0f11aztitul(1-7)

25 
 
yalnız  havadırsa  (
= 1),  belə  kondensator  hava kondensatoru  adlanır  və  onun 
elektrik tutumu: 
=
.                  (4) 
Yüklənmiş  kondensatorun  elektrik  sahəsinin  enerjisi.  Yüklənmiş  müstəvi 
kondensatorun  lövhələri  arasındakı  bircins  elektrik  sahəsinin  enerjisi  aşağıdakı 
düsturla təyin edilir: 
=
2
.               (5) 
Qeyd. (5) ifadəsindəki   hasili onu göstərir ki, kondensatorun lövhələrini ayrı-ayrılıqda 
hərəkət etdirdikdə onların hər biri digər lövhənin yükünün yaratdığı elektrik 
sahəsində hərəkət etdirmiş oluruq. Bir lövhənin sahə intensivliyi isə lövhələr 
arasındakı elektrik sahə intensivliyindən 2 dəfə kiçikdir. 
 
Burada (2) ifadəsini nəzərə aldıqda enerjinin kondensatorun elektrik tutumu və 
yükündən asılılıq ifadələri alınır: 
=
2
               (6) 
və ya 
=
2
                    (7) 
(6  və  7)  ifadəsində  (4)-ü  nəzərə  aldıqda,  müstəvi  kondensatorun  elektrik  sahə 
enerjisini belə də ifadə etmək olar: 
=
2
=
2
.        (8) 
Elektrik sahə enerjisinin fəzada paylanması enerji sıxlığı adlanan fiziki kəmiy-
yətlə ifadə edilir. 
 Enerji sıxlığı – ədədi qiymətcə vahid həcmə düşən elektrik sahəsinin enerjisinə 
bərabər olan fizki kəmiyyətdir: 
=
.                   (9) 
Burada 
− enerji sıxlığının simvoludur, onun BS-də vahidi: 
= 1
. 
Sonuncu ifadədə (8) düsturu, 
=
 və 
=
 olduğu nəzərə alınarsa, enerji sıx-
lığının sahənin intensivliyinin kvadratından düz mütənasib asılılığı məlum olar: 
=
2
.                   (10) 
 
Qeyd. Kondensator uzun müddət elektrik enerjisini özündə saxlayan akkumulyator 
ola bilməz (yük itkisi baş verdiyinə görə). Lakin o, akkumulyatordan fərqli 
olaraq malik olduğu enerjini kiçik müqavimətli dövrələrdə ani boşalda bilir. 
Kondensatorun bu xassəsi praktikada geniş tətbiq edilir (məs., fotoaparat və 
cib telefonlarındakı lampaların parlaq işıqlandırılmasında). 
  LAYİHƏ

---

26 
 
 
 
Kondensatorun elektrik tutumu necə dəyişər? 
Məsələ.  Müstəvi  hava  kondensatorunun  elektrik  tutumu  necə 
dəyişər, əgər onun: 
a) lövhələrinin sahəsi 2 dəfə böyüdülərsə? 
b) lövhələri arasındakı məsafə 4 dəfə artırılarsa? 
c) lövhəsindəki yükün miqdarı 3 dəfə azaldılarsa? 
d) lövhələrinin arası 
= 27 olan dielektriklə doldurularsa?
 
 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Müstəvi kondensato-
run elektrik tutumu 
nədən asılıdır; nədən 
asılı deyil?
 
 
Elektrotexnikada müxtəlif ölçülü 
və elektrik tutumlu kondensa-
torlar geniş tətbiq edilir 
(d)
.  
 Elektrik məişət cihazlarında 
kondensatordan hansı xassəsinə 
görə istifadə olunur? 
 
 
№ 
Suallar 
bilirəm 
Zəif 
Orta  Yaxşı 
1 
Kondensatorun  lövhələri  arasındakı  bircins  elektrik  sahəsinin 
enerjisi düsturunda   hasili nə deməkdir? 
 
 
 
2 
Kondensatorun yükü sabit qalmaqla elektrik tutumu 4 dəfə ar-
tırılır. Təyin edin: 
a) kondensatorun enerji dəyişməsini;  
b) kondensator lövhələri arasında sahə intensivliyinin 
dəyişməsini. 
 
 
 
3 
Müstəvi kondensatorun lövhələri arasındakı gərginliyin sabit 
qiymətində elektrik tutumu 3 dəfə artırıldı. Təyin edin:  
a) kondensatorun enerjisinin dəyişməsini;  
b) kondensatorun yükünün miqdarının dəyişməsini; 
c) elektrik sahəsinin enerji sıxlığının dəyişməsini. 
 
