Współpraca administracji publicznej I organizacji pozarządowych

2.2. Stan współpracy

Stowarzyszenie KLON/JAWOR od 1990 r. regularnie bada organizacje pozarządowe w Polsce. Do 1997 posiadało w swym kwestionariuszu moduł umożliwiający pomiar jakości relacji organizacji pozarządowych z różnymi instytucjami, z którymi współpracują. Szczególną rolę odgrywają na tej mapie organy administracji publicznej. Poniżej prezentujemy wynik swoistej socjometrii, jaką zastosowano w stosunku do organizacji pozarządowych. Organizacje pozarządowe zapytane zostały o relacje, jakie łączą je z innymi ważnymi partnerami.

Pełna interpretacja wykresu przekroczyłaby zapewne miejsce jakie chciałbym mu w tym raporcie poświęcić. Opiszę więc tylko w skrócie jakie fakty ilustruje. Po pierwsze, powinniśmy spojrzeć na stosunek do administracji publicznej. Ich porównanie pokazuje praktycznie modelowe różnice w relacjach między organizacjami a centralną i lokalną administracją (im niższy poziom tym częstsza współpraca, pomoc, kontakt i mniejsza niechęć do współpracy). Taki wynik pozwala mieć nadzieję, że mimo powolności zmian, model państwa scentralizowanego jest przełamywany.

Jednym z ważnych aspektów współpracy jest dostęp do środków publicznych. Lata dziewięćdziesiąte oznaczały się dość gwałtownymi zmianami w strukturze finansowania organizacji. W roku 1992 tylko 15% organizacji otrzymywało wsparcie z samorządu terytorialnego. Pięć lat później odsetek ten był już dwukrotnie większy. Obecnie poziom współpracy wydaje się jednak daleko niesatysfakcjonujący. Na dowód powyższych tez można powiedzieć, że w badaniu przeprowadzonym w 2001 r. aż 44% organizacji uznało brak współpracy z administracją za jedną z głównych barier w działaniach organizacji. Owa bariera przekłada się w praktyce na kłopoty w dostępie do funduszy. Jak duże znaczenie ma ten fakt dla organizacji pokazuje poniższa tabela.

Tabela . Znaczenie poszczególnych źródeł finansowych

	Bardzo istotne (zasadnicze)	Istotne	Mało istotne (drugorzędne)	Bez znaczenia (nie wykorzystywane)
Źródła publiczne	47%	30%	13%	11%
Darowizny od osób i firm	38%	34%	21%	7%
Składki członkowskie	36%	18%	33%	12%
Granty od innych organizacji	24%	29%	19%	28%
Odpłatność za działalność statutową	31%	21%	16%	31%
Zagraniczne programy pomocowe	15%	22%	11%	51%
Kampanie, zbiórki	12%	21%	26%	40%
Inna działalność gospodarcza	11%	10%	14%	64%
Odsetki bankowe	8%	13%	49%	30%

Jak widać źródła publiczne są istotne lub bardzo istotne z punktu widzenia 77% organizacji i jest to dla nich, z tego punktu widzenia, najważniejsze źródło finansowania. Paradoksalnie nie jest to jednak źródło szczególnie bogate. Posiadamy jedynie fragmentaryczne dane na temat kwot przekazywanych organizacjom. Zgodnie z dostępnymi danymi na poziomie ogólnopolskim środki te są niezwykle skromne. Według raportu przygotowanego przez Kancelarię Premiera - Ministries and central government agencies allocated 0.18% of their combined budgets on tasks delegated to NGOs in 2001.

Pomimo opisywanych tu trudności, organizacje pozarządowe bez wątpienia zaakceptowały fakt, że głównym partnerem ich działań jest właśnie samorząd terytorialny. Nie bardzo zresztą mają inne wyjście. Niestety, przekonanie o konieczności współpracy często nie jest podzielane przez sam samorząd.

2.3. Współpraca w praktyce – mapa instytucji pomocy społecznej w Warszawie

Wśród około 30 000 organizacji pozarządowych działających w Polsce, około 1/3 to organizacje działające na polu szeroko rozumianej pomocy społecznej. W tej grupie mniej więcej 1/4 organizacji działa w Warszawie. Nie posiadamy szczegółowych danych na temat wszystkich instytucji socjalnych w Polsce. Takimi danymi dysponujemy jedynie w przypadku kilku większych aglomeracji miejskich. Szczególnie bogata w precyzyjne i aktualne dane jest mapa instytucji socjalnych działających na rzecz mieszkańców Warszawy. Trudno uznać sytuację Warszawy za reprezentatywną dla całej Polski – jednak sytuacja ta jest interesująca sama w sobie.

