ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
indi isə özünü irticaçı kimi göstərir. Yerlərdən sarsıdıcı məlumatlar alınır. İş o yerə gəlib ki, qızlar və qadınlar açıq şəkildə zorlanır”. 11
Bolşevik terrorunun diqqət çəkən cəhətlərindən biri də bu idi ki, bütün kin və qəzəbini zəkalı, ağıllı adamların üzərinə yönəltmişdir. Çünki kommunist çinovniklər ağılın hər şeyə nüfuz etmək qabiliyyətinə, deməli həm də istismarçılara qarşı mübarizə şüarı altında törədilən cinayətlərin mahiyyətini dərk etmək imkanına malik olduğunu yaxşı bilirdilər. Ölümünə fərman verilən belə insanlardan biri də Axund Fərəcullah Pişnamazzadə idi. Bu həmin Pişnamazzadədir ki, N.Nərimanova öz siyasi baxışlarına bir daha nəzər yetirməyi tövsiyə etmiş, iti zəkası, istedadı Mirzə Cəlil, Ömər Faiq Nemanzadə tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. O, L.N.Tolstoyla məktublaşma vasitəsi ilə dinin insan mənəviyyatına təsiri barədə fikir mübadiləsi aparmış və mülahizələri ilə böyük yazıçının rəğbətini qazanmışdı. İstiqlaliyyət dövründə Şəkidə cəmiyyət içərisinə ziddiyyət toxumu səpib qarşıdurma yaratmaq və bundan hökuməti nüfuzdan salmaq, onun milli birliyə istinad edən əsaslarını sarsıtmaq istəyən qüvvələr var idi. Onlar məqsədlərinə çatmaq üçün təriqətlər arasına nifaq toxumu səpməkdən belə çəkinmirdilər. Bu sayaq təhlükəli əməllərin qarşısını almaq üçün A.F.Pişnamazzadə yalnız təbliğat aparmaqla kifayətlənmir, dini icma başçısı kimi digər icma rəhbəri, öz mütərəqqi baxışlarına görə yalnız Şəkidə deyil, bütün Azərbaycanda tanınan Nurməmməd Əfəndi ilə dostluq əlaqəsi saxlayırdı. Nurməmməd Əfəndi varlığından axan nur seli ətrafa işıq saçaraq cəhalətin kölgə saldığı məkanı daraldır, pas atmış ürəkləri, kiflənmiş qafaları təmizləyirdi. O həm də elm, maarif vurğunu idi. Nurməmməd Əfəndi tərəfindən «Əfqanıstan tarixi» əsərinin fars dilindən Azərbaycan türkcəsinə tərcümə edilməsi onun elmi xarakterli fəaliyyətinin, maraq dairəsinin geniş miqyasından xəbər verirdi. Onları bir-birinə bağlayan əsas tel xalq, vətən sevgisindən qaynaqlanan əqidə dostluğu idi. Qəlblərində tarın sevgisi gəzdirən bu din xadimlərinin istək və hörmət üzərində qurulan dostluq münasibətləri insanlara xoş ovqat bəxş edir, nümunə təsiri göstərirdi. A.F.Pişnamazzadə bir dəfə Cümə Məscidində öz əmmaməsini Nurməmməd Əfəndinin başına, onun əmmaməsini isə öz başına qoyaraq möminlərin təəccüblü baxışları altında elan etdi ki, bu andan etibarən mən qonşu dini icmaya mənsub cavanların, Nurməmməd Əfəndi isə bizim icmanın cavanlarının kəbinlərini kəsəcəkdir. 12
Beləliklə, bu müdrik insan öz əməli fəaliyyəti ilə böyük öndər M.Ə.Rəsulzadənin daim diqqət mərkəzində saxladığı və milli problemlərin həlli
