Vasitiyyə əqidəsi
Yüklə 433,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
Buna baxmayaraq, onlar (sünnə əhli) xəvariclərdən fərqli olaraq, Qiblə əhlini (müsəlmanları) etdikləri asiliklərə və böyük günahlara görə kafir sayılmırlar. Əksinə, etdikləri günahlara baxmayaraq, onlarla iman qardaşlığı sabitdir. Uca Allah buyurur: “... (Öldürülən şəxsin) qardaşı (varisi) tərəfindən (müəyyən bir şey, qanbahası müqabilində) bağışlanmış (qatil) ilə adətə görə (yaxşı) rəftar edilməlidir.” (Bəqərə, 2/178). O, buyurur: “Əgər möminlərdən iki dəstə bir-biri ilə vuruşsa, onları dərhal barışdırın. Əgər onlardan biri təcavüzkarlıq etsə, təcavüzkarlıq edənlə Allahın əmrinə (itaətinə) qayıdana qədər vuruşun. (Təcavüzkarlıq edən Allahın əmrinə) qayıtsa, hər iki dəstənin arasını ədalətlə düzəldin və insafla hərəkət edin. Şübhəsiz ki, Allah insaflıları sevər! Həqiqətən, möminlər (dində) qardaşdırlar. Buna görə də iki qardaşınızın arasını düzəldin!..” (Hucurat, 49/9-10). Həmçinin onlar (sünnə əhli) Mötəzililərdən fərqli olaraq, müsəlmanlardan fasiqlik edənin tamamiylə imansız olduğunu (dindən çıxdığını) və əbədi olaraq Cəhənnəmdə qalacağını söyləmirlər. Əksinə, (onlar etiqad edirlər ki,) fasiqlər də iman dairəsinə daxildirlər. Uca Allahın buyurur: “...mömin bir qul azad etməlidir” (Nisa, 4/92). Həmçinin o, mütləq (kamil) iman dairəsinə daxil deyildir. Uca Allahın buyurur: “Möminlər yalnız o kəslərdir ki, Allahın adı çəkiləndə ürəkləri qorxudan titrəyər, Allahın ayələri oxunduğu zaman onların imanları daha da artar, onlar ancaq öz Rəbbinə təvəkkül edər” (Ənfal, 8/2). Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) də belə demişdir: “Zinakar zina etdiyi zaman (kamil imanlı) mömin deyil, oğru öğurluq etdiyi zaman (kamil imanlı) mömin deyil, sərxoş içki içdiyi zaman (kamil imanlı) mömin deyil, insanların gözü önündə olan şərəfli kəs başqalarının malını zorakılıqla əllərindən aldığı zaman (kamil imanlı) mömin deyil.” (Əl-Buxari və Müslim). Onlar (sünnə əhli) beləsi haqqında deyir: O, naqis imanlı mömindir və yaxud imanına görə mömin və böyük günahına görə fasiqdir. Buna görə də, ona nə mütləq (kamil) iman sahibi, nə də tamamiylə imansız deyilmir. Sünnə və camaat əhlinin əsas prinsiplərindən biri də - Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) səhabələrinə qarşı Allahın onları vəsf etdiyi kimi qəlbi və dili təmiz olmaqdır: “Onlardan (mühacirlərdən və ənsarlardan) sonra gələnlər deyirlər: “Ey Rəbbimiz! Bizi və bizdən əvvəlki iman gətirmiş qardaşlarımızı bağışla. Bizim qəlbimizdə iman gətirənlərə qarşı nifrət və həsədə yer vermə. Ey Rəbbimiz! Həqiqətən də, Sən Şəfqətlisən, Rəhmlisən!” (Həşr, 59/10). Həmçinin Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) aşağıdakı buyuruğuna itaət edərlər: “Mənim səhabələrimi söyməyin. Canım əlində olana and olsun! Sizlərdən kimsə (Allah yolunda) Uhud (dağı) qədər qalaqlanmış qızıl xərcləsə də, onların hər hansı birinin xərclədiyi bir ovuc və ya onun yarısı ilə belə müqayisəyə gəlməz” (Əl- Buxari, Müslim, Əbu Davud, Ət-Tirmizi, Đbn Macə, Əhməd). Sünnə əhli Quran, Sünnə və müsəlmanların yekdilliyi rəyi ilə səhabələrin fəziləti və yüksək məqamları (dərəcələri) haqqında sabit olan bütün xəbərləri qəbul edir. Həmçinin onlar fəthdən 39 yəni, Hudeybiyyə sülhündən 40 öncə (öz malını Allah yolunda) xərcləyənləri və döyüşənləri bundan sonra xərcləyənlərdən və döyüşənlərdən, Mühacirləri də Ənsarlardan üstün tuturlar. Iman gətirirlər ki, uca Allah sayları üç yüz ondan çox olan Bədr döyüşçülərinə buyurmuşdur: "Nə istəyirsinizsə edin. Artıq Mən sizi bağışlamışam." Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) xəbər verdiyi kimi, ağac altında ona biyət edənlərdən heç kəs Cəhənnəmə girməz. Allah onlardan razı idi, onlar da Allahdan razı idilər. Həmin səhabələrin sayı min dördyüz nəfərdən çox idi. Sünnə əhli on müjdələnmiş şəxsin 41 , həmçinin Sabit ibn Qeys ibn Şəmməsin və s. bu kimi Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun) Cənnətlə müjdələdiyi səhabələrin Cənnətlik olacaqlarına şəhadət verir. Onlar, möminlərin əmiri Əli ibn Əbu Talibdən (Allah ondan razı olsun!) və başqalarından nəql edilən çoxsaylı rəvayətlərə əsasən bu ümmətin peyğəmbərindən sonra ən xeyirli adamlarının – Əbu Bəkr, sonra Ömər, üçüncüsü Osman və dördüncüsü Əli (Allah onların hamısından razı olsun) olmasını təsdiq edirlər. Səhabələr yekdilliklə biyət (yəni, xəlifə seçimi) məsələsində Osmanı Əlidən önə çəkmişlər. Buna baxmayaraq, Sünnə əhlindən bəziləri Əbu Bəkr və Ömərdən sonra Osmanın yoxsa Əlinin (Allah onlardan razı olsun!) daha fəzilətli olmasında ixtilaf etmişdir. Bəziləri üstünlüyü Osmana verərək susmuş və ya Əlini dördüncü saymışlar. Digərləri isə üstünlüyü Əliyə vermişlər. Bir başqaları da bitərəf mövqe tutmuşlar.
39 Bəziləri hesab edirlər ki, qələbə (əl-Fəth) - Məkkənin azad edilməsidir. (Təfsir Đbn Kəsir, VIII, sıh. 37-39, onun “Əl-Hədid” (57) surəsinin 10-cu ayəsinə şərhinə bax.). 40 Xristian tarixi ilə 628-ci ildə Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun) bir qrup müsəlmanı ümrə ziyarəti etmək üçün Məkkəyə aparmışdı, lakin Məkkənin bütpərəstləri çoxsaylı qoşun yığaraq Məkkədən doqquz mil aralıda yerləşən Xudeybiyyə adlı bir yerdə yolu kəsərək ona və səhabələrinə Məkkəyə daxil olmağa mane olmuşdular. Nəticədə az qalmışdı ki, iki qrup arasında az qalmışdı ki, müharibə başlasın, amma bunu əvəzində danışıqlar aparıldı. Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) danışıalarda öz nümayəndəsi kimi Osmanı (Allah ondan razı olsun!) Məkkəyə göndərdi, lakin o, üç gün geri qayıtmadı və Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) və onun silahdaşlarına xəbər çatdı ki, “Osman məkkəlilər tərəfindən öldürülmüşdür. Allahın Elçisi (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) məkkəliləri onların xəyanətinə görə cəzalandırmadan Məkkəni tərk edə bilməzdi, hərçənd müsəlmanlar döyüşə hazırlaşmamışdılar. Buna görə də o (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz ardıcıllarını topladı və bir böyük ağacın altında ayaq üstə onlar məkkəlilərlə mübarizədə ona (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sədaqətli qalacaqlarına and içdilər (biət etdilər). Bundan sonra Allah onları Quranda təriflədi:
“...sənə beyət edənlər, şübhəsiz ki, Allaha beyət etmiş olurlar. Allahın (qüdrət) əli onların əllərinin üstündədir...” (Fəth, 48/10).
