V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev
Yüklə 10,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
| mahkamligi
deganda, ularning burg‘ilashda parchalab ushatish jarayoniga ko‘rsatadigan qarshiligi tushuniladi. Kon jinslarining bu xususiyati ularni qazib olishda sarflanadi - gan kuch va materiallar me’yoriy miqdorining o‘zgarishiga va mehnat unum dorligining o‘sishiga salbiy ta’sir qiladi. Kon jinslarining bunday xususiyatlarini birinchi bo‘lib ilmiy asos- da professor M. M. Protodyakonov o‘rganib va amaliy sinovlar bilan tasdiqlab, konlarni qazib olish jarayonida kon jinslarining ko‘rsatadi- gan qarshilik nazariyasini yaratgan. Foydali qazilma konlarini qidirib topish va ularni qazib olishning barcha jarayonlarida qarshilik nazariyasi asosiy nazariyalardan biri sifatida qaraladi. M. M. Protodyakonov bu nazariya asosida tog‘-kon jinslarining mahkamlik tasnifini tuzgan. Unga ko‘ra tog‘ jinslari 10 11 toifaga bo‘lingan va mahkamlik koeffitsiyentlari aniqlangan. Koeffi- tsiyentlar 1 dan 20 gacha belgilangan (1-jadval). 1-jadval № Mahkamlik darajasi Jinslarning nomlari Mahkamlik koeffitsiyenti, f 1 2 3 4 I Nihoyatda mahkam Alohida qattiq, zich va qayishqoq, chaqmoq tosh va bazaltlar 20 II Juda mahkam Juda qattiq, granitsimon jinslar, chaqmoq tosh, porfir, juda qattiq granit, toshga aylangan slanes, kvarsitlar, qumtosh va ohaktoshlar 15 III IIIa Mahkam Granit. Granitsimon jinslar, juda qat- tiq qumtosh va ohaktosh. Kvarsli ruda yer tomiri, juda qattiq bo‘lgan temir rudalari (ma’dani) Ohaktosh, qattiq bo‘lmagan granit, qat- tiq qumtosh, qattiq marmar, dolomit, kol- chedan 10 8 IV VIa Mahkamroq Oddiy qumtosh, temir rudasi, qumli slanes, slanessimon qumtosh 6 5 V Va O‘rtacha mahkamlik- dagi Qattiq loytuproqli, slanes, qattiq bo‘lmagan qumtosh va ohaktosh, yumshoq shag‘al, qumtosh birikmasi. Har xil slaneslar, ohakgil 4 3 VI VIa Anchagina yumshoq Yumshoq slanes, yumshoq ohaktosh, bo‘r, toshtuz, gips, muzlab qolgan tuproq, antrat- sit, oddiy ohakgil, parchalangan qumtosh. Jipslangan shag‘al. Shag‘alsimon tuproq, parchalangan slanes, jipslashib qolgan shag‘al, qattiq tosh, ko‘mir, qotib qolgan loy 2 1,5 VII VIIa Yumshoq Zichlanib qolgan loy, yumshoq toshko‘mir Yengil qumli loy, soztuproq shag‘al 1,0 0,8 VIII Tuproq O‘simlik qoldiqlari aralashgan tuproq, torf, soztuproq, nam qum (o‘ta yumshoq) 0,6 IX Sochiluv- chan Qum, mayda shag‘al, to‘plangan tuproq, parchalangan ko‘mir 0,5 X Yoyiluvchan oquvchan Suyuq loy, botqoq loy, suyulib ketgan soz- tuproq 0,3 Eslat ma. Mahkamlik koeffitsiyentini M. M. Protodyakonov f harfi bilan belgilangan. 12 Ko‘p yillik amaliy tajriba shuni ko‘rsatadiki, M. M. Protodyako- novning mahkamlik koeffitsiyenti hisoblash formulalarida kiritilgan mahkamlik koeffitsiyenti amaliy ish uchun yetarli aniqlikdagi nati - jalar beradi. Eng mahkam jinslarni mahkamlik koeffitsiyenti 20 ga teng, ya’ni boshqa yuqori balli koeffitsiyent kiritishga hech qanday ehtiyoj yo‘q. Konchilik korxonalarida shpurlar burg‘ilashda ish unum- dorligi me’yorini hisoblash uchun jinslarining 20 kategoriyaga ajratil- gan yagona tasnifidan foydalaniladi. M. M. Protodyakonovning jinslarni kategoriyaga bo‘lish tasnifi bilan ish unumdorligining yagona me’yoriy hisobini solishtirish tarti- bi quyidagi jadvalda keltirilgan (2-jadval). 2-jadval Ish unumdorligining yagona me’yoriy hisobi bo‘yicha Jinslar kategoriyasi V VI–X XI– XII XIII– XIV XV XVI– XVII XVIII XIX– XX 1 2 3 4 5 6 7 8 M. M. Proto- dyakonov koef- fitsiyenti bilan solishtirish (koef- fitsiyent miqdori) V(4) IV–V (4–5) III–IV (6–8) III (8–10) II (12–15) I(16) I(18) I(20) Jinslarni bunday kategoriyalarga bo‘lish shpurlarni standartda belgilangan sharoitda burg‘ilashga ketadigan sof vaqtini aniqlashda qo‘llanish uchun mo‘ljallangan. |