Vasitiyyə əqidəsi
Yüklə 433,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
müdafiə edir və onların birləşməsinin zəruriliyini, Đslamın və imanın mahiyyətini dərk etmənin zəruriliyini, Đslamın həqiqiliyinə iman gətirilməsinin, onların Şanlı və Uca Allaha baxışlarının doğruluğunun zəruriliyini və habelə, onların dini və sosial şüurluluğunun zəruriliyini xüsusilə qeyd edir. Hərbi münaqişələr zamanı Đbn Teymiyyə misirliləri inandıra bildi ki, monqol ordularının təzyiqinə məruz qalan Suriyaya kömək üçün qoşun göndərsinlər. Bu zaman o bunun müsəlmanların islami vəzifəsi olduğunu deyirdi. Sonra o, tatar- monqollara qarşı şəxsən mübarizəyə qatıldı və Şanı Uca Allah Öz köməyi ilə müsəlmanlara qələbə qazandırdı. Döyüşlər zamanı Đbn Teymiyyə həmişə cəbhənin ön xəttində kafirlərlə mübarizə aparırdı və onun 702-ci hicri ilində (1304 x.i.) Şihab döyüşü zamanı şücaəti və igidliyi əfsnəyə çevrildi. O, Đslam dinini nəinki hərbi, həm də ideoloji cəbhədə müdafiə edirdi. Đbn Teymiyyənin əqidə cəbhəsində əsas düşmənləri sufilər, tərkidünyalığı təbliğ edən və müsəlman mərasimlərini inkar edən zahidlər, həyatdan və təcrübədən təcrid olunmuş kəlamçılar – filosoflar idilər. O, panteist sufi ideyasını – Allahı təbiətlə eyniləşdirən və təbiəti ilahi təcəssümü sayan fəlsəfi təlimi qəbul etmirdi. O, qnostiklərin 6 - özündə yunan idealist fəlsəfəsi ilə xristian əhkamlarının və ümumi dini mütiliyə determinist baxışlı şərq dinlərinin birləşməsindən ibarət olan ideyalarını – erkən xristianlığın dini-fəlsəfi cərəyanını da qəbul etmirdi. O belə hesab edirdi ki, bu ideyalar Đslam ümmətinə dağıdıcı təsir göstərir, çünki onlar müsəlmanları siyasi süstlüyə, dini anlaşılmazlıqlara, icmanın fəal həyatından uzaqlaşmağa aparır. O, zehni fəaliyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsini sufilik təliminin təkzibinə sərf etmişdir. Đbn Teymiyyə şiələri də kəskin tənqid etmişdir, çünki onların təlimində və dinində çoxsaylı nöqsanlar vardı. O onların tarixi faktları saxtalaşdırmasını və Sünnəni təhrif etməsini də qətiyyətlə ittiham edirdi. Đbn Teymiyyə həmçinin əl-Cəhmiyyənin, əl-Cəbriyyənin və insanın öz əməllərindən ötrü cavab verəcəyini inkar edən deterministlərin 7 əleyhinə çıxırdı. O, mötəzilə və qədəriyyə, insanın xeyirxah iradəsini onun əməllərinin əsası sayan və əqli yeganə idrak vasitəsi hesab edən idealistləri (rasionalistləri) də tənqid edirdi. O habelə, determinizmə aid müxtəlif məsələlər və Đslam dininin digər məsələləri üzrə Əbu əl-Həsən əl-Əşarinin ardıcıllarının təlimlərinə qarşı mübarizə aparırdı. Sufilərə və kəlamçılara qarşı apardığı mübarizə nəticəsində Đbn Teymiyyə özünə onların arasında çoxsaylı düşmən qazandı. Onların siyasətlə məşğul olan əksər liderləri bunu onun əleyhinə istifadə edirdilər. Nəticədə, o bir dəfə Đskəndəriyyəyə sürgün edilmiş və üç dəfə isə müxtəlif səbəblərə görə həbsxanaya salınmışdı. Əsərlərini qadağan etməklə yanaşı, onun son üç həbsi dövründə ona oxumaq, yazmaq və ailəsi, dostları ilə görüşməyi belə qadağan etmişdilər. Onun çoxsaylı əsərləri arasında “əl-Ubudiyyə” (ərəb feli “abada” – dan - “sitayiş etmək, diz çökmək”, “pərəstiş etmək”) xüsusilə fərqlənir.