Bu surədəcə, 18-ci ayədə Allah Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Hudeybiyyədə ağac altında sədaqət andı içən möminlərdən razı qaldığını bildirir və belə buyurur:
“And olsun ki, ağac altında sənə beyət etdikləri zaman Allah möminlərdən razı oldu. (Allah) onların ürəklərində olanı bildi, onlara arxayınlıq göndərdi və onları yaxın gələcəkdə qazanılacaq bir qələbə (Xeybərin fəthi) ilə mükafatlandırdı”. 41 Bunlar: Əbu Bəkr, Ömər, Osman, Əli, Təlha, əz-Zübeyr, Səd ibn Əbu Vaqqas, Səid ibn Zeyd, Abdurrəhman ibn Auf və Əbu Ubeyda ibn əl-Cərrah idi. Lakin Sünnə əhli tərəfdarları öncə Osmanın sonra isə Əlininin (əfzəl) olmasına qərar vermişlər. Baxmayaraq ki, bu, yəni, Osman və Əlinin birinciliyi məsələsi Sünnə əhlinin əksər alimlərinə görə dinin əsas
prinsiplərindən deyil. Ona görə də ixtilaf edən hər hansı tərəf zəlalətə düşmüş hesab olunmur. Lakin xilafət məsələsində (ardıcıllığa) müxalif olan kəs zəlalətə düşmüş sayıllır. Sünnə əhlinin etiqadına görə Allahın Elçisindən (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) sonra xəlifə - Əbu Bəkr; sonra Ömər; ondan sonra Osman, sonra da Əlidir. Kim onlardan hər hansı birinin xəlifəliyinə tənə (etiraz) edərsə, uzunqulaqdan da çox yanılmış olar. Sünnə əhli Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) əhlibeytini (ailəsini) sevir, onları özlərinə dost tutur və Allahın Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) Qədirxum günündə onlar barəsində söylədiyi vəsiyyətinə riayət edirlər. O buyurmuşdur: “Əhlibeytimlə davranışınızda Allahı (Onun rəhmətini və əzabını) xatırlamağınızı tövsiyyə edirəm”. 42
Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!), Qureyşdən olan bəzi adamların bəni Haşim qəbiləsinə qarşı sərt rəftar etmələri barəsində şikayət edən əmisi Abbasa belə buyurmuşdur: “Nəfsim əlində olana (Allaha) and olsun ki, onlar sizi Allah üçün və mənimlə qohum olduğunuz üçün sevməyincə iman sahibi olmazlar” 43
O həmçinin buyurmuşdur: “Həqiqətən, Allah Đsmayıl oğullarını (digərləri arasından) seçmişdir. Sonra Đsmayıl oğulları arasından Kinanə tayfasını, Kinanə tayfasından da Qureyşi, Qureyşdən isə bəni Haşimi, bəni Haşimdən də məni seçmişdir”. 44
möminlərin analarına hörmət edir və iman edirlər ki, onlar axirətdə də Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) zövcələri olacaqlar. Onun (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) əksər övladlarının anası, ona ilk iman gətirən və işlərində onu müdafiə edən Xədicənin (Allah ondan razı olsun!) qadınlar arasında Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) tərəfindən yüksək qiymətləndirilən özünəməxsus yeri vardır. Həmçinin Siddiqə bint Siddiqə (yəni, Əbubəkrin qızı Aişə, Allah ondan razı olsun!) haqqında Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun) buyurmuşdu: “Aişənin başqa qadınlardan üstünlüyü Səridin (yəni, əla yemək növünün) digər yeməklərdən üstün olduğu kimidir”. (Sünnə əhli) səhabələrə nifrət bəsləyən və onları təhqir edən Rafizilərin, həmçinin Əhli beytə söz və ya əməllə əziyyət verən Nəsibilərin (Xəvariclərin) 45
Sünnə əhli səhabələrin aralarında baş verən hadisələr (yəni, kimin haqlı kimin haqsız olduğu) barədə danışmır, əksinə bu haqda deyirlər: Onların səhvləri haqqında
42 Muslim 43 Hədisdə “iman gətirməzsiniz” sözləri “kamil iman gətirməzsiniz” kimi başa düsülməlidir. Əhməd Đbn Hənbəl və b. rəvayət etmişdir. 44 Muslim və Əhməd rəvayət etmişlər. 45 Nəvasib – Əlini və onun ailəsini xoşlamayan bir qrup insanlardır.
