T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 masallarının sihrinden belli belirsiz etkilenen filizlenmiş bahçelerin arka planlarıyla, performans yine uygun zamana- günün bir saatine, bir mevsimine yerleştirilmek zorundaydı. Biz özel mülkiyetin sosyal bağlamını, toplumcu fonksiyonunu ve eğlendirici kurgunun kültürel rolünü aklımızda bulundurmalıyız. Tüm bu unsurlar konuyla aynı oranda ilgilidirler. Tümünün üzerinde metin kadar özenle çalışılmalıdır. Hikâyeler, yerlinin hayatında yaşar, kâğıt üzerinde değil, bir bilim adamı hikâyelerin geliştikleri atmosferi solutmaksızın onları yazdığında, bize sakatlanmış gerçekliğin kırıklarını verir. Malinowski’nin düşünceleri benim (W. Bascom’un) folklorun sosyal bağlamı olarak anladığım, kültürle folklorun ilişkisi ve folklorun işlevlerine temas eder. Bascom, kendi fikirlerine göre folklorun bu ilk ve en önemli işlevinden sonra, diğer üç işlevini de şu şekilde açıklamaktadır: Folklorun ikinci işlevi kültürün onaylanması ve ritüelleri gözlemleyen ve icra edenlerin ritüellerinin ve kurumlarının doğrulanmasıdır. Mit, Malinowski’nin vurguladığı gibi açıklayıcı değildir, ancak büyü, tören, ritüel ve sosyal yapıya “yetki, izin ve sıklıkla pratik bir rehber” gibi hizmet eder. Folklorun üçüncü işlevi özellikle –fakat yalnızca değil- okuma yazması olmayan kültürlerdeki eğitim işleridir. Birçok okur-yazar olmayan toplumlarda bilgilerin folklorda somutlaştırılması, onun doğruluğuyla fazlaca kabul edilmiştir. Tarihsel olarak ne kadar doğru olduğunu, öğretilmesinin ne kadar önemli olduğunu kültürü ne kadar yansıttığını gösterir ve “yol göstericiler için pratik kuralları içerir. 18 Onların (ilksel halkların) eğitim sistemleri mitolojik sistemlerdir, çocuklar gece masalları dinlemek için oturarak geleneksel bilgileri öğrenirler ve bizim altı kişilik modern sınıflarımızdakilerden daha farklı davranmazlar. Mitler ve efsaneler kutsal ritüellerin ayrıntılı tanımlarını, dini sistemlerin doğma ya da kodlanmış inançlarını kabile veya klan kökenlerinin açıklamalarını, hareketleri, çatışmaları içerebilir. Atasözleri geçmiş nesillerin damıtılmış bilgelikleri olarak karakterize edilir ve çoğu Afrikalı tarafından şüphe götürmez şekilde dinlenir. Pratik açıklamaların zıttı olarak yaratıcı tekniklerde, folklor, okuryazar olmayan toplumlarda çocukların genel eğitiminde önemli bir unsur olarak ortaya çıkar. Dördüncü sırada folklor önemli, fakat sıklıkla gözden kaçmış olan kabul edilmiş davranış örüntülerini sürdürme işlemini yerine getirir. Son iki işlev birbiriyle ilişkili olmasına rağmen, ayrılmayı hak ediyor. Davranışları, inançları kurumları geçerli kılmak ya da doğrulamanın ötesinde, folklorun bazı şekilleri sosyal baskı uygulanması ve sosyal kontrol çalışması açısından önemlidir. Folklor aynı zamanda uygun sosyal onaylamaları “övgü adlarını” ve bu amacı özellikle kasteden övgü şarkıları gibi belirli şekilleri ifade etmek için kullanılır. Çoğu toplumda ilk ninninin söylenmesi ve ilk dev hikâyesinin anlatılmasından beri, diğerlerinin hareketlerini kontrol etmek, etkilemek ya da yönetmek folklorun işidir. 