T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

4 
 
sonucunda  ortaya  çıkmıştır.  Ne  var  ki  halkbilimin  (folklorun)  verileri  bu  yüzyılda 
gelişen  milliyetçilik akımlarına da  hız kazandırmış, bazı  bulgular  ve  yorumlar çoğu 
kez  bir  halkın  kültürünün  diğer  halkların  kültürlerinden  üstün  olduğu  şeklindeki 
yanlış  çıkarımlara  yol  açmıştır.  20.  yüzyılın  ortalarında  ise  bu  yanlış  anlamalar  ve 
taraflı yorumlar unutulmaya yüz tutmuş yapılan çalışmalarda daha objektif bir tutum 
takınılmaya başlanmıştır.  
Bu girişten sonra halkbiliminin (folklorun) doğuşunun kısa tarihçesini vererek 
çalışmaya başlamak yerinde olacaktır. Baykurt ve Evliyaoğlu’nun belirttikleri gibi: 
Halkbilim tarihçesini kısaca 1846 yılı öncesi ve 1846 yılı sonrası olarak 
ikiye  ayırmak  mümkündür.  Bu  tarihte  Thoms  adlı  bilginin  folklor  adını 
kullanması, bu bilimin doğuşunu sağlamıştır.  
Halkbilim  çalışmaları  bilimsel  bir  nitelik  kazanmadan  ve  halkbilim 
ortaya  çıkmadan  önce  de  halk  bilgileri  üzerinde  çalışmalar  yapılmakta  idi. 
Ancak  bu  çalışmalar  günün  birinde  bir  halkbilim  dalının  doğacağı  görüş  ve 
inancını taşımamakta, daha çok amatör nitelikte ve bir çeşit edebiyat yazıları, 
gezi  notları,  anılar  ve  tarih  tespitleri  biçiminde  ele  alınmakta  idi.  Nitekim  bu 
husustaki  çalışmaları  Eski  Yunan  ve  Roma  uygarlıkları  devirlerine  kadar 
uzatmak olanağı bulunabilmektedir. O zamanlardan halkbilim dalının doğuşu 
tarihi olarak kabul ettiğimiz 1846 yılına kadar olan devrede belli başlı nirengi 
noktaları  sayılabilecek  şu  önemli  adları  sıralayabiliriz:  Homer,  Pausanias, 
Tacitus,  Sezar,  Kaşgarlı  Mahmut,  Rousseau,  Evliya  Çelebi,  Moliere,  I. 
Napoleon, Grimm kardeşler. 

---

5 
 
Heredot  ve  Plinius  da  eserlerinde  halk  inançlarıyla  ilgili  bilgilere  yer 
verdiler.  Heredot  ünlü  tarihinde  Yunanistan,  İran,  Arabistan,  Mısır  ve 
Sicilya’da  yaşayan  insanların  halk  kültürüyle  ilgili  bilgiler  verdi.  Coğrafyacı 
Strabon  da  yazılarında  halk  kültürlerine  değindi.  Arap  gezgini  ve  şairi  Ebu 
Dülef’in  Türk,  Çin  ve  Hint  ülkelerine,  bir  diğer  Arap  gezgini  İbn  Fazlan’ın  X. 
Yüzyılda Türkistan’a  yaptıkları gezilerle ilgili gezi notlarında  gezip  gördükleri 
bölgelerin  halklarıyla  ilgili  bilgiler  vardır.  13.  yüzyılda  Venedikli  Marko 
Polo’nun uzak doğu gezileriyle 14. yüzyılda Arap gezgini İbn Batuta’nın gezi 
notlarında  da  halkın  gelenek  ve  görenekleriyle  ilgili  bilgiler  bulunmaktadır. 
Fakat  Pausanias’ın  Perigosis  Tes  Ellades  (Yunanistan’ın  tasviri)  adlı  yapıtı 
başlı başına bir halkbilim soruşturması niteliği taşımaktadır.  
Bununla  birlikte  halkbilimin  sistemli  bir  araştırma  dalı  olarak 
kurulmasını; 1646 yılında yazdığı Enquiries İn To Vulgar And Common Errors 
(halk  arasındaki  boş  inançlar  üzerine  araştırmalar)  adlı  kitabıyla  İngiliz 
Thomas  Browne’a,  1677  yılında  yazdığı  Traute  Des  Superstitions  (boş 
inançlar  el  kitabı)  adlı  kitabıyla  da  Fransız  yazarı  Jean  Baptiste  Thiers’e 
borçluyuz.  Bu  arada  halkbiliminin  öncüleri  olarak  İskoçya  dağlılarının  halk 
şiirlerini  derleyen  Mac  Pherson’u  (1760),  çeşitli  halk  türküleri  üzerinde 
araştırmalar  yapan  alman  Herder’i  (1799)  ve  halk  masallarını  bilimsel  bir 
titizlikle ele alan Grimm kardeşleri sayabiliriz. 
Halkbiliminin  başlangıç  tarihi  olarak  kabul  ettiğimiz  1846  yılına 
varmadan  önce,  aynı  yüzyıl  içinde,  Avrupa’da  bazı  uluslar  bu  konuda  hızlı 

