1. FƏNNİn məQSƏDİ, VƏZİFƏLƏRİ, ƏHƏMİYYƏTİ
Yüklə 286,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kompleks coğrafi landşaft və çöl tədqiqatları
3 Ayrılmış bütün geokomplekləri nəzərə alaraq, xəritə üçün kəsimlər, ümumi şərti işarələr, geokomplekslər daxilində ayrılmış genetik tiplər üçün xüsusi rənglər seçilir və həmin tiplər üçün fərdi kəsimlər tərtib olunur. Bütün qrafiki və xəritə materialları dəqiqləşdirildikdən sonra, hesabat yazılır.İlk tədqiqatçı üçün hesabatın quruluşu aşağıdakı kimi olmalıdır: 1.Tədqiqat sahəsinin inzibati şəraiti, nəqliyyat əlaqəsi, yararlı torpaqlardan necə istifadə olunması və digər amillər göstərilməlidir. 2.Sahənin coğrafi vəziyyəti, onun ölçüsü və yüksək maksonomik vahilər daxilindəki (təbii vilayət, zona, fiziki-coğrafi ölkə, əyalət) geokomplekslərdə bu sahənin göstəriciləri. 3.Çöl işlərinin başlanma və qurtarma müddəti, partiyanın tərkibi, onun texniki cəhətdən tədqiqatı. 4.Tədqiqat sahəsinə qonşu olan ərazilərin təbii xüsusiyyətləri, onun geoloji quruluşu, yerəltı və qrunt suları, onların dərinliyi, tərkibi və rejimi, relyefi,iqlim şəraiti,torpaq örtüyünün xarakteri və s. i. Hesabatın ikinci hissəsində geokomplekslərin səciyyəsi tam təfsilatı ilə verilir. Sonuncu fəsil kompleks fiziki-coğrafi rayonlaşmaya həsr olunur ki, burada kiçik maksonomik vahidlərə görə iri vahidlərin sərhədləri landşaft xəritəsində göstərilir. Hesabata eyni zamanda bütün qrafiki materiallar, dağ suxurlarından, torpaq və digər tbii komponentlərdən götürülmüş nümunələrin analizinin siyahısı və digər lazımlı materiallar əlavə edilir. behruzmelikov.com
Kompleks coğrafi landşaft və çöl tədqiqatları Landşaft komplekslərinin tədqiqatıədəbiyyat-kartoqrafik və çöl işləri vasitəsilə aparılır. Hər hansı bir rayonun təbii şəraiti haqqında mövcud olan ədəbiyyat və xəritə materialları ilə ilkin tanışlığın landşaft çöl tədqiqatında çox böyük əhəmiyyəti var. Landşaft çöl tədqiqatlarının özünə məxsus məqsədi olub, bilavasitə komponentlər arası landşaftın qarşılıqlı əlaqəsini, bu əlaqələrin məzahurunu, landşaft kompleklərinin inkişaf tarixini və landşaftın xəritələşdirilmə prinsiplərini aydınlaşdırmaqdan ibarətdir. Landşaft çöl tədqiqatlarının nəticəsinin nəzəri və təcrübi əhəmiyyəti kompleks coğrafi tədqiqatlarla eynidir. Çünki, kompleks coğrafi tədqiqatda olduğu kimi landşaft çöl tədqiqatında da mütləq ekspedisiyanın tərkibində geoloq, geomorfoloq, iqlimşünas, botanik, torpaqşünas və başqa mütəxəssislər iştirak etməlidir. Hal-hazıra qədər mövcud olan landşaft tədqiqatlarından aydın olur ki, çöl işləri zamanı əsas obyektlərdən biri landşaft komplekslərindən kiçik maksonomik vahidləri olan landşaft rayonları, məhəlli tiplər və mərzlərdir. Qeyd etmək lazımdır ki, landşaftın iri maksonomik vahidləri olan zona, ölkə və əyalətlərin öyrənilməsində çöl işlərinin rolu olduqca azdır. Çünki iri tipoloji vahidlərin analizində ədəbiyyat və xəritə materiallarının araşdırılması əsas yer tutur. Bu zaman komponentlər arası qarşılıqlı əlaqənin tədqiqatı əsas rol oynayir ki, burada da böyük landşaft kompleksləri marşrutlar