varid olan rəvayətlərin bir qismi yalandır, başqa bir qismi də əlavələrə və ya ixtisarlara yaxud da təhrifə məruz qalmışdır. Bu rəvayətlərin gerçək (səhih) olan qismində qeyd olunan hadisələrdə isə onlar, etdikləri ictihadın doğru və ya xəta olmasından asılı olmayaraq müctəhid olduqlarına görə üzürlüdürlər. Bununla yanaşı Əhli sünnə heç bir səhabəni böyük və ya kiçik günahlardan azad (məsum) hesab etmir. Əksinə onlar da günah edə bilərlər. Lakin buna baxmayaraq, onların etdikləri günahlarını bağışlayacaq, əgər ediblərsə, Đslamda öncüllükləri və fəzilətləri vardır. Hətta onlara özlərindən sonra gələnlərə bağışlanmayan günahlar belə bağışlanmışdır. Çünki onların, özlərindən sonra gələnlərin edə bilmədiyi, günahları silən çoxlu savab əməlləri vardır. Onların bütün nəsillərin ən xeyirliləri olması, hər hansı birinin verdiyi bir ovuc sədəqənin, onlardan sonra gələnlərin verdikləri Uhud dağı boyda qızıldan daha üstün sayılması Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) kəlamlarında öz təsdiqini tapmışdır. 46
bu günahı üçün tövbə etmiş, yaxud günahını siləcək savab işlər görmüş, ya da Đslamı ilk qəbul edənlərdən olduğuna görə və ya Muhəmmədin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) şəfaəti ilə bağışlanmışdır. Beləki, səhabələr Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) şəfaətinə ən layiq insanlardır. Yaxud da bu dünyada məruz qaldığı hər hansı bir bəla onun günahına kəffarə olmuşdur. Əgər onların gerçək günahlara görə bu qədər üzr qazandırmaq mümkündürsə, bəs elə isə ictihad etdikləri məsələlərə nə demək olar? Əgər ictihadları doğru olarsa iki, yox əgər səhv olarsa bir savab qazanarlar. Səhv isə bağışlanar. Daha sonra, onların bəzilərinin etdikləri xoşagəlməz əməllər, Allaha və Onun elçisinə iman, Allah yolunda cihad, hicrət, köməklik etmək, faydalı elm, saleh əməllər və s. bu kimi üstünlükləri və yaxşılıqları ilə müqayisədə çox cüzidir. Kim səhabələrin həyatına və Allahın onlara bəxş etdiyi fəzilətlərə elm və bəsirət gözü ilə nəzər salarsa, onların Peyğəmbərlərdən sonra ən xeyirli insanlar olduğunu yəqinliklə bilər və görər ki, nə onlardan öncə, nə də onlardan sonra belə insanlar olmamışdır. Həqiqətən onlar, bütün ümmətlərin ən xeyirlisi və Allah yanında ən üstünü olan bu ümmətin seçilmiş nəslidirlər. Əhli sünnə və camaat tərəfdarlarının əsas prinsiplərindən biri də – övliyaların kəramətlərinin: müxtəlif elmi sahələrdə, (gizli və çətin olan) bir şeyi üzə çıxarmaqda, istedad və təsiretmə bacarıqlarında və s. Allahın övliyalarına verdiyi fövqəltəbii hərəkətlərin təsdiq edilməsidir. Məsələn, “Kəhf” və digər surələrdə keçmiş ümmətlərin kəramətləri qeyd olunmuşdur. Həmçinin bu ümmətin ilk nəsllərinin - səhabə və tabiinlərin və ümmətin digər nəsillərinin kəramətləri olmuş və Qiyamət gününə qədər olacaqdır. Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yolunu, həmçinin ilk müsəlmanlardan sayılan mühacir və ənsarların yolunu davam etdirmək Əhli sünnə və camaat tərəfdarlarının prinsiplərindən biridir. Eyni zamanda onlar Peyğəmbərin (ona
