1. FƏNNİn məQSƏDİ, VƏZİFƏLƏRİ, ƏHƏMİYYƏTİ
Yüklə 286,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatlar
3 1.Tam sərhədli planalma işləri iri miqyaslı (1:5000) xəritələşdirmə işlərində tətbiq edilir. 2.İstiqamətlənmiş marşrut planalma işləri bu zaman bitki örtüyünün bütün müxtəlifliyi xəritədə öz əksini tapmalıdır. 3.Paralel istiqamətli planalma işləridir ki, bu zaman götürülmüş marşrutlar arasındakı məsafə 300-500m-ə qədər olmalıdır. 4.Aerogeobotanik planalmadır ki,bu
zaman bitki
örtüyünün xəritələşdirilməsi təyyarə vasitəsilə aparılır. Çöl işləri zamanı aparılmış bütün tədqiqatlar hesabatda öz əksini tapmalıdır.
behruzmelikov.com Kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatlar Təbii kompleksləri əmələ gətirən ayrı-ayrı komplekslərin öyrənilməsi tətbiq edilən üsullarla yanaşı, həmin komlekslərin birlikdə analizi üçün kompleks tədqiqat üsulları da mövcuddur. Kompleks tədqiqat üsullarını təbii landşaftın kiçik maksonomik vahidləri olan fasiya, mərz, məhəlli və landşaft rayonlarına tətbiq etmək olar. Bu üsulun əsas mahiyyəti ondan ibarətdi ki, burada bütün mövcud olan üsulların köməkliyi ilə ayrı-ayrı kompleksləri təşkil edən komponentlərin qarşılıqlı əlaqəsi, onların inkişaf xüsusiyyətləri dəqiq öyrənilir və çöl şəraitində landşaft qatının kiçik vafidlərinin (fasiya, mərz, landşaft bə s. i.) konkret sərhədləri göstərilir. Qeyd etmək lazımdır ki, fasiya, mərz, məhəlli vahidlər təbii obyektlər olub, vaxt etibarilə uzun müddətdə formalaşırlar. Lakin bu obyektlərdə mövcud olan təbii ehtiyatlar (otlaqlar, yaylaqlar, meşə və s. i.) isə məkan və zaman nöqteyi nəzərdən dəyişkən olub, insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Bildiyiniz kimi, fasiya eyni litoloji tərkibli sahədən ibarət olub, eyni mikrorelyeflə (yamac, torpaq, dərənin dibi və s. i.), iqlimlə, nəmliklə, eyni torpaq və bitki örtüyü ilə səciyyələnir. Lakin, nisbətən böyük maksonomik vahidlər isə yəni mərz; landşaft rayonları müəyyən konkret şərait daxilində bir-birindən kəskin fərqlənən komponentlərlə mürəkkəbləşmişdir. Bütün bu cür dəyişikliklər bu vahidlərdən böyük olan maksonomik göstəricilərdə də (rayon, vilayət, əyalət, ölkə və yaxud da yarış zona, və s. i.) kəskin müşahidə olunur. Başqa sözlə desək, hər bir sonrakı maksonomik vahidi təşkil edən komplekslər, strukturasına görə əvvəlki nisbətən daha mürəkkəb olub, bir-birlərindən kəskin fərqlənirlər. Kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatlarda üç mərhələdə aparılır: hazırlıq, çöl və hesabatın tərtibi. Əvvəlki üsullardan fərqli olaraq, kompleks tədqiqatların hazırlıq mərhələsi böyük əhəmiyyətə malik olub, sonrakı tədqiqat mərhələlərinin əsasını təşkil edir. Çöl işlərinin ilk mərhələsində ərazinin ayrı-ayrı kompleklərini təşkil edən komponentlərin ümumi səciyyəsinin qəbul edilmiş terminologiyası, çöl materiallarının toplanmasının vahid sxemi (hesabat kağızları, nümunələr üçün behruzmelikov.com 2 xüsusi blanklar, fasiyaları göstərmək üçün xüsusi işarələr, analizlərin nəticələri üçün blanklar və s. i.) hazırlanır. Məlumdur ki, çöl işlərinin ilk mərhələsi tədqiqat aparılan ərazinin və onun ətraf sahəsinin ekskursiyası ilə başlanır. Bu zaman ərazinin təbii görkəmi, kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatların əsasını təşkil edən topoqrafik materiallarla uzlaşdırılır. Sonra isə çöl şəraitində fasiya mərzin səciyyəsi və bunlara müvafiq olaraq landşaft rayonlarının marşrutlar üzrə əlavə xüsusiyyətlərinin qısa təsviri yazılır. Kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatlarda xüsusi nümunəvi sahələrin seçilməsinin də böyük əhəmiyyəti vardır. Çünki bu cür sahələrdə ərazinin bütün təbii komplekslərinin xarakterik tipləri iştirak edir. Bu cür sahələri seçdikdə, mütləq geokomplekslərin dəyişilməsində və inkişafında insanın təsərrüfat fəaliyyətinidə nəzərə almaq lazımdır. Kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatları bəzən məhəlli sahələrdə də aparılır ki, bunun üçün də mütləq bu cür yerlərin dəqiq geomorfoloji, torpaq, geobotanik və digər xəritələr olmalıdır. Bu cür sahələrin müxtəlif komponentləri üzrə dəqiq və aydın məlumatlar yopladıqdan sonra, həmin sahələrin geokompleklərinin təsviri və xəritələşdirilməsi işləri aparılır. Ümumiyyətlə, bu sahələrin ölçüsü 100m 2 -dən az olmamalıdır. Çöl işlərinin ən məsuliyyətli dövrü geokomplesklərin təyin edilməsi və onun yazılı təsviridir. Buna görə çöl işləri zamanı, mütləq landşaftın ritmik inkişafına və onun morfologiyasına diqqət yetirmək lazımdır. Landşafrın ritmik inkişafı ilk növbədə istilik və nəmlik rejimindən asılıdır. Bildiyiniz kimi, geokomplekslərin və eləcə də bütünlüklə coğrafi qatın ritmik inkişafı fəsillər üzrə baş verən dəyişikliklərdən asılı olmayıb, yer qabığında və onun ayrı-ayrı hissələrində uzun əsrlər boyu baş verən dəyişikliklərlə əlaqədardır. Kompleks fiziki-coğrafi tədqiqatların hesabat mərhələsinin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Həmin mərhələdə tədqiqatın bütün nəticəsi qarşıya qoyulmuş kompleks məsələlərin həllinə istiqamətləndirilir, toplanmış çöl materialları dəqiqləşdirilir, dağ suxurlarından, bitkilərdən, torpağdan götürülmüş nümunələr sistemləşdirilir. behruzmelikov.com Yüklə 286,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|