Vasitiyyə əqidəsi
Yüklə 433,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
Əl-Əşarinin təlimi vəhydən ibarət ilahiyyat elminə 1 əsaslanan sələfi metodologiyasının mötəzilələrin təfəkkürə istinad edən kəlamçılıq metodologiyası ilə qovuşdurulmuş sintezi idi. Bu təlimdə təqlid - ənənəvi Đslam həyat tərzinə və təfəkkürünə formal 2 mənsubiyyət geniş tətbiq edilirdi. Hərçənd dinə, fiqhə (Đslam hüququ), hədislərə və s. dair xeyli məlumatların olmasına baxmayaraq, alimlərin və sadə insanların çox az bir hissəsi biliklərin mənbəyi və onların yayılması üsulları ilə maraqlanırdılar. Đnsanların əksəriyyəti isə öz şeyxinin və ya imamının təlimini kor- koranə qəbul edərək, bütün bu məlumatların haradan əldə edilməsi ilə maraqlanmırdılar. Đbn Teymiyyə isə pak peyğəmbər ənənəsi uğrunda, Qurandan və Sünnədən götürdüyü və onun zəmanəsinin insanlarının əvvəllər xəbərləri olmadıqları, dəlillərlə mübarizə aparırdı. Onun sərbəst müsahibə, müzakirə və təhlil etmək istedadı ənənəvi mötədil məktəblərə mənsub alimlər arasında ona qarşı çoxlu düşmənlər qazandırdı. Bu mötədil alimlər onu bidətin bütün çeşidləri üzrə günahlandırırdılar. Onların arasında orta əsrlərin məşhur müsəlman səyahətçisi Đbn Batuta da vardı ki, o Dəməşqə gəldiyi zaman Đbn Teymiyyə həbsxanada olmuşdur. Belə bir vəziyyət Đbn Batutanın öz kitabında “mən şahidəm ki, Đbn Teymiyyə minbərdə ayaq üstə dayanaraq demişdir: “Mən endiyim kimi, Allah da hər gecə aşağı göyə enir” və o minbərdən bir pillə aşağı düşdü” 3
Teymiyyə, Allahın sifətlərini keyfiyyətə varmadan (ərəbcə, bi-lə keyfə) qəbul etmişdir. O, onun zamanında bütün müsəlman dünyasında geniş yayılmış dində bidətlə - yeniliklərlə, xüsusilə bir sıra sufi təriqətlərinin hərəkət və inancları ilə: övliyalara ibadət etməyə və onların qəbirlərini ziyarət etməyə, özünü oda atmağa qarşı mübarizə aparmışdır. Onun sufilərə etdiyi həmlələri, sufi şeyxlərinin təsiri altına düşmüş hakimiyyət başçıları ilə problemlərin yaranmasına səbəb oldu. Đbn Teymiyyənin mübarizəsi təkcə sufilərlə və bidətçi yeniliklərin ardıyca gedən insanlarla məhdudlaşmırdı. Bundan başqa o, həm də müsəlman dünyasına təcavüz etmiş və az qala Dəməşqə qədər gəlib çatmış tatar-monqollarla da döyüşürdü. Suriya camaatı onu Misirə göndərdilər ki, Misirin və Suriyanın sultanı olan sultan Məmlüki öz qoşunlarını Suriyaya yeritməyə və onları tatar-monqol hücumundan xilas eməyə inandırsın. O, sultanın qoşunlarını göndərməyə tərəddüd etdiyini görəndə, onu bu sözlərlə qorxutmağa başladı: “Sən Suriyadan üz döndərsən, biz başqa bir hökmdarı dəvət edərik ki, onu müharibə günlərində müdafiə etsin və dinclik günlərində isə ona sahib olsun”. O, Ramazan oruc ayı zamanı baş vermiş Dəməşq yaxınlığındakı Şihab uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak etmiş və Muhəmməd Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Məkkəni azad etdiyi zaman elədiyi kimi, düşmənə qarşı vuruşanlara kömək məqsədilə orucluğu təxirə salmaq barədə fitva da vermişdir. Müsəlmanlar tatar-monqollara qarşı bu döyüşdə qələbə çaldılar və onları Dəməşqdən və bütün Suriyadan qovdular. Đbn Teymiyyə öz cəsurluğunu, “üləmaların” nümayəndə heyəti ilə birlikdə müsəlmanların üzərinə qəfil basqınlarına son qoymaları üçün