vasitəsilə öyrənilir. Sovet landşaftşünaslarının əksəriyyəti, kompleks çöl tədqiqatlarının aparılmasında aşağıdakı ardıcıllığı qəbul etmişlər: 1) Tədqiq olunan ərazinin ədəbiyyat materiallarına əsasən ilkin tipoloji landşaft vahidlərini və landşaft rayonlaşma xəritə sxeminin tərtibi; 2) İlkin marşrutlar zamanı tipoloji komplekslərin sahəvi paylanmasının qanuna uyğunluğu aydınlaşdırılır və landşaft komplekslərinin sonrakı mərhələlərdə dəqiq öyrənilməsi üçün istinad məntəqələri seçilir; 3) Bu məntəqələr üzrə konkret vahidlər olan məhəlli və mərzlər xəritələşdirilir, onların tipologiyası verilir və istinad məntəqələri arasında landşaft profilləri götürülür; 4) Çöl materialları əsasında landşaftın tipoloji xəritəsi tərtib edilir və hesabat yazılır. behruzmelikov.com
2 Çöl işləri zamanı landşaft rayonlarının öyrənilməsində əsas mərhələ,landşaftın morfoloji quruluşu və yaxud strukturasını aydınlaşdırmaqdır ki, buda məhəlli tiplərin mərzlərin xəritələşdirilməsindən və onların yazılı təsvirindən asılıdır. Çöl şəraitində tiplərin sərhədlənməsi fasiya və mərzlərdən əvvəl olmalıdır. Məhəlli tiplərin ayrılmasının əsasını ərazinin geomorfoloji quruluşu, torpaq analizi, biocoğrafi və mikroiqlim amillərinin qarşılıqlı əlaqəsi təşkil edir. Landşaftın morfoloji quruluşunu öyrənmək üçün isə həmin landşaft komponentinin daxil olduğu landşaft rayonundan başlamaq məqsədə uyğundur. Landşaft rayonunun morfoloji strukturası təyin edildikdən sonra, bu rayonu əhatə edən və ona qonşu olan sərhəd zonalarını öyrənmək lazımdır. Çünki qonşu sahələrin landşafının hər tərəfli analizi, landşaft rayonlarının sərhəddini dəqiqləşdirməyə və onun inkişaf mərhələlərini dərindən öyrənməyə imkan verir. Çöl şəritində landşaft rayonlarının morfoloji strukturasının öyrənilməsində sahəvi planalma işləri ilə yanaşı, landşaft profillərinin tərtibi də əsas rol oynayır. Landşaft profilləri iki tipə bölünür: a) Magistral profillər landşaft rayonlarını təmamilə yaxud bu rayonların böyük sahəsini kəsir; b) Landşaft toposıraları isə suayrıcıdan başlayaraq çay dərələrinə kimi mövcud olan birləşimi landşaft kompleklərini əks etdirir. Landşaft komplekslərinin öyrənilməsində ekspedisiya və stasionar üsullarla yanaşı aerofotoşəkillərin də araşdırılması xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bunun başqa landşaft komplekslərinin öyrənilməsində müasir geokimyəvi üsuldan da istifadə edilir. Bu üsul suayrıcıdan başlayaraq su hövzələrinə qədər olan kimyəvi elementlərin miqrasiyasını, eyni zamanda landşaft kompleklərindəki komponentkər arasındakı kimyəvi elementlərin qarşılıqlı əlaqəsini aydınlaşdırmağa imkan verir. Bununla yanaşı bir sıra qazıntıların aşkar edilməsində landşaftın geokimyəvi üsul müəyyən rol oynayır. Landşaftın inkişaf tarixinin aydınlaşdırılmasında bitki tozlarının analizi də əsas yer tutur. Bu üsul hazırda müxtəlif tərkibli dörüncü dövr çöküntülərinin yaşının təyin edilməsində, landşaftın paleocoğrafi inkişaf problemlərinin həllində geniş istifadə edilir. behruzmelikov.com
Yüklə 286,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|