Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya ta

6-rasm
О‘simliklaming parazit nematodalari. A, В - bo‘rtma nematodasi urg'ochisi va erkagi, D - u zararlagan bodring ildizi. E – lavlagi nematodasi, F - zararlangan lavlagi, G - lavlagi ildizidagi urg'ochi nematoda sistalari: 1 - stilet, 2 - qizilo'ngach, 3 - qizilo'ngach bezlari, 4 - nerv halqasi, 5 - ayirish teshigi, 6 - o‘rta ichak, 7 - tuxumdon, 8 - tuxum yo'li, 9 - bachadon, 10 - jinsiy teshik, 11 – anal teshigi, 12 - urug‘don, 13 - urug' yo'li, 14 - urug' to'kuv nayi, 15 - spikulalar.

XULOSA
Toʻgarak chuvalchanglar (Nematoda) tipi sistematikasi , filogeniyasi va ekologiyasi mavzusidagi kurs ishi boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar asosida quyidagi xulosaga kelindi.

1. 
   Toʻgarak chuvalchanglar tipi 5 ta sinfga boʻlinadi :
   

To’garak chuvalchanglar tipi		12.000 dan ortiq
1.	Qorinkipriklilar sinfi (Gastrotricha)	160 turi
2.	Nematodalar ( Nematoda )	10 ming tur
3.	Kinorinxlar (Kinophyncha )	100 ga yaqin turi
4.	Qilchuvalchanglar ( Nematomorpha )	225 ga turi
5.	Ogʻizaylangichlar ( Rotatoria )	1500 turi

2. 
   Toʻgarak chuvalchanglar filogeniyasi .Koʻpchilik olimlarning fikricha filogenetik jihatdan toʻgarak chuvalchanglar kiprikli yassi chuvalchanglarga yaqin turadi. Bu ikki guruh oʻrtasida oʻxshashlik tuban tuzilishga ega boʻlgan vakillarda koʻproq koʻzga tashlanadi .
   
3. 
   Ogʻizaylangichlilar va qorinkipriklilar sinfi vakillari tanasida kipriklar bilan qoplangan joylarning boʻlishi hamda protonefridiylari , halqumi va jinsiy bezlarining tuzilishiga koʻra kiprikli chuvalchanglarga yaqin turadi. Toʻgarak chuvalchanglarning nerv sistemasi prinsip jihatdan kiprikli chuvalchanglarnikidan farq qilmaydi. Nematodalarning ogʻiz teshigi tanasining oldingi uchida joylashgan. Yassi chuvalchanglar orasida faqat toʻgʻri ichaklilarda ogʻiz teshigi terminal, yani tanasining uchki qismida joylashgan. Ayrim jinsli xususiyatini hisobga olmaganimizda toʻgarak chuvalchanglar jinsiy sistemasining tuzilishi (xususan, ogʻizaylangichlilarda sarigʻdonlarning boʻlishi) ham kiprikli chuvalchanglarga oʻxshash boʻladi
   
4. 
   Toʻgarak chuvalchanglar ekologiyasi . Professor A. A. Paramonov. 1962 yilda fitonematodalarning oʻsimlik bilan ovqatlanishi, ularga boʻlgan munosabatga, yashash joylari va yashash tarzining xilma-xilligini hisobga olib ularning ekologik klassifikatsiyasini yaratdi.
   

1. Pararizobiontlar
2. Eusaprobiontlar
3. Devisaprobiontlar
4. Fitogelmintlar
5. Erkin yashovchi fitonematodalar( pararizobiontlar) hayoti suv muhiti bilan chambarchas bogʻlangan. Ular mikroskopik suv oʻtlar bakteriyalar va detritlar bilan ovqatlanadi
Eusaprobiontlar fitonematodalar saprobiotik oʻchoqlarda, oʻsimlik organlarida va oʻsimlikning chirigan qoldiqlarida yashab, saprobiotik buzilishlarga sabab boʻladi.
Devisaprobiont fitonematodalar bakteriyalar , zamburugʻlar va oʻsimlik toʻqimasi boʻlaklari bilan ovqatlanib , sanitarlik vazifasini bajaradi bajaradi.
Fitonematodalarning ogʻiz boʻshligʻida boshqa vakillaridan farqli ravishda , oʻtkir yarimta ignaga oʻxshash stilet shakllangan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI.

1.Ochil Mavlonov, Shukur Xurramov, Zarif Norboyev Umurtqasizlar zoologiyasi Toshkent "Oʻzbekiston" 2002 161- 182-betlar
2. O. Mavlonov, Sh. Xurramov, X. Eshova Umurtqasizlar zoologiyasi Toshkent 2006 152-171-betlar
3. Sh.X.Xurammov , K. E. Eshnazarov, A.Sh. Xurramov, Fitogelmintologiya "Surxon -Nashr" -2020 12-17-betlar.
4. Хуррамов Ш.ХБекмурадова A.С. Испытание нового нематоцина в борьбе с галловыми нематодами гранатовых агройеннозов в Узвекиский биологический журнал. - Ташкент, 2015 , с47-50
Internet saytlari:
1. www.zivonet.uz
2. www.catuzmu
3. www.nature.uz