Sistem anlayişi logiSTİk sistemin strukturu və SƏRHƏDLƏRİ logiSTİk sistemləRİn təSNİfati

Mövzu 6. LOGİSTİK SİSTEMLƏR


Plan:

1. 
   SİSTEM ANLAYIŞI
   
2. 
   LOGİSTİK SİSTEMİN STRUKTURU VƏ SƏRHƏDLƏRİ
   
3. 
   LOGİSTİK SİSTEMLƏRİN TƏSNİFATI
   
4. 
   «KANBAN» MİKROLOGİSTİK SİSTEMİ
   
5. 
   LOGİSTİK SİSİTEMLƏRİN FƏALİYYƏTİNİN QİYMƏTLƏNDİ­­RİL­MƏSİ
   
6. 
   LOGİSTİK SİSİTEMLƏRİN FƏALİYYƏTİNDƏ DÖVLƏTİN PROTEKSİONİST SİYASƏTİ
   

Bütün maddi varlıq daima hərəkətdə və inkişafda olan nəhəng bir sistemdir. Hər bir sistem özündən daha böyük sistemin ya alt sistemidir, ya da elementidir. Bir sistemin elementi olmaq etibarı ilə kiçik sistemlər heç də bəsit deyillər. Onların da alt sistemləri - elementləri vardır. Bütünlükdə kainatın hə­ləlik ən xırda tərkib hissəsi, maddi əsası sayılan mikrohissəciklərin də mü­rək­kəb daxili quruluşu, alt sistemləri və elementləri vardır. Beləliklə, dünya son­suz və dərk edilən olmaqla, həm də ciddi daxili intizama malik sistemdir. Daha doğrusu, dünya sistemdirsə, onu təşkil edən maddi proseslər isə əlahiddə götürülmüş sistem olmaqla onun tərkib elementləri - alt sistemləridir.

. Sistemli təhlilin aparılması müasir elmin malik olduğu ən mütərəqqi və səmərəli metodların istifadə edilməsinə imkan verən elmi-texniki tərəqqinin obyektiv qanunauyğunluğudur və aşağıdakı əsas prin­siplərə:

• 
  sistemlərin yaradılmasını ardıcıl - mərhələlər üzrə həyata keçirmək;
  
• 
  layihələşdirilən sistemlərin informasiya, etibarlılıq, resurs və digər xarakteristikaları arasında ahəngdarlığı təmin etmək;
  
• 
  sistemin elementləri arasında və ya bütövlükdə sistemlə bu elementlər arasında münasibətlərin qurulması zamanı münaqişələrə yol verməmək və sairəyə əsaslanır.
  

Qeyd edilən prinsiplərə əsaslanmaqla sistemli təhlil aşağıdakı mərhələlər üzrə reallaşdırılmalıdır:

• 
  problemin qoyuluşu və onun iqtisadi təhlili;
  
• 
  mövcud sistemin struktiv təhlili;
  
• 
  sistemin ümumi məqsədi və səmərəlilik meyarlarının müəyyən­ləşdirilməsi;
  
• 
  məqsədin həyata keçirilməsi üçün resurslara tələbatın aşkar edilməsi;
  
• 
  proqnozlaşdırma və gələcək üçün mövcud şəraitin qiymətləndirilməsi;
  
• 
  kompleks inkişaf proqramının tərtib edilməsi;
  
• 
  məqsədə nail olunması üçün əlverişli sistemin qurulması.
  

