T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

11 
 
oluşturulması 
amacıyla 
“işlenir”. 
Çağdaş 
kültürün 
ulusal 
kültürün 
kalıntılarından doğacağı varsayılmaktadır.
4
 
 
3.  HALKBİLİM  TANIMLARI  VE  HALKBİLİMİNİN  ÇALIŞMA 
ALANI 
Bu  alt  başlık  altında  halkbilimi  hakkında  çeşitli  kuramsal  tartışmalar  yer 
almaktadır. Bu tartışmalar arasında en önemli olan şüphesiz halkbiliminin incelediği 
“halk”ın  diğer  sosyal  bilimlerin  incelediği  halktan  nasıl  bir  farkı  olduğudur.  Konu 
yerli  ve  yabancı  bilim  adamları  ve  araştırmacıların  görüşleri  ışığında  açıklanmaya 
çalışılacaktır. 
Folklor Nedir ve Bu Bilim Dalının İşlevi Nedir?  
Folklor  bir  bilim  dalıysa,  bu  bilim  dalı  nasıl  tanımlanmaktadır,  incelediği 
folklor  ürünleri  nelerdir,  bu  incelemelerden  ne  tür  bilimsel  sonuçlar  çıkartmaktadır. 
Bu gibi sorulara çeşitli araştırmacıların verdikleri cevaplar bu alt başlıkta özetlenerek 
tartışılacaktır.  Dundes,  folklor  nedir  başlıklı  kısa  makalesinde  bu  sorunun 
cevaplanması konusundaki zorlukları şu şekilde açıklamaya çalışmıştır: 
Folklorun tanımlanması üzerine çabalar, William Thoms’un 1846’da bu 
sözcüğü  ortaya  atmasıyla  başlar.  Tanımların  çoğu  bilgiyle  (lore)  ilgilenirken, 
bazısı  da  halkı  (folk)  ele  alır.  Bilgi-  malzemeyi  kullanan  insanlardan  çok 
folklor  malzemesi-  köken  yapı,  taşınma  işlevsellik  ile  açıklanmaya 
                                                             
4
 Koray Değirmenci, “Türk Milliyetçiği ve Folklor Çalışmaları: Romantizm İle Aydınlanma 
Arasında”, Kırk Budak, s.99–100 

---

12 
 
çalışılmıştır. Buna rağmen, folklorun ne olduğu konusunda folklorcuların tam 
bir anlaşmaya vardığı söylenemez.
5
  
Makalenin  ilerleyen  bölümlerinde  Dundes  folklor  ürününün  nasıl  bir  ürün 
olduğuna  dair  tartışmalara  girmektedir.  Bu  tartışmalara  göre  asıl  sorun  folklor 
ürünleri  halkın  sözel  geleneğinde  yer  ediyorsa  yazılı  gelenekte  yer  edinen  halk 
ürünleri hangi bağlamda değerlendirilmelidir? Ya da hareketler, mimikler ve danslar 
ile  taşınan  folklor  ürünleri  hangi  folklor  tarafından  değerlendirilecektir?  Bu  tarz 
sorulara Dundes kısa makalesinde bir cevap vermese de folklor türlerinin listesinden 
oluşan bir tanımın  yeni  başlayan  biri  için en uygunu olabileceğini  ifade etmektedir. 
Bu ifadeyi ve listeyi şu şekilde açıklamaktadır: 
Bu  tanımın  tam  olabilmesi  için  folklorun  her  türünün  teker  teker 
tanımlanması  gerekir.  Aslında  mitler  ve  destanlar  gibi  kapsamlı  türlerin 
tanımlanması  ancak  bütün  bir  kitapla  sağlanabilir.  Ancak,  yine  de  aşağıdaki 
listenin  bir  yararı  olacağını  düşünüyorum:  folklorun  içinde  mitler,  destanlar, 
halk  masalları,  şakalar,  atasözleri,  bilmeceler,  ninniler,  büyüler,  dualar, 
ilençler,  yeminler,  incitmeler,  atışmalar,  kinayeler,  alaylar,  dilekler, 
tekerlemeler,  selam  ve  ayrılık  sözleri  yer  alır.  Folklor  aynı  zamanda  halk 
adetini, halk dansını, halk tiyatrosunu, halk sanatını, halk inancını (yada batıl 
inancını),  halk  hekimliğini,  enstrümantal  halk  müziğini(keman  ezgisi  gibi), 
halk  şarkılarını  (ninniler,  balladlar  vb),  halk  dilini  (argo  gibi),  halk 
benzetmelerini, halk teşbihlerini ve adları da içerir. Halk şiiri sözlü epikten, el 
yazması  kitap  türüne,  mezar  taşlarına,  hamam  duvarlarındaki  yazılara,  top 
                                                             
5
 Alan Dundes, “Folklor Nedir”, Çeviri: Gülay Aydın, Yay. Haz: Sezgin Karagül, Halkbiliminde 
Kuramlar Ve Yaklaşımlar 1, Ankara, 2006. s. 16 

---

13 
 
oyunlarındaki  tekerlemelere  el  ve  ayak  parmakları  tekerlemelerine,  çocuğu 
dizde hoplatırken söylenen tekerlemelere dek uzanır.
6
 
Dundes, bu tür bir folklor listesinin önemini yazısında belirtmiştir. Ona göre 
Bu  liste  folklor  araştırmacısının  işini  kolaylaştıracak  ve  halkın  hangi  ürünlerini 
“folklor” ürünü olduğunu anlamasına yardım edecektir: 
Bu  liste  folklor  türlerinden  bazılarını içeriyor. Tüm  bu  malzemelere  de 
onların araştırmasına da folklor diyoruz. Karışıklığı önlemek için malzemeye 
folklor, bu malzemenin araştırılıp, incelenmesine de folklor bilimi (folkloristics) 
diyeceğiz.
7
 
Francis  Le  Utley  adlı  bir  başka  uzmanda  folklorun  tanımın  ne  olması 
gerektiği  hakkında  bazı  tespitlerde  bulunmuştur.  Le  Utley  makalesinde  folklorun 
antropolojiden ne şekilde ayrılması gerektiğini şu şekilde açıklamaktadır: 
Folkloru  antropolojiden  ayırmak  zorundayız.  Amerika’ya  özel  bu 
durumu,  Avrupalılar  anlamayabilir.  Bir  alman  için  “volkskunde”,  köylü  ve 
kırsal kesimde yaşayan insanlarla ilgili olarak yapılan kültürel bir çalışmadır. 
Öte  yandan  “volkerkunde”  bizlerin  etnoloji  olarak  nitelediği  alandır.  Bu  alan 
Avrupa  dışı  medeniyetlerin  (Hint,  Çin  gibi  yüksek  medeniyetler  ve  Afrika 
pigmeleri,  Pueblo,  Trobriand  adaları  gibi  saklı  kalmış  kültürler)  bir 
incelenmesidir.  Amerika’da,  Avrupa’daki  gibi  bir  köylü  sınıfı  yoktur.  Bunun 
nedeni,  zencilerin,  göçebe  işçilerin  ve  yerli  işçilerin  kullanılması  ve  devamlı 
hareketli  bir  sınıfın  olmasıdır.  Durum  böyle  olunca  Amerika’da  Avrupa’daki 
                                                             
6
 A.g. m. s.19 
7
 A.g. m. s.20 

---