6 Qnostiklər – Özlərini şərin mənbəyi olan (qnostiklərin rəyinə görə) materiyaya qarşı qoyan dərkedil- məz ruhu ilk başlanğıc kimi qəbul edirdilər. (Fəlsəfə ensiklopedik lüğəti, Bakı, 1997, s. 91.) Tərc. 7 Deterministlər – Determinizm bütün hadisələrin ən ümumi, qanunauyğun əlaqəsi, səbəbiyyət asılılığı haqqında təlimə deyilir. Tərc. Ola bilsin ki, oxucu ərəb sözü olan “abd”-ın “qul” və “ibadət edən” mənaları verdiyini bilir. Bu kitabda Đbn Teymiyyə anlaşıqlı dillə “qul” və “ibadət edən” sözlərinin nəinki fərqini izah edir, o həm də Đslamda ibadətin nə olduğu barədə ətraflı surətdə bəhs edir. Onun ilahiyyat elminin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bütün yaradılmış üzvi və qeyri-üzvi məxluqlar, “ibad Allah”-dır – yəni Allaha ibadət edən qullardır. Lakin “ibad” (qullar) 8 iki qrupa bölünür: qeyr-ixtiyari qullar və öz iradəsi ilə qul olanlar. Əlbəttə ki, heyvanlar, bitkilər və minerallar birincilərə aid olduqları halda, insanlar öz “qulluq” münasibətlərini müəyyən etməkdə sərbəstdirlər. Başqa sözlə desək, iki gerçəklik mövcuddur: kainata məxsus (universal) gerçəklik və dini gerçəklik. Allahın bütün qulları kainat gerçəkliyinə məxsusdurlar. Onların pis və ya yaxşı, dindar və ya kafir, varlı və ya kasıb olmasından asılı olmayaraq, onlar, Allahın kainatı yaratdığı qanuna məruz qalırlar, yəni nəfəs alır, yeyir, yatır və s. və i.a. Lakin dini gerçəklik isə Allahın Qanunlarını könüllü surətdə qəbul etmək və Əzəmətli və Uca Allahı, Onun Elçisini (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sevmək, Ona, Đslama itaət etmək uğrunda könüllü mübarizədir. Ancaq həqiqi abd (ibadət edən qul) bu iki həqiqəti qəbul edir, onları yadında saxlayır və dini gerçəkliyin – Əzəmətli və Uca Allahın Qanunlarının tələblərini yerinə yetirməyə səy göstərir. Beləliklə, elə buradan məlum olur ki, niyə bəzən dini mətnlərdə abd sözü bəzən “qul” kimi, bəzən də “ibadət edən” kimi işlədilir. Məhz Đslamı seçməsi “abdı” – qulu “abda” – ibadət edənə çevirir. Đbn Teymiyyənin bu elmi əsərini yaxşı anlamaq üçün bir şeyi yadda saxlamaq lazımdır: Đbn Teymiyyə aşkar etmişdir ki, əgər biz azca da olsa, ya qəsdən, ya da, özümüz də bilmədən, doğru yolumuzdan sapsaq, bu bizi getdikcə şirk yoluna – Əzəmətli və Uca Allaha şərik qoşmağa və küfrə - həqiqəti inkar etməyə doğru aparacaqdır. Daha sonra Đbn Teymiyyə sübuta yetirməyə davam edərək bildirir ki, düzgün ibadət etmək üçün şəriət (Allahın Qanunları) yolu ilə getmək lazımdır. Əzəmətli və Uca Allaha düzgün ibadət etmək üçün biz Onun yolu ilə gedərək ancaq Ona ibadət etməliyik, yəni biz şəriət qanunu yolu ilə getməliyik. Đbn Teymiyyə iki şəhadəti götürərək, onları Đslamın iki əsas prinsipi ilə birləşdirmişdir. Bizə məlum olduğu qədər, imanın şəhadət sözləri olan “lə Đləhə illəllah” – “Uca Allahdan başqa ibadətə layiq heç bir məbud yoxdur” ifadəsini bildirir, “və Muhəmməd Rasulullah” sözləri isə “və Muhəmməd – Allahın Elçisidir” mənasını verir və şəriətin mahiyyəti - Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) şəxsi nümunəsi əsasında ibadət etməkdən ibarətdir və bu yoldan hər hansı sapma şəriətlə bir araya sığmaz. Düzgün ibadət etmək üçün iki şərtə riayət etmək lazımdır. Birincisi, biz yaxşı əməllərlə məşğul olmalıyıq və bilməliyik ki, əməl Əzəmətli və Uca Allahın Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) nazil etdiyi Qanununa tabe deyilsə, yaxşı hesab edilməz. Đkincisi, hər hansı bir əməli Əzəmətli və Böyük Allahın istəyindən başqa, kiminsə xatiri üçün yerinə yetirmək olmaz. Đbn Teymiyyə bizi Quranda göstərildiyi kimi öyrədirdi: Đslam dininə seçmə yolu ilə yanaşmaq olmaz.
8 “Qullar” sözü tərcüməçinin qeydidir. Tərc. Yüklə 433,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|