13 Bascom, bu dört tespitinde folklorun işlevlerini, genel olarak, modern olmayan toplumları ya da topluluğu eğitmek, düzen altına almak, kültürlerinin 13 A.g. m. s.125–145 19 sürekliğini sağlamak olarak açıklamıştır. Makalesinin sonunda yer alan tespiti de dikkate değerdir: Bu ışık altında incelendiğinde folklor, kültürün istikrarlılığını sürdürmesi için önemli bir mekanizmadır. Folklor gençlikte gelenekleri ve ahlak standartlarını telkin etmek, yetişkin olunduğunda, uygun davranıldığında övgüyle ödüllendirmek, yoldan çıktığında küçümseme ya da eleştiriyle cezalandırmak, kurumlar ve adetler sorgulandığında ya da onlarla mücadele edildiğinde akılcılaştırma sağlamak, onlarla oldukları gibi yetinmeyi önermek ve “günlük yaşamın zorluklarından, eşitsizliklerinden ve adaletsizliklerinden telafi edici bir kaçış sağlamak” için kullanılır. Kültür kurumlarının aktarılmasında ve güçlendirilmesinde ve bireylerin onlara uymasında hayati bir rol oynarken, aynı zamanda aynı kurumların insan üzerinde yaptığı baskılar için sosyal olarak kabul edilmiş çıkış yolları da sağlayan folklorun temel çelişkisi gerçekten bu noktadadır. 14 4. HALK BİLGİSİ AÇISINDAN HALK KAVRAMI Bu alt başlıkta, halkbiliminin araştırma temeli olan halk hangi halktır? Bu bilimin araştırdığı halk kim? gibi sorulara bazı makalelerden ve kitaplardan edinilen bilgiler ışığında cevap verilmeye çalışılmıştır. Bu kaynaklardan ilki Tahir Alangu’nun Türkiye Folkloru El Kitabı’nda yer alan “Halk Bilgisi Açısından Halk Kavramı” adlı bölümden özetlenerek yazılmıştır. 14 A.g. m. s.146 20 Alangu bu çalışmasında modern öncesi toplumun çeşitli bilgi kalıntılarını araştıran bir bilim olan “halkbiliminin” ne zaman ve hangi koşullar altında oluştuğunu şu şekilde açıklamıştır. 19. Yüzyılda modern toplumun batıda ortaya çıkmasıyla birlikte geçmiş dönemlerden kalan sözlü ve kimi yazılı geleneğin korunması ve bir kısmının seçilerek kültürel muhtevaya dâhil edilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu durum daha önceki alt başlıkta belirtildiği üzere hem milliyetçilik akımlarını güçlendirip sağlam bir temele oturtmaya hem de toplumun daha alt tabakasının (okuryazar olmayan, köylü) bilgi birikimini toplumun diğer tabakalarıyla (şehirli ve eğitimli) ve dünya ile paylaşmasına yardım etmiştir. Halk ruhundan çok “folk-lore” (the lore of the people=formüle edilmiş halk bilgisi) ile uğraşmayı ön plana alan, yani “sözlü geleneği” (traditions populaires’i) araştıran İngiliz ve Fransız halk bilgisi yolları, başlangıçta bu “halk kavramı” gibi sorunlarla uğraşmayı önemsememişti. Hâlbuki zaman geçtikçe, araştırma ve derlemelerin getirdiği malzeme ve bilgiler çoğaldıkça, bu bilim dalında kendini gösteren kargaşa ve yönsüzlük, halk bilgisini disiplinli bir yöntem ve düzene koymada hayli gecikildiğini göstermiş, hele Türkiye’de bir yandan araştırma ve derlemelerin hızı kesilirken, öte yandan folklorun yanlış anlaşılmasına ve değerlendirilmesine yol açmış, akademik çevrelerde de küçümsenmesine sebep olmuştur. “Aşağı tabaka” dedikleri halkın ruhi ve manevi belirtilerine bakılarak (“ilkellik”, “gayri şahsilik”, “anonim düşünce”, “bireyselliğin yokluğu” gibi) belirlenmesi ve tarifi artık yapılmıyor. Zira bu nitelikler ve özelliklerin, az ya da çok, her insanda bulunabileceği – mevkii neresi olursa olsun – artık iyice anlaşılmıştır. Böylelikle halkın ikiye ayrılmasından, “yukarı tabaka” ve “aşağı Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|