0f11aztitul(1-7)

16 
 
 
 
Elektrik sahələri üçün superpozisiya prinsipi ödənilir. 
 Fəzanın verilən nöqtəsində bir neçə elektrik yükünün yaratdığı sahənin yekun 
intensivliyi ayrı-ayrı yüklərin yaratdığı sahələrin 
intensivliklərinin həndəsi cəminə bərabərdir:  
=
+
+ ⋯ +
. 
Şəkildə iki nöqtəvi elektrik yükünün A nöqtəsində 
yaratdığı sahənin yekun intensivliyinin təyin olun-
ma sxemi təsvir edilmişdir 
(e)
. 
 
Mühitdə (bircins dielektrik daxilində) Kulon qüvvəsi vakuumdakına nisbətən   dəfə azalır: 
=
=
| || |
=
1
4
| || |
. 
Burada   mühitin dielektrik nüfuzluğu olub, yüklər arasındakı məsafə sabit qaldıqda va-
kuumdan bircins dielektrik daxilinə keçdikdə Kulon qüvvəsinin neçə dəfə azaldığını gös-
tərən, vahidi adsız olan fiziki kəmiyyətdir: 
= . 
Mühitdə  elektrik sahəsinin intensivliyi vakuumdakına nisbətən   dəfə azalır: 
=
=
1
4
| |
. 
Deməli, mühitin dielektrik nüfuzluğu həm də bircins dielektrik daxilinə elektrik yükünün 
verilmiş nöqtədə yaratdığı sahənin intensivliyinin vakuumda həmin nöqtədə yaratdığı 
intensivlikdən neçə dəfə kiçik olduğunu göstərən kəmiyyətdir: 
= . 
Müxtəlif maddələrin dielektrik nüfuzluğu bir-birindən kəskin fərqlənə bilir. Məsələn, vaku-
umda 
= 1, distillə edilən suda isə  = 81-dir.
 
 
 
Elektrik yükləri necə paylanır? 
• Məsələ 2. İki nöqtəvi yükün N nöqtəsində yaratdığı sahənin 
yekun intensivliyinin istiqamətini təyin edin . 
 
 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Hansı yükün sahənin 
N nöqtəsində inten-
sivliyi daha böyük-
dür? Niyə? 
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ 
(d)
 
 
 
(e) 
1 
+
 
2 
−
 
 
  LAYİHƏ

---

17 
 
 
Gündəlik həyatımızda geyindiyimiz paltarlar və bədənimiz 
müxtəlif səbəblərdən (sürtünmə, toxunma və s.) daim statik 
yüklə  elektriklənir.  Nəticədə  hər  birimiz  artmaqda  olan 
elektromaqnit sahəsinin mənbəyinə çevrilirik. Bu isə orqa-
nizmdə tədricən müxtəlif xəstəliklərin yaranmasına səbəb 
olur.  Ona  görə  də  müntəzəm  olaraq  bədənimizi  elektrik 
yüklərindən azad etməliyik. 
 Bədənimizdə  toplanan elektrik yüklərini hansı üsulla 
asanlıqla boşaltmaq olar?   
 
 
№ 
Suallar 
bilirəm 
Zəif  Orta 
Yaxşı 
1 
 
=   düsturuna əsasən söyləmək olarmı ki, elektrik sahə in-
tensivliyi  elektrik  qüvvəsindən  düz,  sınaq  yükünün  miqda-
rından tərs mütənasib asılıdır? Niyə? 
 
 
 
2 
Vakuumda qarşılıqlı təsirdə olan yüklər arasında 
= 8 olan 
mühit yerləşdirilərsə, bu yüklər arasında qarşılıqlı təsir necə 
dəyişər? 
 
 
 
3 
Vakuumda elektrik sahəsinin müəyyən nöqtəsində 
0,5
 
yükünə 
0,018  qüvvə təsir edir. Elektrik sahəsinin bu nöqtə-
dəki intensivliyini təyin edin 
 
 
 
4  Elektrik sahəsinin təsir sərhədi nə qədərdir? 
 
 
 
 
 
•  NƏ  ÖYRƏNDİNİZ?   
Qeyd  olunan  anlayış  və  müddəaların  təriflərini  iş  vərəqinə  yazın: 
“elektrik  sahəsi”,  “elektrostatik  sahə”,  “Kulon  qüvvəsi”,  “nöqtəvi 
elektrik yükünün vakuumda yaratdığı sahənin intensivliyi”. 
 
 
 
 
 
 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
  LAYİHƏ

---

18 
 
1.3. BİRCİNS ELEKTRİK SAHƏSİNİN İŞİ. POTENSİAL. GƏRGİNLİK  
 
Elektrik sahəsinin enerji xarakteristikası elektrik gərginliyi və ya 
sadəcə gərginlik adlanır. 
 
  Vahid  yükü  elektrik  sahəsinin  iki  nöqtəsi  arasında  hərəkət  etdirmək  üçün  elektrik 
sahəsinin gördüyü iş sahənin bu iki nöqtəsi arasındakı elektrik gərginliyi və ya gərginlik 
adlanır:  
= . 
Gərginlik sahənin enerji xarakteristikası olub BS-də vahidi voltdur: 
= 1
= 1 . 

 Mexaniki iş – cismə təsir edən qüvvənin modulu, yerdəyişmənin modulu və bu qüvvə ilə 
yerdəyişmə vektorları arasında qalan bucağın kosinusu hasilinə bərabərdir:
 
= ∙ ∙
. 
Yerin qravitasiya sahəsində ağırlıq qüvvəsinin gördüyü iş: 
=
∙ =
. 
 Ağırlıq qüvvəsinin işi cismin hərəkət trayektoriyasının formasından asılı deyil, o, cismin 
kütlə mərkəzinin başlanğıc və son hündürlüklərinin fərqindən asılıdır.  
= −(
−
) 
 Gördüyü iş cismin hərəkət trayektoriyasından asılı olmayan qüvvələr konservativ qüv-
vələr adlanır. Deməli, ağırlıq qüvvəsi konservativ qüvvədir. 
Bu müddəa ağırlıq qüvvəsinin təsiri ilə qarşılıqlı təsirdə olan sistem üçün “potensial ener-
ji”  anlayışını  çıxarmağa  imkan  verir.  Belə  ki,  sonuncu  düsturdakı 
  ifadəsi  Yer 
səthindən h hündürlükdə yerləşən cisimlə Yerin qarşılıqlı təsirinin potensial enerjisidir:  
=
. 
 Ağırlıq qüvvəsinin gördüyü iş əks işarə ilə cismin potensial enerjisinin dəyişməsinə bə-
rabərdir:  
= −(
−
) = − ∆ .
 
 

 
Aparılan araşdırmalardan müəyyən edilmişdir ki, Yer kürəsi 
mənfi, onun atmosferinin ionosfer təbəqəsi isə müsbət yüklü-
dür. Onlar arasında olan atmosferin qalan təbəqələri izolyator 
rolunu oynayır 
 
 Yeri naqillə 
ionosferə bir-
ləşdirmək müm-
kün olsa idi, on-
lardakı elektrik 
yükləri necə hə-
rəkət edərdi? 
Niyə?  
 
 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika –  8 və 10
  LAYİHƏ

---