46 Əl-Buxari və Muslim Allahın salavatı və salamı olsun!) aşağıdakı tövsiyəsinə riayət edirlər. O buyurmuşdur: “Sizə sünnəmi və məndən sonra doğru yolu göstərən raşidi xəlifələrin yolunu tövsiyyə edirəm. Ondan azı dişlərinizlə yapışın. Dində yeniliklərdən (bidətlərdər) çəkinin. Çünki hər bir bidət zəlalətdir.” 47
Sünnə əhli bilir ki, ən doğru söz – Allahın kəlamı və ən xeyirli hidayət yolu isə Muhəmmədin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hidayət yoludur. Onlar Allahın kəlamını bütün insanların kəlamından və Muhəmmədin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hidayət yolunu hər bir kəsin yolundan üstün tuturlar. Buna görə də onlar bəzən Kitab və Sünnə tərəfdarları, bəzən də Camaat tərəfdarları adlandırılırlar. Camaat dedikdə birlik qəsd olunur. Onun əksi isə təfriqəçilikdir. Baxmayaraq ki, həmin toplumun özü də “Camaat” adı ilə çağırılır.
Elmdə və dində üçüncü əsas yekdil rəydir (ərəb. icma). Əhli sünnə tərəfdarlarına görə bu üç əsas (yəni, Quran, Sünnə və icma), insanların dinə aid olan gizli və aşkar dedikləri söz və etdikləri əməllərinin meyarıdır. Düzgün sayılan yekdil rəy (yəni, icma) saleh sələflərin birgə söylədikləri rəydir. Çünki onlardan sonra ümmət arasında ixtilaflar artmış və yayılmışdır. Sünnə əhli bu əsas prinsiplərə riayət etməklə yanaşı, şəriətin buyurduğu şəkildə yaxşı işləri tövsiyə edir və pis işlərdən çəkindirirlər. Onlar, rəiyyəti ilə yaxşı və ya pis davranan rəhbərlərlə birlikdə həccin yerinə yetirilməsini, cihad edilməsini, cümə və bayram namazlarının qılınmasını düzgün hesab edirlər. Camaatla birgə qılınan namazlarda iştirak edirlər. Həmçinin ümmətin hər bir fərdinə nəsihət verməyi dinə uyğun bir əməl hesab edirlər. Onlar Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) aşağıdakı hədislərinin bu mənanı daşıdığını etiqad edirlər. Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) barmaqlarını bir-birinə keçirərək buyurmuşdur: “Bir mömin digər mömin üçün möhkəm tikili kimidir. Onlar bir-birilərinə bağlanarlar”. 48
rəftarı bir cəsədə bənzəyir. Onun hər hansı bir üzvü ağrıyarsa, digər üzvüləri də qızdırma və yuxusuzluqla ona şərik olarlar (yəni, bütün cəsəd əzyyət çəkər).” 49
