Spektroskopiya

8.4. Udmanın intensivliyi 

 

Udma  spektrində  zolaqların  intensivliyi  udma  inteqralı  və  ya  osillyator  qüvvəsi  ilə  xarak-terizə 

olunur. 

B

e

hm

f











2

3

                                                                       (10) 

 

Burada B-Eynşteyn əmsalı olub, keçid ehtimalını xarakterizə edir. 



-kontrastlıq faktorudur. 

Eynşteyn əmsalı keçidin elektrik dipol momenti ilə əlaqədardır. O eksperimentol yolla alınmış nəticələr 

əsasında 









d

k

B







0

)

(

 

Burada 

k

 bir neçə kəmiyyəti birləşdirir. 

 







d





0

)

(

    inteqralı isə 

udma inteqralı

 adlanır. 

 Bu tənlikləri birləşdirdikdə 

f=4,33∙10

-9 







d





0

)

(

 

 

 Eynşteyn əmsalı keçidin elektrik dipol momenti ilə əlaqədardır. Keçid ehtimalı nə qədər çox olarsa, 

osillyator qüvvəsi də o qədər çox olar. İcazə verilmiş keçidlərdə f vahidə yaxın olur. Məsələn, bu  intensiv 

rəngli  boyalarda  müşahidə  olunur.  Qadağan  olunmuş  keçidlərdə,  məsələn  termin  multipletliyini  dəyiş-

məklə əlaqədar keçidlərdə ossillyator qüvvəsi ~10

-7 

təşkil edir. Birləşmələrin analitik xarakteristikası üçün 

müəyyən  dalğa  uzunluğunda  işiqudma  daha  çox  əhəmiyyətlidir.  Maksimum  nöqtədə  molyar  işıqudma 

əmsalı və udma zolağının yarımeni mühüm analitik xarakteristikadır.  

 

Udma  spektrində  daha  çox  intensivliyə  malik  zolaqlar  bir  atomdan  digər  atoma  elektron  keçidi  ilə 

əlaqədar olan zolaqlardır (yükün köçürülməsi zolaqları). Çox vaxt bu zolaqlar elektro-nun liqandın p-or-

bitalından  mərkəzi  atomun 

d

-orbitalına  və  əksinə  keçməsi  ilə  əlaqədardır.  Müx-təlif  atomlarda  lokallaş-

mış molekulyar orbitallar arasında elektron köçürülməsindən danışmaq daha doğrudur. Belə keçidlər nə-

ticəsində əmələ gəlmiş zolaqlar 10

4 

və daha çox molyar işiqudma əmsalına malik olur. Bunlara 

*







 və 

*





n

 keçidlərini misal göstərmək olar. Dəmir, kobalt və molibdenin tiosianat komplekslərinin, dəmirin 

sulfosalislat  komplekslərinin,  fenantrolin  komp-lekslərinin  və  s.  intensiv  rəngini  bu  keçidlə  izah  etmək 

olar.  Atomdaxili 

d-d

  və 

f-f

  keçidləri  ilə  əlaqədar  olan  zolaqlar  az  intensivdir.  Bu  qadağan  olunmuş 

keçidlər  molyar  ışıqudma  əmsalı  1-100  olan  zolaqlar  verir. 

d-d

  keçidindən  komplekslərdə  qadağanın 

götürülməsi çox vaxt 

d

-və 

p

-orbitalların qismən qarışması və elektronların qarışmış 

d-

və 

p

-orbitaldan 

d

-

orbitalına keçməsi ilə izah olunur ki, bu da qadağan olunmamışdır. 

 

Məhlulda rəngli birləşmələrin spektrləri adətən geniş zolaqlarla xarakterizə olunur. Zolağın genişlən-

məsi  işiqudmaya cavabdeh olan  elektronların  energetik səviyyələrinə  həlledici mole-kul-larinin təsiri  və 

rəqsi keçidlərin elektron keçidlərinə əlavə olunması ilə əlaqədardir. Yük keçidi spektrlərində demək olar 

ki, həmişə enli zolaqlar müşahidə olunur. Lantonoidlərin ionları ensiz zolaqla xarakterizə olunur. Belə ki, 

onların daxili 

4f

-elektronları işıqudmaya cavabdeh olan xarici 

5s

- və 

5p

-elektronları ilə ekranlaşdırılır. 

 

Molyar işıqudma əmsalı nə qədər  yüksək və udma zolağının eni nə qədər kiçik olarsa, bir-ləşmə o 

qədər  qiymətli  kimyəvi-analitik  xassələrə  malik  olur.  Zolağın  bu  xarakteristikaları  təyi-netmə  həddi  və 

selektivlik kimi mühüm göstəriciləri müəyyən edir.