 
 
 
 
• NƏ ÖYRƏNDİNİZ?  
Qeyd olunan anlayış və müddəaların təriflərini və düsturlarını iş vərəqinə 
yazın: “elektrik tutumu”, “kondensator”, “müstəvi kondensatorun elek-
trik  tutumu  asılıdır  –...”,  “kondensatorun  lövhələri  arasındakı  bircins 
elektrik sahəsinin enerjisi”, “enerji sıxlığı”.
 
 
 
 
 
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
(d)
  LAYİHƏ

---

27 
 
1.5. KONDENSATORLARIN BİRLƏŞDİRİLMƏSİ 
 
Elektrik dövrəsi müxtəlif elementlərdən ibarət ola bilər: cərəyan 
mənbəyi,  elektrik  işlədicisi  (lampa,  elektrik  zəngi,  elektrik  qız-
dırıcısı, televizor və s.), elektrik açarı, birləşdirici naqillər. Sadə 
elektrik dövrələrindən biri bu naqillərin ardıcıl birləşməsidir. 
 Ardıcıl birləşmədə birinci naqilin sonu ikinci naqilin başlanğıcına, ikinci naqilin sonu 
üçüncü naqilin başlanğıcına və s. birləşdirilir. 
 Ardıcıl birləşmədə dövrənin istənilən hissəsində  cərəyan 
şiddəti eynidir:
=
= . 
 Ardıcıl birləşmədə dövrənin tam gərginliyi bu dövrənin ayrı-
ayrı hissələrindəki gərginliklərin cəminə bərabərdir:  
+
= . 
 Ardıcıl birləşmədə dövrədəki tam müqavimət bu dövrənin 
ayrı-ayrı hissəsinin müqavimətləri cəminə bərabərdir:  
+
=
. 
 Ardıcıl birləşdirilən eyni R  müqavimətli  n  naqildən ibarət 
dövrənin 
  tam müqaviməti bir naqilin müqavimətindən  n 
dəfə böyükdür:
 
=
. 
 Paralel birləşmə elə birləşməyə deyilir ki, bütün naqillərin 
bir ucu dövrənin eyni bir nöqtəsinə (məs., A nöqtəsinə), digər 
ucu isə dövrənin digər eyni nöqtəsinə (məs.,  B  nöqtəsinə) 
birləşdirilsin. 
 Paralel birləşmiş naqillərin uclarındakı gərginlik eynidir: 
=
= . 
 Paralel birləşmədə dövrənin budaqlanmayan hissəsindəki cərəyan  şiddəti paralel 
birləşdirilmiş ayrı-ayrı naqillərdəki cərəyan şiddətinin cəminə bərabərdir:
  +
= . 
 Paralel birləşdirilmiş naqillərin ümumi müqavimətinin tərs qiyməti ayrı-ayrı naqillərin 
müqavimətlərinin tərs qiymətlərinin cəminə bərabərdir: 
1
=
1
+
1
. 
Paralel birləşmiş iki naqildən ibarət dövrə hissəsinin ümumi müqaviməti: 
=
∙
+
 
Buna  uyğun  olaraq  eyni  R  müqavimətli  n  sayda  naqilin  paralel  birləşməsindən    ibarət 
dövrə hissəsinin ümumi müqaviməti bir naqilin
 
müqavimətindən n dəfə kiçikdir: 
= .
 
 

 
Praktikada çox vaxt elə olur ki, sıra-
dan çıxan məişət texnikasını təcili tə-
mir etmək üçün lazım olan nominalda 
elektrik  tutumlu  və  gərginlikli  kon-
densator  olmur.  Belə  halda  müxtəlif 
nominallı  kondensatorlardan  tələb 
olunan  nominalı  almaq  lazım  gəlir. 
Bunun üçün isə onların birləşdirilmə 
qaydasını bilmək vacibdir. 
 Niyə praktik işlərdə tələb olunan nominallı 
kondensator  almaq  üçün  müxtəlif  nomi-
nallı  kondensatorların  birləşdirilmə  qay-
dalarını bilmək vacibdir? 
 Kondensatorların hansı birləşdirilmə qay-
dası  ola  bilər?  Bu  birləşmələrin  xarakte-
ristikaları  naqillərin  birləşdirilmə  xarak-
teristikalarından nə ilə fərqlənir?   
 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika –  8 
  LAYİHƏ

---