0f11aztitul(1-7)

164 
 
ilə maddədə bir fotonun əvəzinə hər birinin enerjisi 
ℎ

  olan iki foton əmələ gəlir: 
şüalanmaya  məcbur  edən  foton  və  yeni  yaranan  foton.  Beləliklə,  maddədən  keçən 
işığın  iki  dəfə  güclənməsi  baş  verir.  Lakin  xarici  elektromaqnit  dalğalarının  təsiri 
nəticəsində  maddə  atomunda  induksiya  dalğalarının  şüalanması  ilə  eyni  zamanda 
işığın udulması da baş verir. Bu səbəbdən maddədən keçən işığın intensivliyi azalır.  
 
Cədvəl 4.2. 
Atomum iki enerji səviyyəsi arasında mümkün ola bilən optik proseslər. 
Optik proses 
Atomun enerji halları 
Başlanğıc hal 
Son hal 
Udulma 
 
 
Spontan 
şüalanma 
 
 
Məcburi 
şüalanma 
 
 
 
Şüalanan işığı gücləndirmək üçün elə etmək lazımdır ki, maddədə həyəcanlanmış 
atomların sayı onun əsas halında (minimum enerji səviyyəsində) olan atomların sa-
yından çox olsun. 
Atomu  həyəcanlanmış  hala  gətirməyin  müxtəlif  üsulları  mövcuddur;  məsələn, 
maddəni əlavə şüalanmaya məruz etməklə. Lakin bu zaman həyəcanlanmış atomlar 
spontan şüalandırmaqla çox tez bir müddətdə – məcburi şüalanmaya imkan tapma-
dan minimum enerji səviyyəsinə – qayıdır. Ona görə də məcburi şüalanmanı həyata 
keçirmək üçün üç enerji səviyyəli (əsas və iki həyəcanlanmış səviyyələr) atomdan 
istifadə  edilir.  Belə  olduqda  atomlar  həyəcanlanmış  səviyyələrin  birində  digərinə 
nisbətən  uzun  müddət  qala  bilir.  Belə  səviyyələr  müxtəlif  kristallarda,  məsələn, 
alüminium  oksidinin 
   alüminium  atomlarının  bir  hissəsinin  xlor  atomu  ilə 
əvəz  olunduğu  yaqut kristalında  vardır.  Bu  kristalda  xlor  ionları  üç  enerji  səviy-
yəsində ola bilir: səviyyələr şərti olaraq 
A,  B  və  C  hərifləri  ilə  işarə  edilmişdir 
(a)
.  Yaqut  kristalını  güclü  lampa  ilə 
işıqlandırdıqda  xlor  ionlarının  enerjisi 
  olan  həyəcanlanmış  C  səviyyəsinə 
(a)
 
A 
B 
C 
Spontan keçid
Qırmızı işığın 
şüalanması
İşığın 
udulması 
 
 
ℎ 
ℎ 
 
 
 
 
ℎ 
ℎ 
 
 
 
 
 
 
  LAYİHƏ

---

165 
 
keçidi baş verir. Bu ionlar əsas səviyyəyə dərhal 
qayıtmır, onlar əvvəlcə spontan şüalanmaqla   
enerjili B ara səviyyəsinə düşür. İonlar bu səviy-
yədə C səviyyəsinə nisbətən daha çox qala bilir. 
Nəticədə  kristalın  həyəcanlanmış  səviyyəsinin 
“sakinlərinin”  sayı  əsas  səviyyəyə  nisbətən 
daha çox olur. Enerjisi 
ℎ

