T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

21 
 
tabaka”nın kesin şekilde belirlenmesinden artık vazgeçilmiştir. Bugün artık bir 
“aşağı tabaka”yı sosyal bir bodrum katına indirmektense, her insanda “aşağı 
tabakadan  kalmış  unsur”ların,  halk  yerine  “halktan  kalmış”  varlıkların  her 
yerde  aranılmasına  başlanmıştır.  Eski  anlayışa  göre  halkı  ikiye  bölen  kesin 
çizgi yerine, bugün artık her insanı teker teker ikiye ayıran, onlarda ayrı ayrı 
“halk  kaynağından  gelen”le  “halk  kaynağından  gelmeyen”i,  kişisel  birikimle, 
eski kaynağı belirleyen, insanoğlunu ferdi varlık ile cemaat varlığı olarak ikiye 
ayıran  bir  çizgi  söz  konusudur.  Uzun  tartışmalar  ve  araştırmalardan  sonra, 
halk bilgisi açısından, bugün artık “halk”, eskiden olduğu gibi bir sosyal grup 
anlamı  taşımıyor.  Herkesin  az  ya  da  çok  bir  güçle  katıldığı  bir  “tavır  ve 
davranış tarzı” anlamı kazanıyor. 
O  halde  eski  anlayışta  görüldüğü  gibi,  folklor,  artık  yalnız  çok  eski 
töreler  ve  yaşam  düzenleri  içinde  evrime  kapalı  “aşağı  tabakalar”ı  değil, 
bilginleri  ve  aydınları  da,  cahiller,  işçiler  ve  köylüler  kadar  araştıracaktır. 
Folklor  ürünleri,  aşağıdan  yukarıya,  bütün  zümreler  ve  sınıflarda  geçerli, 
geçişli,  sürekli  ve  canlı  bir  oluşum  evrimi  içinde  yürümekte,  geçmişten 
geleceğe doğru, çağımıza da uğrayarak, kesintisiz bir damar gibi akmaktadır. 
Yeni  anlayışa  göre  hayatın  evrimi  ile  birlikte,  yerli  ve  komşu  etkilenmeleri, 
folklorda yeni karışımları ve şekilleri de getirmektedir.
15
 
Alangu,  bu  açıklamalarından  sonra  halka  ait  ürünlerin  neler  olduklarını 
açıklayan  “Halka  Bağlı  Olan  Şeyleri  Belirleyen  Nitelikler”  bölümünde  ise  halk 
bilgisi ürünlerinin nelerden oluşması gerektiğini aşağıdaki biçimde açıklamaktadır: 
                                                             
