ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
edilən Hacı Məmmədsadıx Əliyev və onun qardaşları Müsavatın yerli özəyinə himayədarlıq edir, hər cür maddi və mənəvi yardım göstərirdilər. Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında Müsavat partiyasının aparıcı mövqeyə malik olması, nüfuzunun orta xətlə yüksəlməsi Şəki özəyinin də tərəqqisinə əhəmiyyətli təsir göstərirdi. Burada «Türk federalistlər», «Əhrar», «Hümmət», «İttihadi-İslam» partiyalarının yerli özəklərinin üzvlərinin bir qismi Şəki müsavatçıları ilə birləşib vahid mövqedən çıxış edirdilər. 1917-ci il fevral inqilabı nəhəng Rusiya imperiyasında mütləqiyyət üsul idarəsinə son qoydu. Müstəmləkə əsarətinin əzab-əziyyətlərini yaşayan digər xalqlar kimi Azərbaycan xalqı da mütləqiyyətin süqutunda öz nicatını görürdü. Kerenski hökumətinin iş başına keçməsindən az sonra Şəkinin Hürriyyət meydanında toplanan əhali qarşısında Sultan bəy Əmircanovun bəhs etdiyi mətləblər də bunu təsdiq edir. Onun söylədiklərindən: «Həzərat! Bu gün inqilabdır. Biz bu vaxta qədər insan deyildik. Bugünkü inqilabın əli ilə bağışlanan insaniyyət libasını biz məmnuniyyətlə qəbul edib geyməliyiz. Çar hökuməti bizi oxumaqdan məhrum etmişdi. Bu gündən etibarən biz mədəni-maarif sarayları tikməli və onun içində tərbiyə almalıyız. Cəhalət xarabalarında yatmaq zamanı keçdi. İndi Kerenski hökuməti başda durur. Bu hökumət çara bənzəmir. Bu hökumətin verdiyi qanunlar hamını razı salacaqdır» 5 .
maariflənməsinə münasibəti heç də çarizmin bu problemlə bağlı tutduğu mövqedən əsaslı dərəcədə fərqlənə bilməzdi. Əslində Sultan bəy arzularını həqiqət kimi təqdim etməklə gümanlarının illüziya olduğunun fərqinə varmamışdır. Lakin hər necə olsa da çarizmin devrilməsindən sonra liberallaşma prosesi həyatın bütün sahələrində özünü büruzə verirdi. Şəki ziyalıları qəzada təhsilin inkişafını təmin etmək üçün maarif cəmiyyəti təsis etmək qərarına gəlirlər. Onlar bu niyyəti o zaman müfti ilə birgə Şəkiyə gəlmiş Şeyxülislama da bildirirlər. O bu təşəbbüsü alqışlayır və xeyir dua verir.
1917-ci ilin aprelində Bakıda keçirilən Qafqaz müsəlmanlarının I qurultayında Şəkidən Şirəli bəy Əmircanov, Mürsəl bəy Sədrəddinbəyov və Qəbələni təmsil edən, dövrün tanınmış coğrafiyaşünası Əhməd Əfəndi iştirak edirdilər. Türk Federalistlər partiyasının yerli özəyinə rəhbərlik edən Şəki bələdiyyəsinin sədri Şirəli bəy dinləyiciləri riqqətə gətirən bir nitqlə qurultay tribunasından çıxış etmişdir. 1917-ci ilin mart ayının axırlarında Şəki maarifpərvərlərinin təşəbbüsü ilə «Hürriyyəti Maarif Cəmiyyəti» təsis olundu. Bu cəmiyyət Şəkidə maarifin,
5
Ə.Kərimov. Şəki keçmişdə və indi. «Şəki» mətbəəsi, 1927-ci il
14
mədəniyyətin inkişafında müstəsna rol oynadı. Yaşadıqları ömrün mənasını xalqa xidmət etməkdə görən insanların gördükləri işin miqyası adamı heyrətləndirməyə bilmir.
