Suleyman-m teze qxd
Yüklə 10,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
muşdur. O, eyni zamanda Y.Sezara qarşı başlamış mübarizəyə başçılıq etmiş, diktator hökmdarın qətlə yetirilməsində şəxsən iştirak etmişdi. Senatın iclası zamanı Sezarm təkbaşına hakimiyyətinə qarşı çıxan senatorlar paltarlarının altında saxladıqları xəncərlə onu öldürmüşdülər. Sui-qəsdə Sezarm özünə dost hesab etdiyi Brut başçılıq etmişdi və Sezara vurulmuş 23 xəncər zərbəsindən biri də onun idi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu hadisədən düz bir il sonra respublikaçılar dəstəsində mübarizə aparan Brut Sezarm bacısı nəvəsi və oğulluğa götürdüyü varisi Oktavyanm komandasına təslim olmamaq üçün özünü qılıncla öldürmüşdü. Antik dövrün ən məşhur natiqi, yazıçı, vəkil, görkəmli siyasi xadim Mark Tulli Siseron iki suala cavab axtarırdı; 1) Kimə natiq demək olar? 2) Hər adam natiq ola bilərmi? Siseron natiqlik sənəti ilə bağlı "Natiqlik haqqında", "Brut, yaxud məşhur natiqlik haqqında" və "Natiq" traktlanm yazmış, natiqlik sənətinin tarixi, üslubiyyat və nitq mədəniyyəti məsələlərinin izahını vermişdir. Roma natiqlik məktəbinin parlaq ulduzu Siseron natiqin qarşısında üç tələb qoyurdu; 1) Nitq öyrətməli, bilik verməlidir; 2) Nitq dinləyiciyə güclü təsir göstərməlidir; 3) Nitq söyləniləndə qulaq asana ləzzət verməlidir. Siserona görə "Şairlər anadan şair doğulurlar, natiqlər isə həyatda yetişirlər". "Əsl natiq o şəxsdir ki, adi işlər haqqında sadə, böyük işlər haqqında əzəmətlə, orta səviyyəli işlər barədə isə yuxarıdakılar arasında orta mövqe tutan bir üslubla danışmağı bacarsın" (16, səh. 17) Siseronun başqa bir cümləsi isə aforizmə çevrilmişdir; "Kim Demosfen olmaq istəmirsə, o, natiq deyil" (18, səh. 187). Bu fikirdən belə məlum olur ki, Demosfen kimi zəhmətə qatlaşmayan, öz üzərində daima, günlərlə, saatlarla çalışmayandan natiq olmaz. Natiq öz zəhməti ilə, elm və mədəniyyət məsələləri ilə bağlı kitablardan möhkəm bilik və məlumat toplamalıdır. O, həmişə nitqi gözəlləşdirən, onun təsir gücünü artıran, insanlara əsl insani keyfiyyətlər bəxş edən, onlan kamil 12 ləşməyə çağıran nümunəvi fikirləri öyrənməli, yaradıcılıq axta- rışlan ilə məşğul əlmalıdır. Yeni eraya həm Yunanıstanın, həm də Romanın ən məşhur natiqlərinin nitq mədəniyyəti ilə əlaqədar fikirlərini ümumiləşdirib yekunlaşdıran M.F.Kvintilian (35-96-cı illər) olmuşdur. O, natiqlik sənətinin bütün incəliklərini özünün 12 kitabdan ibarət "Natiqin təhsili (fərmalaşması) haqqında" əsərində əks etdirmişdir. Kvintilian natiqlik sənətini beş hissəyə ayırıb nitq üçün söz və ifadələrin seçilməsini yadda saxlanılması və ifadəsini (yüksək, ərta və aşağı üslubda) başlıca şərt kimi irəli sürürdü. Sonrakı əsrlərdə Fransa, Almaniya, İtaliya, İngiltərə, İspaniya antik mədəniyyətin bütün növlərini Roma məktəbi vasitəsilə almışdılar. XII əsrdə İngiltərənin Oksford, XIII əsrdə Fransanın Sorbon universitetlərində natiqlik sənətinə aid mühazirələr oxunurdu. Şərq ölkələrində - Assuriya, Babilistan, Çin, Ərəbistan, Hindistan və Misirdə natiqlik sənəti