İxtiyari sistemin öyrənilməsi zamanı onların qurulması və fəaliyyət prinsiplərinin, eləcə də bu sistemin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələrinin aşkar edilməsi problemi meydana çıxır.
Sistemin şərh edilməsi məsələsi ixtiyari elm sahəsində vacib və əhəmiyyətli məsələ hesab olunur.
Sistem - təbiət və ya insan cəmiyyəti tərəfindən müəyyən məqsədlərin yerinə yetirilməsi üçün qarşılıqlı əlaqə və təsirlərə malik elementlərdən təşkil edilmiş, müstəqil və sabit, mütəmadi inkişaf edən ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələrdən asılı olaraq təkmilləşən strukturu özündə birləşdirir. Başqa sözlə - sistem dedikdə bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan element və hissələrin nizamlı düzülüşü (yerləşdirilməsi) nəzərdə tutulur.
Cəmiyyətdə və təbiətdə baş verən bütün hadisə və proseslər səbəbsiz baş vermir, nizamsız, qeyri-qanuni fəaliyyət göstərmir, onlar bu və ya digər formada bir-birilə sıx əlaqədədir. Bu əlaqələr bütün dövrlərdə məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq öyrənilmişdir.
Əgər təbii sistem «təbiət tərəfindən qoyulan» məqsədləri dolğun ödəmirsə və ya ödəmək qabiliyyətinə malik deyilsə o, öz-özünə məhv edilir və güclü, yüksək həyat qabiliyyətli sistemlə əvəz olunur. Belə bir yanaşmadan cəmiyyətin inkişafı baxımından insanlar tərəfindən yaradılan süni sistemlərdə də istifadə olunur.
İxtiyari hər bir sistem onu xarici mühitdən ayıran konkret sərhədlərə malikdir. Əksər hallarda sistem və ətraf mühit arasındakı sərhəd o qədər də dəqiq olmadığından ətraf mühit anlayışına diqqətli yanaşma tələb olunur. Hər bir sistem üçün ətraf mühit bütövlükdə sistemə təsir edən obyektlərdən və eləcə də sistemin davranış tərzi nəticəsində xassələrini dəyişən obyektlərdən ibarətdir. Əlbəttə ki, ətraf mühit və ya sistem arasında dəqiq bölgünün aparılması hər şeydən əvvəl öz marağı naminə mövcud obyektlər məcmusuna istifadə predmeti kimi baxan individumun məqsədindən asılıdır. Sistemlər çoxluğu dəqiq sərhəddə malik olur. Lakin elə sistemlər də mövcuddur ki, onlar heç də dəqiq müəyyən edilmiş sərhəddə malik deyil. Bu mənada istehsal-iqtisadi sistemlər xüsusi ilə maraq doğurur. İstehsal, maliyyə, informasiya, sosial cəhətdən bu tip sistemlərin sərhədləri həm zaman, həm də məkanca bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Ümumilikdə götürdükdə iqtisadi sistem insan tərəfindən yaradılan, fiziki, olduqca mürəkkəb, ehtimallı, dinamik, dövri (tsiklik), qeyri- xətti, mükəmməl, açıq, öz-özünü tənzimləyən, öyrədən və təkmilləşən bir sistemdir. İctimai tələb və onun ödənilməsi imkanları arasındakı fərq iqtisadi sistemləri inkişaf etdirməyi tələb edən əsas hərəkətverici göstərici hesab olunur. Çünki, cəmiyyətin inkişafınının əsas məqsədi istehlak komponentlərini fasiləsiz olaraq genişləndirmək, onların bolluğunu təmin etmək və hər bir komponentin istehsalı üçün canlı və maddiləşmiş əməkdən, eləcə də təbii ehtiyatlardan maksimum istifadə etməkdir.
İqtisadiyyata xas olan əsas əlamətlərdən biri onun müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən, külli miqdarda hissə və elementlərin birləşməsindən ibarət olan mürəkkəb dinamik sistem olmasıdır. Müəyyən bir məqsədə yönəldilən böyük iqtisadi sistemlərin alt sistemi kimi fəaliyyət göstərən lo­gistik sistem anlayışı bir sıra fərqli xüsusiyyətlərə malik olmaqla logistikada əsas anlayışlardan biridir. İqtisadi mexanizmin səmərəli fəaliyyətini təmin edə bilən müxtəlif sistemlər mövcuddur. Ümumi mənada məqsədi yalnız sintez, analiz və təkmilləşdirmədən ibarət olan logistik sistemləri aşkarlamaq və seçmək üçün «logistik sistem» məfhumunu aydınlaşdırmaq lazımdır.