11
B.Rəfiyev. Aysberqin sualtı hissəsi. Bakı, 1995, səh. 14
12 Teymur Xəlilovun Şəki qaçaqları. “Böyük məhəbbət” oçerkinə istinad edilmişdir.
20
üçün ciddi əhəmiyyət verdiyi milli təsanüd (milli həmrəylik) siyasətini həyata keçirirdi. Belə işıqlı zəka sahibi bolşevik istibdadın yaratdığı zorakılıq mühitində psixoloji sıxıntı içərisində yaşamışdır. Onu qətlə yetirmək üçün siyasi idarəyə aparmış, lakin N.Nərimanovun müdaxiləsi və belə cinayətin baş verdiyi təqdirdə xalq qəzəbinin labüd olacağının dərk edilməsi rejim nökərlərini bu əməldən çəkindirmişdir. Bəli, Şəkinin müdrik ağsaqqallı Axund Fərəcullah Pişnamazzadənin Zaqatala-Nuxa qəza İnqilab komitəsinin sədri Abid Əfəndiyevın və xüsusi şöbənin rəisi K.F.Qonkinin qanlı pəncələrindən xilas olmasında N.Nərimanov önəmli rol oynadı. Bu fakt bir daha N.Nərimanovun siyasi fəaliyyətindəki ziddiyyətləri, həm də heç bir məntiqlə, əqli mühakimə ilə izahı mümkün olmayan ziddiyyətləri təsdiq edir. Məntiqsizlik nədədir? Bir tərəfdən Azərbaycan istiqlalının qəbir qazanı rolunda çıxış etməsi, digər tərəfdən dövlət müstəqilliyinin itirilməsindən irəli gələn faciələrin qarşısını almaq niyyətinə düşməsindədir. Bır tərəfdən 1920-ci ilin aprel- avqust ayları ərzində 48 min insanı qətlə yetirmiş qanlı ordunun rəhbəri M.Q.Yefremova qəbzəsində «Mixail Qriqoryeviç Yefremova, Azərb.SSR fəhlə və kəndliləri adından Bakı şəhərinin fədakarcasına tutulmasına, Yefremov yoldaşın Azərbaycan Burjua Müsavat hökumətinin ürəyinə vurduğu ölümcül ildırım zərbəsinə görə «qeydi yazılmış qılınc bağışlanması üçün Azrevkomun sədri kimi dekret imzalanması, digər tərəfdən ayrı-ayrı şəxsləri qanlı qırğından xilas etmək üçün etdiyi səylərdədir. 20-ci illərdə istehsal və ticarət üzərində dövlət inhisarını təmin etmək üçün yeridilən iqtisadi siyasət qədim ənənələrə malik olan Şəki sənətkarlığının və sərbəst ticarətin tənəzzülünə səbəb oldu. Bir qrup dabbağ - Ələkbər Hacı Mustafa oğlu, İdris Hacı Salam oğlu, Qurban Abdulla oğlu, Həsən İlyas oğlu, Hüseyn Salam oğlu, Rəsul Məhərrəm oğlu, İsmayıl Cəfər oğlu, Nəsrulla Lətif oğlu, Qurban Abdulla oğlu, Həsən İlyas oğlu, Hüseyn Salam oğlu, Abbas Cəfər oğlu tərəfindən Xalq Komissarlar Sovetinin sədrinə ünvanlanan ərizə sənətkarlara düşdüyü acınacaqlı vəziyyətin əks etdirilməsi baxımından, ümumiyyətlə kurslar istehsala qarşı hakimiyyətin yetirdiyi mürtəce siyasətin mahiyyətini anlamaq nöqteyi-nəzərdən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ərizəni üslubuna toxunmadan diqqətinizə çatdırırıq: «Biz kustar dabbağlarıq. Bu sənəti ata-babalarımızdan almışıq. Başqa sənətimiz yoxdur. Azərbaycan sənət birliyi dabbağları öz şəbəkəsinə birləşdirmək, artel yaratmaq qərarı qəbul etdikdə biz həvəslə artelə yazılmaq üçün ərizə verdik. 200 nəfər dabbağdan 69 nəfəri qəbul edildi. Bizi Azərbaycan sənət birliyi xammalla təchiz edə bilmir. Şəhər Maliyyə şöbəsindən vəsiqəmiz var. Bizi gizli iş görməkdə ittiham etmək olmaz. Əgər maliyyə şöbəsi bizi əvvəldən xəbərdar etsəydi aclığı katorqa əməyindən üstün Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|