çox inkişaf etmiş, istedadlı natiqlər xalqın hörmət və məhəbbətini qazanmışlar. VII əsrdə İslam dininin meydana gəlməsi ərəb mədəniyyətinin inkişafında xüsusi mərhələ əlmuşdur. Ərəb ədəbiyyatı, ərəb musiqisi, ərəb elmi misli görünməmiş dərəcədə inkişaf etməyə başladı. Bu dövrdə Məhəmməd Peyğəmbər (570-632) görkəmli natiq kimi Allahdan gələn vəhyləri (qeybdən gələn nidalan -cümlələri), məscidlərdə əxuduğu xütbələrlə adamlara çatdmr, ənlan qan qohumluğu ilə deyil, dini inanc əsasında birləşməyə, bir əlan Allaha ibadət etməyə, möminliyə çağmrdı. Məhəmməd Peyğəmbər (ə.s.) 616-cı ildə İslam (itaətetmə) dinini yaradaraq güclü bir natiq kimi müsəlmanlan (İslam dininə inananlan) Allahın kəlamlarına, Qurani-Kərimin hökmlərinə, şəriət qanunlanna tapınmağa dəvət edirdi. VII əsrin axırlannda Əl Fərabinin ərəb pəeziyası üçün tərtib etdiyi ritmik-melədik mədellərlə "Qurani-Kərim" ayələrinin xüsusi avazla oxunması hesabına ərəb natiqlik sənəti daha da inkişaf etməyə başladı. Xüsusən, İslamın böyük ideələqu, Peyğəm 13 bərin əmisi oğlu və kürəkəni Həzrət İmam Əli şəriət haqqında xütbələri ilə özünü mahir bir natiq kimi tanıtmış, 656-661-ci illərdə müsəlman dövlətinin başçısı olduğu dövrdə İslam dininə böyük şöhrət gətirmişdi. Onun nəsihət və kəlamları indi də bütün dünyada məşhur olan "Nəhcül Bəlağə" adlı kitabda toplanmışdır. XI-XIII əsrlərdə Azərbaycanda natiqlik sənəti inkişaf etməyə başlamışdı. Azəri-türk dilində olmasa da, görkəmli söz ustaları-şairlər fars dilində söz, kəlam, dil haqqında, danışığa, natiqliyə xüsusi yer ayırır, fəzilət sahiblərinin məntiqli çıxışlarını nümunə kimi təqdim edirdilər. Bu sənətkarların cərgəsində Niza- mül-Mülk (1017-1092) və Xacə Nəsrəddin Tusinin (1201-1274) xüsusi yeri vardır. Nizamül-Mülk səlcuq sarayında əvvəlcə Alp Arslanın, sonra Məlik şahın vəziri olmuş, söz-kəlam-dil haqqında öz tövsiyə və məsləhətlərini "Siyasətnamə" əsərində toplamışdır. Nəsirəddin Tusi XIII əsrin böyük mütəfəkkiri, filosofu, riyaziyyatçısı kimi Şərqdə özünə böyük şöhrət qazandırmışdı. O, bi- nom düsturunun həllini Nyutondan, maddə çəkisinin saxlanması qanununu isə M.Lomonosovdan çox-çox əvvəl kəşf etmiş, bir sıra astronomik tapmtılann müəllifi olmuşdur. N.Tusi əxlaqa və natiqlik sənətinə aid "Əxlaqi-Nasiri" əsərində natiqə, natiqin nitqinə belə tələblər qoyurdu: "Çox danışmamalı, başqasının sözünü yanmçıq kəsməməli, başqasının danışdığı hekayət və rəvayəti bilirsə bunu üzə vurmamalı və onun danışıb qurtarmasına imkan yaratmalıdır. Başqasından soruşulana cavab verməməli, ümumidən edilən sualda başqalanm qabaqlayıb tələsik irəli düşməməlidir. Biri cavab verməklə məşğul isə, daha qabil cavab verməyə qadir olsa da, səbr etməli, o, sözünü qurtardıqdan sonra öz cavabını verməlidir. Lakin əvvəlkinə tənə etməməlidir... Böyüklərlə danışarkən kinayə işlətməməli, nə bərkdən, nə yavaşdan, mülayim səslə sözünü deməlidir. Danışdığı məsələ qəlizdirsə, aydın misallarla izah etməyə çalışmalıdır, qısa və yığcam danışmalıdır" (14, səh. 182) 14 Yüklə 10,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|