1 Bu, ərəbcədən rus dilinə tərcümə edənin ifadəsidir. Əslində Allahın Quranına və Onun Peyğəmbərinin (s.a.s.) Sünnəsinə əsaslanan ilahiyyat elmi nəzərdə tutulur. Tərc. F.S. 2 Tərc. əlavəsi. F.S. 3 Đbn Batuta, “Ruhaya”, c. 1, s. 110. Qazanda yerləşən tatar-monqol xanı ilə danışıqlara gedərkən göstərdi. “Üləmalardan” heç biri, Đbn Teymiyyədən başqa, cəsarət edib xana bir söz belə deyə bilmədilər. O isə dedi: “Siz özünüzü müsəlman elan etmisiniz və sizin müəzzinləriniz, qaziləriniz, imam və şeyxləriniz vardır. Bəs siz niyə bizim ölkəmizə basqın etdiniz? Hələ sənin atan və baban, Xulaq, kafir olduqları zaman belə Đslam torpaqlarına basqın etmirdilər, onlar hətta basqın etməyəcəklərinə söz vermişdilər və buna əməl də etdilər. Sən isə vədə verdin, amma onu yerinə yetirmədin” 4 . Đslam düşmənlərinə qarşı bu cihad Đbn Teymiyyənin “üləmalarla” olan münasibətlərinə kömək göstərmədi. Hakimiyyət, çoxsaylı hüquqi və sosial məsələlər üzrə cəsarətli və mütərəqqi baxışları (onu sevməyənləri, Đslam hüququnun mötədil məktəblərinin ardıcıllarını qəzəbləndirirdi) üstündə onu dəfələrlə zindana salırdı və axırda orada o, vəfat etdi. Amma, Đbn Teymiyyə “üləmalar” arasında onu hər cür fəlakətə məruz qoyan və dəfələrlə həbsə atdıran qərəzli tənqidçilərini cəzalandırmaq imkanına malik olduqda (sultan ən-Nəsir Kələun ona belə bir imkan vermişdi), o, böyük alicənablıq göstərərək onları bağışladı. Bununla əlaqədar o sultana demişdi: “Əgər sən onları öldürsən, bir də heç vaxt onlara bənzər “üləma” tapa bilməzsən”. Sultan isə ona belə demişdi: “Onlar sənə hədsiz dərəcədə ziyan vurmuşlar və səni öldürmək istəyirdilər!” Đbn Teymiyyə sultana belə cavab vermişdi: “Mənə ziyan vuranlar bağışlanmışdır, amma kim ki, Allahın və Onun Peyğəmbərinin işinə ziyan vurub, onu Allah cəzalandıracaq” 5 .
digərləri Đbn Teymiyyəni haqlı saymış və onu Đslamın ən böyük alimlərindən hesab etmişlər.
Đbn Teymiyyə zamanında müsəlmanların vəziyyəti ağır idi və onların məhz bu vəziyyətini o, yaxşılaşdırmaq istəyirdi. O olduqca yüksək fəallıqla öz dinini – Đslamı müdafiə edirdi. Demək olar ki, özünün bütün əsərlərində o, Đslama sızdırılmış dinə yad olan ideyaları ya tənqid, ya da təkzib etmiş və yaxud, onun rəyinə görə, müsəlman ümmətinin diqqətini cəlb etmək lazım gəldiyi üçün bəzi nəzər nöqtələri müdafiə etmişdir. Đbn Teymiyyənin Đslamın müdafiəsində fəal rolunun ən parlaq nümunəsi, onun, tatar-monqolların müsəlman torpaqlarına basqını zamanı göstərdiyi fəaliyyətidir. Đslam tarixi üçün ən böhranlı dövr olan həmin vaxtlarda, o, ideoloji və vətənpərvərlik ruhunun mənbəyi olmuşdu. O, Cihadın – din uğrunda mübarizənin zəruri olduğundan danışır və izah edirdi ki, bu - ən birinci dərəcəli mühüm vəzifədir. Özünün bəlağətli nitq qabiliyyətindən və fikirlərini yazılı surətdə ifadə etmək istedadından istifadə edərək, o, var qüvvəsi ilə müsəlmanların əxlaq səviyyəsini
4 Đbn Kəsir, Əl-Bidayə vən-Nihayə, c. 7, h. 14, səh. 91-92. 5 Đbn Kəsir, Əl-Bidayə vən-Nihayə, c. 7, h. 14, səh. 56. Yüklə 433,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|