Metodologia badania

Badania przeprowadzone w 2001 roku objęły 1603 jednostki działające na polu pomocy społecznej. Obiektem badania były zarówno Centra Pomocy Społecznej, organizacje pozarządowe, jak i wybrane jednostki gospodarki rynkowej (np.: bary mleczne). W tym opracowaniu zostały omówione jednostki niekomercyjne (co nie oznacza, że wszystkie one działają nieodpłatnie).
Jak ilustruje poniższa tabela pośród 1603 przebadanych jednostek opieki społecznej, większość jest prowadzona przez sektor pozarządowy czyli stowarzyszenia i fundacje (57%)

Sektor	Liczba jednostek opieki społecznej w Warszawie	Udział %
Organizacje pozarządowe	908	57%
Administracja samorządowa	405	25%
Kościół / zakony	107	7%
Sektor spółdzielczy	68	4%
Sektor prywatny	61	4%
Administracja centralna	34	2%
Inne	20	1%
	1603	100%

Warto pamiętać, że liczba organizacji pomocy społecznej nie koniecznie musi być proporcjonalna do „produktu” działalności tych organizacji, jakkolwiek będzie on rozumiany. Praktycznie dla każdej grupy pacjentów należy stworzyć oddzielne wskaźniki (np. liczba łóżek, liczba dostarczanych posiłków, liczba odbytych godzin służby, liczba udzielonych porad, itp.) i na ich podstawie opracowywać dane na temat proporcji udziału różnych sektorów w świadczeniu usług.

Poniżej zamieszczamy przyjęty przez nas uproszczony podział placówek pomocy społecznej:

• 
  Administracja publiczna (rząd i samorządy lokalne)
  
• 
  Świeckie organizacje pozarządowe
  
• 
  Kościelne organizacje pomocy społecznej
  
• 
  Inne (w tym sektor prywatny i spółdzielczy)
  

Jak można się spodziewać, różne grupy pacjentów są w różnym stopniu wspierane przez różne sektory w których prowadzone są jednostki pomocy społecznej. Wyraźnie pokazuje to poniższa tabela:

	Sektor pozarządowy		Administracja publiczna		Kościół / zakony		Inne		Suma
Dzieci i młodzież	294	50,1%	209	35,6%	32	5,5%	52	8,9%	587	100,0%
Chorzy i upośledzeni	318	57,4%	149	26,9%	38	6,9%	49	8,8%	554	100,0%
Osoby starsze	116	41,4%	82	29,3%	28	10,0%	54	19,3%	280	100,0%
Osoby w ciężkiej sytuacji życiowej	48	42,1%	59	51,8%	2	1,8%	5	4,4%	114	100,0%
Bezdomni i najubożsi	27	35,1%	31	40,3%	19	24,7%	0	0,0%	77	100,0%
Alkoholicy	31	32,6%	58	61,1%	4	4,2%	2	2,1%	95	100,0%
Kobiety	31	68,9%	6	13,3%	4	8,9%	4	8,9%	45	100,0%
Samotne matki	30	52,6%	15	26,3%	11	19,3%	1	1,8%	57	100,0%
Bezrobotni	14	28,0%	30	60,0%	3	6,0%	3	6,0%	50	100,0%
Narkomani	21	61,8%	9	26,5%	4	11,8%	0	0,0%	34	100,0%
Uchodźcy	3	30,0%	5	50,0%	1	10,0%	1	10,0%	10	100,0%

Sektor pozarządowy ma największy udział w działaniach na rzecz kobiet i osób niepełnosprawnych - organizacje prowadzone przez stowarzyszenia i fundacje najczęściej świadczą tego typu usługi. Relatywnie rzadziej sektor pozarządowy wspiera takie grupy jak uchodźcy czy bezrobotni. Jednak zwłaszcza w przypadku tych kategorii podejmowane działania powinny być podzielone ze względu na ich jakość i poziom specjalizacji. Byłoby wtedy jasne, że pomimo niezbyt dużej liczby organizacji świadczących takie usługi, ich działania ze względu na ich specyficzny charakter są szczególnie istotne. Z drugiej strony, statutowe zapewnienie, że np. uchodźcy podlegają opiece społecznej w praktyce nie oznacza, że Ośrodki Pomocy Społecznej często zajmują się ich losem. Łatwo jest bowiem zauważyć, że działania organizacji kościelnych są skoncentrowane zgodnie z tradycyjnym modelem na pomocy najuboższym, bezdomnym i samotnym matkom.

Przypadek Warszawy wskazuje jak ważne znaczenie ma działanie sektora pozarządowego. Nie sposób wyobrazić sobie funkcjonowania pomocy społecznej w stolicy Polski bez działalności organizacji pozarządowych.