=
−
 olan hə-
yəcanlandırıcı foton kristalda 
→
 keçidinə 
uyğun  olan 
693 
  dalğa  uzunluqlu  qırmızı 
işığın məcburi şüalanmasını yaradır (bax: 
a
). 
Lazerdə  şüalanmanın  gücləndirilməsi  işığın 
mühitin  eyni  təbəqəsindən  dəfələrlə  keçməsinin 
təmin olunması yolu ilə əldə edilir. Belə effektə 
maddənin həmin təbəqəsini bir-birinə paralel olan 
iki  güzgü  arasında  yerləşdirməklə  nail  olunur. 
Yaqut lazerinin sadələşdirilmiş  sxemində  bunu 
aydın görmək olar 
(b)
.  
Burada 1 – işığın gücləndirilməsinin baş ver-
diyi mühit, 2 – güzgü, 3 – yarımşəffaf güzgü, 4 – 
işıq mənbəyidir: o, mühitin atomlarını  həyəcan-
lanmış hala gətirir.  
Həyəcanlandırıcı foton yaqut kristalının oxuna paralel hərəkət edərək eyni isti-
qamətdə  hərəkət edən yeni nəsil fotonlar seli yaradır 
(c)
. Bu selin bir hissəsi 3 güz-
güsündən keçərək kənara çıxır, digər hissəsi isə güzgüdən qayıdaraq 1 mühitində güclə-
nir (
d
). 2 güzgüsündən qayıdan gücləndirilmiş fotonlar seli həyəcanlandırıcı fotonlar 
kimi hərəkət edir 
(e)
. Beləliklə, yaqut kristalında dəfələrlə gücləndirilən çox yüksək enerjili 
foton seli qırmızı şüa formasında 3 güzgüsündən kənara çıxır.  Alınan qırmızı lazer şüalan-
ması ağ Günəş işığı və adi qırmızı işıqdan  fərqlənir (
cədvəl 4.3.
).
 
   
 
Cədvəl 4.3. 
Lazer şüalanmsı ilə adi şüalanmanın müqayisəsi. 
 
 
 
İşıq 
Günəş işığı 
Qırmızı işıq 
Lazer qırmızı 
işığı 
Spektri 
Dalğanın şəkli 
(b)
1 
3 
2 
4 
(с)
(d)
(e)
  LAYİHƏ

---

166 
 
2. Tövsiyə olunan elektron ünvanlar: 
1. https://www.facebook.com/page.fizika/posts/273836539385048  
2. http://referat.ilkaddimlar.com/ref_info_5600 
3. https://az.wikipedia.org/wiki/Elektro-l%C3%BCminessensiya 
4. http://anasahife.org/elektromaqnit-sualanma-menbeleri-tebii-elektromaqnit-
sualanma.html  
5. http://static.bsu.az/w10/kitab/rcqrk.pdf 
6. http://regionplus.az/az/articles/view/3991 
7. https://virtualkitabxana.files.wordpress.com/2016/03/fizika-9-az-derslik.pdf 
8. http://www.turkcebilgi.org/bilim/fizik/lazer-24862.html 
9. http://www.ansiklopedi.biz/fizik/lazer-nedir-lazer-nasil-calisir 
10. http://ebooks.azlibnet.az/book/51a8Uq4Z.pdf. 
 
Təqdimatın hazırlanması planı 
1
-ci slayd 
 Təqdimatın adı 
 Hazırlayan (sinif, şagirdin adı və soyadı) 
2
-ci slayd 
 Lüminessent şüalanma: fiziki mahiyyəti 
3
-cü slayd 
 Lüminessent şüalanmanın növləri: fotolüminessensiya, elektrik 
lüminessensiyası, kimyəvi lüminessensiya, katod lüminessensiyası. 
4
-cü slayd 
 Fotolüminessensiya  və  kimyəvi lüminessensiya, onların tətbiqləri 
5
-ci slayd 
 Elektrik lüminessensiyası  və  katod lüminessensiyası, onların tətbiqləri 
6
-cı slayd 
 Lazer şüalanması: onun fiziki əsası 
7
 və 
8-
ci slaydlar
 Lazerin tətbiqləri: təbabətdə, istehsalatda, elmi tədqiqatda, hərbidə. 
 
 
 
 
  LAYİHƏ

---