəsini tarazlıqda saxlayır. Qurğunun işləmə prinsipi umumilikdə belədir. G 1 qabına verilən şərab yavaş axarsa, o ρ 1 borusundan keçərək ABCD qabının dibinə tökülür (M nöqtəsinin yaxınlığında). Qalxan şərabın səviyyəsi aşağıdakı təhnəni (T) yuxarı qaldırır. Bu zaman S çubuğu P üzüyünün vasitəsilə s 1 çubuğunu döndərir və nəticədə H 1 və H 2 kranlarını açaraq boruları elə birləşdirir ki, t 1 qabındakı şərab G 1 qabına, t 2 qabındakı su isə G 2 qabına axsın. MN arakəsməsi T təhnəsinin yuxarıya hərəkətini məhdudlaşdırır. Əgər axan şərab qabın dibinə həddindən çox axarsa, yəni T təhnəsi yuxarı arakəsməyə dirənərsə, onda təhnənin dibindəki əyilmiş boru K ilə maye onun içinə daxil olur. Bunun nəticəsində təhnə aşağıya düşür və kranları bağlayır. Beləliklə, mayelərin G 1 və G 2 qablarına axması dayanır. Əgər, G 1 qabına su böyük sürətlə verilərsə, onda ρ 1 borusundan keçən maye böyük təzyiq altında olduğundan şırnaq bir başa T təhnəsinə axır. T təhnəsi aşağıya enərək H 1 və H 2 kranlarını açaraq G 1 qabına suyun, G 2 qabına isə şərabın axmasını mümkün edir. T təhnəsi dolduqdan sonra su K borusundan axaraq xaricə çıxır. T təhnəsi boşaldıqdan sonra g yükünün təsirindən təhnə yenə də əvvəlki vəziyyətə qaytarılır. Bu zaman H 1 və H 2 kranları bağlanır və mayelərin verilməsi dayandırılır. Bu mexanizm Banu Musaya qədər olan mexanizmlərdən ən təkmili idi. Videman Banu Musa qardaşlarının işlərini öyrənən zaman dənizin dibindən mirvari yığmaq üçün düzəldilmiş maşının təsvirinə rast gəlir. Şəkil 1.76-da bu qurğunun cizgisi və modeli təsvir olunmuşdur. Göründüyü kimi, qurğu əsasən bir-birinə hərəkətli bağlanmış iki yarımsilindrdən ibarətdir. Bu yarımsilindrlər yuxarıdan, dörd iplə kənar- Müsəlman elmi 122 Şəkil 1.76. Dənizin dibindən əşya çıxaran qurğunun cizgisi və modeli. larından asılmışdır. Qurğu suya salındıqdan sonra onun ortasındakı ipi dartmaqla silindrlər suyun dibində qapanır və orada olan əşya götürülərək suyun üzərinə çıxarılır. Banu Musa qardaşlarının “Kitab Əl-Hiyal” kitabında xüsusi lampalar haqqında da məlumat verilir. Bundan ən maraqlısı küləkli havada belə sönməyən dönən lampadır (şəkil 1.77). Buradan göründüyü kimi şam yarımsilindrin içərisində oturdulmuş lövhənin üzərində yerləşdirilir. Metaldan hazırlanmış bayraq silindrə bərkidilir. Onun məqsədi küləkli havada şamın arxa tərəfini külək əsən tərəfə döndərməkdir. Beləliklə, şam həmişə yarımsilindr tərəfindən küləkdən qorunur [1.58]. Bu kitabda təsvir olunmuş başqa bir lampanın Heronun işində verilmiş, özü tənzim olunan lampa ilə oxşarlığı vardır. Burada da neftin qabdakı səviyyəsindən asılı olaraq fitilin xaricə verilməsi dişli çarxların köməyi ilə tənzimlənir. Banu Musanın kitabındakı su avtomatı da maraqlı tex- Yüklə 6,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|