rahatlıq zamanı şükr etməyi və qəzavü-qədərin acısına razı qalmağı tövsiyyə edirlər. Onlar insanları gözəl əxlaqı mənimsəməyə və xeyirxah əməllərə sövq edirlər. Onlar Peyğəmbərin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) aşağıdakı hədisinin bu mənanı daşıdığını etiqad edirlər. O, buyurmuşdur: “Möminlərin ən kamil imanlısı gözəl əxlaqı olan kəsdır”. 50
Əhli sünnə tərəfdarları ünsiyəti kəsənlə əlaqəni bərpa etməyə, qadağan edənə əta etməyə, zülm edənləri bağışlamağa sövq edir. Həmçinin valideyinlərə yaxşılıq etməyi və qohumluq əlaqələrini saxlamağı, qonşulara qarşı xeyirxah olmağı,
47 Hədisi Əhməd ibn Hənbəl, Əbu Davud, Đbn Macə və ət-Tirmizi rəvayət edilmiş və Ət-Tirmizi hədisin yaxşı hədis olduğunu demişdir. 48 əl-Buxari və Muslim rəvayət etmişdir. 49
əl-Buxari və Muslim rəvayət etmişdir. 50 Əhməd və ət-Tirmizi rəvayət etmişdir. ət-Tirmizi hədisin həsən olduğunu bildirmişdir. yetimlərə, kasıblara, müsafirlərə əl tutmağı, kölələrlə yumşaq davranmağı buyururlar. Onlar lovğalığı, təkəbbürlüyü, həddini aşmağı, haqlı və ya haqsız yerə özünü başqalarından üstün tutmağı qadağan edirlər. Onlar yüksək əxlaqi keyfiyyətləri əmr edərək yaramaz əməllərə son qoyulmasını tələb edirlər. Əhli sünnənin burada və ya digər yerdə dediyi sözlər və etdiyi əməllər, Quran və Sünnədən qaynaqlanmışdır. Onların yolu, Allahın Muhəmmədlə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) göndərdiyi Đslam dinidir. Lakin Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) xəbər vermişdir ki: “Onun ümməti yetmiş üş firqəyə bölünəcək və onların birindən başqa, hamısı Cəhənnəmə düşəcəkdir. Həmin firqə camaat tərəfdarlarıdır.” 51
“Onlar (yəni, nicat firqəsi) mənim və səhabələrimin bu gün getdiyi yolla gedən şəxslərdir” 52
və camaat tərəfdarlarıdır. Onların arasında siddiqlər, şəhidlər, əməlisalehlər, haqq bələdçiləri, gecələrin nurları, yaddaşlardan silinməz xidmət və unudulmaz fəzilət sahibləri, zahidlər, həmçinin bütün müsəlmanların hidayət və elmlərinə şəhadət verdiyi imamlar vardır. Onlar kömək olunan tayfadır (ərəb. taifətul-mənsura). Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) onların barəsində buyurmuşdur: “Mənim ümmətimdən haqq işlərində köməklik göstərilən bir tayfa Qiyamət Gününədək olacaq. Onlara müxalif olanlar və ya onları rəzil etmək istəyənlər buna müvəffəq ola bilməyəcəklər. ” 53
Allahdan diləyirik ki, bizi onların sırasında etsin, hidayət etdikdən sonra qəlbimizi haqq yolundan azmağa qoymasın və bizə Öz rəhmətindən bəxş etsin. Həqiqətən, O bəxşiş verəndir. Allah daha yaxşı bilir!
Muhəmmədə, onun ailəsinə və səhabələrinə Allahın salavatı və çoxlu salamı olsun! 51 Əhməd rəvayət etmişdir. 52 ət-Tirmizi rəvayət etmişdir. 53 əl-Buxari və Muslim rəvayət etmişdir. Yüklə 433,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|