---

6 
 
çalışmalar  yapmaya  başladılar.  Hiç  kuşku  yok  ki  halkbilim  başlı  başına  bir 
bilim dalı olarak bu hızlı çalışmalar sonunda ortaya çıktı.
2
 
Folklor  sözcüğünün  isim  babası  olan  William  John  Thoms  1803’de 
İngiltere,  Westminster’da  doğdu.  Önce  (1845  yılına  kadar)  bir  hastanede 
sekreter olarak çalıştı. Lordlar kamarası kütüphanesinde uzun yıllar çalışarak 
müdürlük  yaptı.  Bu  son  görev  yeri  onun  çağın  tanınmış  yazarlarıyla 
tanışmasına  vesile  oldu.  Thoms,  çok  yönlü  bir  yazardı.  Folklor  (halkbilim) 
araştırmaları 
yanında 
yayımcılık 
ve 
bibliyografya 
çalışmaları 
da 
bulunmaktadır.  İlk  önemli  yazılarını  Ağustos  1846-Kasım  1849  arasında  bir 
“müzik, edebiyat, güzel sanatlar ve bilim dergisi olan Athenaeum’daki folklor 
sütununda  yazdı.  1849-1872  arasında  kendisinin  yayınladığı  “Notes  And 
Queries”  adlı  dergide  yazdı.  1878’de  “The  Folklor  Society”  kurucularının 
başkanı idi. 15 Ağustos 1885’de öldü. 
Thoms  tarafından  kullanıldıktan  sonra  zamanla  bir disiplini  karşılayan 
terim  hâline  gelen  folklorun  anlamca  kapsamı,  başlangıçta  tüm  çevrelerce 
aynı  şeyi  ifade  ediyor  değildi.  Folklor  İngilizce  bir  terimdir,  “folk”  ve  “lore” 
sözcüklerinin  bir  araya  gelmesinden  doğmuştur.  İngilizcede  “folk”  halk,  halk 
tabakası,  avam  tabakası;  “lore”  da  bilgi  anlamlarını  taşımaktadır.  Ancak 
İngilizcede  “halk”  anlamına  gelen  bir  sözcük  daha  vardır:  people.  Ne  var  ki 
“people”, bütün halk tabakasını, yani bilgiliyi de bilgisizi de, aydını da cahili de 
bir arada ifade etmektedir. Şu halde, William John Thoms, people yerine folk 
sözcüğünü  tercih  etmiş  olmakla,  “folklor”den  daha  çok,  eğitim  görmemiş, 
                                                             
2
 
Sait Evliyaoğlu-Şerif Baykurt, Türk Halkbilimi, Ankara, 1988, s. 36–37 

---