«Hürriyyəti Maarif Cəmiyyəti» tərəfindən 60 nəfərə yaxın tələbənin təhsil aldığı ibtidai məktəb müəllimi hazırlayan kurs açıldı. Kursda yalnız Şəki qəzasından deyil, Şamaxı, Qaryagin kimi uzaq bölgələrdən gələn tələbələr də təhsil alırdılar. Cəmiyyət tələbələrin məişət ehtiyaclarını ödəmək üçün təqaüd də verirdi. Zamanın tələbatına uyğun olaraq tələbələr hərbi təlim də keçirdilər. Bunun üçün kursa zabit dəvət olunmuşdu. Üç aylıq təhsil prosesi başa çatdıqdan sonra uğurla imtahan verən 35 nəfər tələbəyə diplom təqdim edildi. Qısa müddət ərzində cəmiyyət tərəfindən qəzada 25 məktəb, təhsildən kənarda qalan 200 nəfər üçün Vətən məktəbi yaradıldı. Tavanasız ailədən olan uşaqların pulsuz paltarla, dərs ləvazimatı ilə təchiz edilməsi, həmçinin müəllimlərin əmək haqqının ödənilməsi, Şəki qəzasında açılan qiraətxanalar, konsert və teatr truppalarının fəaliyyəti bütün bunlar Nuxa «Hürriyyəti Maarif Cəmiyyəti»nin adı ilə bağlı idi. Cəmiyyətin 18 nəfər fəxri və 76 nəfər həqiqi üzvü var idi. Nurməmməd Əfəndi cəmiyyətin fəxri sədri seçilmişdi. Nuxa «Hürriyyəti Maarif Cəmiyyəti» öz məramını dolğun şəkildə reallaşdırmaq üçün xeyli maliyyə vəsaiti sərf etmişdi. Maliyyə problemləri Şəkinin sahibkarları və ziyalıları tərəfindən şəxsi vəsaitlər hesabına həll edilirdi. O zaman çox yüksək dəyərə malik olan manat hesabı ilə Abdulla Əbdürrəhmanzadə 300 manat, tacir Cəfər Əbdürrəhmanzadənin oğulları 1000 manat, Mustafa Əlibəyov 200 manat, Hacı Məmmədsadıq Əliyevin vəfatı ilə əlaqədar qardaşları ehsan olaraq 200 manat, Süleyman Məmmədzadə, Həmid Qasımoğlu və doktor Əliabbas Əfəndi Qədimov hər biri 100 manat Hürriyyəti Maarif cəmiyyətinə yardım göstərmişlər. 6
mərkəzinə və istehkamına çevirəcəyi təhdidindən irəli gələn faciəvi nəticələr Şəkidə də özünü büruzə verdi. 1918-ci ilin martında Şahmalıyev soyadlı bir nəfər Şəkiyə gələrək yeni hökumət quruculuğu barədə bir sıra təkliflərlə çıxış etdi. Bu təkliflər şeyx Əli Salman tərəfindən təqdir edildi. Eyni zamanda o, Bakıdan Şəkiyə rəhbər işə göndərilən nümayəndənin artıq yolda olduğunu və onu qarşılamaq üçün Çapağan kəndinə yaxın olan yerdə pişvazına çıxmağı tövsiyə etdi. Şəkidə sənətkarlıqla məşğul olan Movses adlı erməni daha da irəli gedərək Əli Salmanın da hökumət nümayəndəsinin qarşılanma mərasimində iştirak etməsini məsləhət bildi. Onun rəyinə görə din xadiminin yerli rəhbərliyə göndərilən şəxsin qarşılanmasında iştirakı şəkililərin qurulan hökumətə bəslədikləri hörmətin təzahürü kimi qəbul edilərdi.
6
“Nuxa Hüriyyəti Maarif Cəmiyyəti” kitabçasının tam mətni bu kitabın “Sənədlər” bölməsində verilir.
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|