15
 Tahir Alangu, Türk Folkloru El Kitabı, 
İstanbul, 1983, s. 27–32 

---

22 
 
Cemaat ve gelenek bağlarının etkileri öylesine geniştir ki, popüler olan 
unsurlar insanoğlunun bütün hayatını sarar. Bu sınırlar ötesinde ise, bireysel, 
kişisel, gelenek ve göreneklere bağlı olmayan pek dar bir yaşama alanı kalır. 
O halde cemaat –ve gelenek- bağlarının etkileri ve güçleri, bireysel kültürün 
tam  karşıtı  olan  halk  kültürünü  belirleyen,  sürekli  olarak  canlı  tutan  bir 
varlıktır. Farkında olalım ya da olmayalım, bir evin yapımında, alışverişte, her 
günkü  selamlaşmalarımızda,  daha  da  önemlisi  evlenmelerimizde,  cemaat 
tarafından dikte edilen gelenek ve törelerin yürüttüğü kurallara bağlanırız. Bir 
türkü  bir  cemaatin  ortak  malı  olunca,  artık  bir  “halk  türküsü”  haline  gelmiş 
demektir. Bu oluş, bir şahsi emre, ya da yargıya, ferdi zevke bağlı olmaktan 
çıkınca meydana gelir. İnsanoğlu, düşünmede, duymada, yaşamada cemaat 
ve  geleneğin  otoritesi  altına  girince,  halka  bağlı  hayat  ve  halk  kültürü 
işlemeye ve hükmünü icra etmeye başlamış demektir. 
Geleneğe  bağlı,  yeni  geleneklere  bağlanmaya  da  istidatlı,  “kolektif” 
unsurlarla ayakta duran “halk hayatı”nın karşısında, gelenekten kopmuş, halk 
niteliklerini  yitirmiş  olan  “kitle  hayatı”  vardır.  Kitleleşerek  ortadan  kalkmış 
yığınların,  töresel  değer  yargılarından,  yani  cemaat  bağlarından  kopuşları, 
onları  “halk”  olmaktan  çıkarır.  Bereket  versin  “kitle”ler,  uzun  süre  bu 
hallerinde  kalamazlar.  Yeni  törelere  bağlanır,  gelenekleşir,  yeniden  cemaat 
haline gelirler. 
Halk  ve  cemaat  hayatının  bütün  şekilleri  ve  kademelerinde  görülen, 
gelenek  ve  törelerin  vazgeçilmez  bu  belirleyici  niteliği  Fransız  ve 
Anglosakson araştırıcıları tarafından iyice belirtilmiş olup, çoğu kez folklorun 
araştırma  alanı  da,  “tradition  populaires,  popular  tradditions,  traditional 

---

23 
 
beliefs,  legends  and  customs”  diye  adlandırılmıştır.  Şunu  ortaya  koymak 
gerekir:  “halk”  kavramının  en  yaygın  ve  belirleyici  niteliği  olan  cemaat  ve 
gelenek, halka bağlı olan her şeyin temelinde vardır.
16
 
Alangu’nun  bu  görüşlerinden  sonra  Alan  Dundes’in;  “Halk  Kimdir?”  adlı 
makalesinde  de  halkbiliminin  çalışma  alanında  olan  “halkın”  sosyoloji,  antropoloji, 
etnoloji  ve  diğer  beşeri  bilimlerin  çalışma  alanında  olan  “halktan”  hangi  yönleriyle 
ayrıldığı açıklanmaya çalışılacaktır: 
Halk  teriminin  19.  Yüzyıldaki  çeşitli  kullanımlarında  görülen  çok  ciddi 
bir  problem,  bu  terimin  kaçınılmaz  olarak  bağımsız  bir  yapıdan  ziyade, 
bağımlı  bir  yapı  olarak  tarif  edilmiş  olması  gerçeği  altında  yatar.  Başka  bir 
ifadeyle,  halk  daha  başka  kümelerden  oluşan  gruplara  tezat  olarak  tarif 
edilmiştir. Halk, aşağı tabakayı oluşturan, genel nüfus içinde bir sürü, bayağı 
ve kaba bir grup ve aynı toplumun seçkin tabakası (elite) ile tezat teşkil eden 
bir  insan  grubu  olarak  düşünülmüştür.  Halk  bir  taraftan  “medeniyetle”  tezat 
olarak ele alınırken, yani halk medenileşmesi bir toplumda, medenileşmemiş 
bir  unsur  olarak  kabul  edilirken,  diğer  taraftan  da  vahşi  (savage)  veya  ilkel 
toplum  (primitive  society)  diye  adlandırılan  ve  gelişme  (evolution) 
basamaklarından  daha  aşağıda  olduğu  bir  grupla  da  tezat  olarak  kabul 
edilmiştir. 
Medeniyetin  kenarlarında  yaşayan  eski  moda  bir  kısım  gibi  kabul 
edilen  halk,  köylü  kavramıyla  eş  değer  görülmüş  ve  bu  anlamda  hala  aynı 
şekilde  görülmektedir.  Medeni  seçkin  ve  medeniyetten  çok  uzak  “vahşi” 
                                                             
16
 A.g. e. s. 32–78  

---