V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

Solishtirma elektr qarshiligi
– tog‘ jinslarining o‘zidan elektr 
tokini o‘tkazish qobiliyati bilan xarakterlanadi.

---

8
2. Tog‘ jinslarining mexanikaviy xususiyatlari
Tashqi kuch ta’siri ostida jism o‘zining shaklini va hajmini o‘zgar-
tiradi. Buning natijasida jismda ichki kuchlar yuzaga keladi va bu 
kuchlar jismni avvalgi shaklini tiklashga intiladi.
Jinslarning mexanikaviy xususiyatlarini baholashda eng ko‘p 
tarqalgan ko‘rsatkich, tog‘ jinslarining bir o‘qli siqilishga ko‘rsatadi-
gan qarshiligi bo‘lib, u maksimal parchalovchi kuchlarni, jins namu-
nasini bir o‘qli ezishda olingan (to‘g‘ri geometrik shakl) parchalovchi 
kuchni, namunaning ko‘ndalang kesim yuzasini boshlang‘ich may-
donga bo‘lish bilan aniqlanadi:
siq
max
o
/ ,
P
F
σ =
bu yerda: 
P
max
– parchalovchi maksimal kuch miqdori, kN; 
F
о
– jinsni 
boshlang‘ich ko‘ndalang kesim yuzasining o‘lchami, mm
2
yoki sm
2
.
Bu shartli o‘rtacha parchalovchi (buzuvchi) kuchlanishni jinslar-
ni bir o‘qli yo‘nalishda siqilganidagi 
mahkamlik chegarasi
deyila-
di. Ba’zi hollarda jinslarning mahkamlik chegarasi cho‘zishga bo‘lgan 
qarshilik chegarasi bilan xarakterlanadi.
Tog‘ jinslarini deformatsiyalanish va parchalanish xarakteri tash-
qi kuchlar ta’sirida uning egiluvchanligining doimiyligiga bog‘liq 
bo‘lib, buni egiluvchanlik nazariyasi formulalari bilan hisoblash maq-
sadga muvofiq bo‘ladi.
Odatdagi kuchlanish va egiluvchanlik o‘rtasidagi proporsional-
lik koeffitsiyenti 
egiluvchanlik moduli
deyiladi (Yung moduli). Buni 
quyidagi formulaga muvofiq aniqlanadi:
/ ,
E
= υ δ
bu yerda: 
υ
– odatdagi kuchlanish, kg/sm
2
; 
δ
– nisbiy defor matsiya-
lanish.
9
,
3
RG
E
R G
=
+
bu yerda:
R
– har tomonlama siqilish moduli, kgs/sm
2
.
Urinma kuchlanish va deformatsiyalanish o‘rtasidagi proporsi o-
nallik koeffitsiyenti