Spektroskopiya

Qauss  qrafiki 

deyilir

. 

ε-λ  koordinat  sistemində  udma 

spektri vəsfi analiz aparmaq üçün istifadə olunur. Belə ki, ε qatılıqdan asılı deyil. 

Beləliklə, spektrin aşağıdakı xarakteristikaları daha maraqlıdır:  



 

maksimumların (və ya udma zolaqlarının) sayı 



 

və dalğa uzunluğu şkalasında (və ya tezlik) vəziyyəti; 



 

udma zolağının forması. 

 Maddənin spektrində hər bir udma maksimumu 3 kəmiyyətlə xarakterizə olunur: 



 

maksimuma uyğun gələn dalğa uzunluğu,  



 

molyar işıqudma əmsalı, 



 

udma zolağının eni (2



). 

Udma zolağının vəziyyətinə və intensivliyinə molekula daxil edilən elektrodonor (-NH

2

,  -OH ,  -

SH) və eletronoakseptor (-COH, -COOH, -N=O) əvəzedicilər böyük təsir göstərir. Onlar müvafiq keçid-

lərin  enerjisini  azaldaraq 



-, 

n

-  və 



-elektronların  yerdəyişməsinə  (molekulun  polyarlaşmasına)  səbəb 

olur.  Bir  qayda  olaraq  belə  əvəzedicilərin  daxil  edilməsi  ilə  maddənin  udma  zolağı  uzundalğalı  oblasta 

tərəf  sürüşür.  Bundan  başqa  belə  əvəzedicilər  elektronların  delokallaşmasını  artırmaqla  elektron  keçid-

lərinin ehtimalını artırır və udma zolağının intensivliyini  yüksəldirlər. Bu effekt əvəzedicinin 

hiperxrom 

effekti

 adlanır.  

 

λ, nm 

ε 

Benzol  

255 

230 

Fenol  

270 

1450 

Anilin 

280 

1430 

Fenolyat ionu 

289 

2600 

Fenilammonium ionu 

254 

160 

Udma zolağının vəziyyətinə və intensivliyinə ionlaşma və kompleksəmələgəlmə prosesləri böyük tə-

sir edir. Turşu tipi üzrə ionlaşma zamanı molekulda əlavə bölünməmiş elektron cütü meydana çıxır ki, bu 

da əlavə batoxrom sürüşməyə və udma zolağının intensivliyinin yüksəlməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, fe-

nolun ionlaşması zolağın 289 nm-ə qədər sürüşməsinə və onun intensivliyinin artmasına (ε=2600) səbəb 

olur.  Əsas  kimi  ionlaşma(protonlaşma)  əks  effektə  səbəb  olur.    Məsələn,  anilinə  (λ=280  nm,  ε  =1430) 

protonun  birləşməsi  udma  zolağının  daha  uzaq  UB-oblasta  tərəf  sürüşməsinə  (λ=254  nm)  və  intensiv-

liyinin  azalmasına  (ε=160)  səbəb  olur.  Anilinin  protonlaşması  zamanı    amin  qrupunun  azotundakı  bö-

lünməmiş elektron cütü protonla birləşdiyindən əvəzedicinin təsirinin azalmasına səbəb olur. 

Metal ionlarının üzvi liqandlarla kompleksəmələgəlməsi liqandların udma spektrinə təsir edir. Bu 

təsir o zaman daha güclü biruzə verir ki, kompleksin donor-akseptor rabitəsi liqandın qoşulmuş sisteminə 

daxil  olan  bölünməmiş  elektron  cütünün  hesabına  əmələ  gəlsin.  Məsələn  alüminium-alizarinatın  əmələ 

gəlməsində  oksigen  atomlarının  bölünməmiş  elektronları  iştirak  edir.  Oksigenin  elektron  cütü  alizarinin 

qoşulmuş  zəncirinə daxil olduğu üçün, onun koordinasion  rabitəyə daxil olması  liqandın 

π

-rabitələrinin 

sonrakı delokallaşması ilə müşayiət olunur. Bu alizarinin udma zolağının yerdəyişməsinə və onun inten-

sivliyinin  artmasına  səbəb  olur.  Kompleksəmələgəlmə  zamanı  heteroatomun  bölünməmiş  elektron  cütü 

birləşdiyindən zolağın sürüşməsi gipsoxrom xarakterdə də ola bilər. Kompleksəmələgəlmə çox vaxt udma 

zolağının genişlənməsinə səbəb olur. 

Ber  qanununa  tabe  olduqda  optik  sıxlığın  qatılıqdan  asılılığı  koordinat  başlanğıcından  keçən  düz 

xətt  olur, 

A=f(λ)

  funksiyası  təbəqənin  qalınlığından,  məhlulun  qatılığından  və  udma  təbəqəsinin  qalın-

lığından asılı olmayaraq eyni formada olur, udma maksimumunun yeri dəyişmir.  

---

Səh. 

7

 

 

 

lgA-λ  koordinatlarında  əyrilər  qatılıq  və  təbəqə  qalınlığının  dəyişməsi  ilə  ordinat  oxu  boyu  özü 

özünə paralel şəkildə yerini dəyişdiyi halda A-λ koordinatlarında əyrilər bu xassəyə malik deyil.