ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
Şəkiyə rəhbər işə göndərilən şəxs isə Şaumyanın yaxın adamı Ter- Qriqoryan idi. Onun qısa müddətli hakimiyyəti dövründə qəzada milli zəmində toqquşmalar nəticəsində Şəkinin 20 kəndi viran edildi. Qəzada əhalinin müsibətlərinə son qoymaq üçün qərara alındı ki, Gəncədə yerləşən milli hökumətə müraciət edilsin. Ora yollanan nümayəndə heyətinə Şəki şəhər bələdiyyəsinin rəis müavini Mahmud bəy Fərzəlibəyov rəhbərlik edirdi. Lakin onlar Kiş çayı sahilində, bəndin yaxınlığında basqına məruz qaldılar. Mahmud bəy Fərzəlibəyov və Məşədi Cabbar Dadanovdan başqa nümayəndə heyətinin üzvləri qətlə yetirildi. 7
xarakterli əməllərdə əli olan “ispolkom” Ələşrəf 1927-ci ildə Şəkidə çap etdirdiyi «Şəki keçmişdə və indi» kitabçasında bu hadisəni başqa variantda təqdim edir. Onun yazdığına görə erməni qoşununun Gürcüstan vasitəsilə Şəkiyə gələcəyi barədə şayiələr yayılır. Guya bu qüvvəni qarşılamaq üçün Haşım bəy Əmircanovun rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti göndərilir. Əvvəlcə nümayəndə heyətinə rəhbərlik üçün Ədilxan nəzərdə tutulsa da sonra Haşım bəylə əvəz olunur. Şəki şəhər bələdiyyəsinin rəis müavini Mahmud bəy Fərzəlibəyov, Meşədi Cabbar Dadanov, erməni millətinin nümayəndələri Muxak Bayaxçı oğlu, Şaşa Məlik Allahverdov və iki nəfər mühafiz həmin heyətin tərkibində idi. Yuxarıda deyildiyi kimi Mahmud Fərzəlibəyov və Məşədi Cabbar Dadanovdan başqa onların hamısı Kiş çayı sahilində, bəndin yaxınlığında qətlə yetirildilər. Tarixən milli təəssübkeşlik əhval-ruhiyyəsi ilə köklənən şəkililər istiqlaliyyət dövründə ümummilli problemlərin həllində də yaxından iştirak edirdilər. Daşnak təcavüzünün qarşısını almaq üçün Şəkidən Zəngəzura 400 nəfərdən ibarət süvari hissə göndərilmişdir. Eyni zamanda Zəngəzurun dağıdılmış kəndlərindən qaçqın düşmüş 5000 adam qəzada yerləşdirilmişdi. 8
birinci ildönümü qeyd olunurdu. Küçələrə qələbəlik, insanların simasına sevinc ifadəsi, qəlblərinə isə müstəqilliyin ilk ilinin gətirdiyi fərəhli yekunlardan irəli gələn milli qürur hissi hakim kəsilmişdi. Həmin gün şəhərin müxtəlif yerlərində yarmarkalar təşkil edilmişdi. Xalq üçlüyünün ifasında səslənən muğamlar, mahnılar qara zurnanın hay-harayına qovuşaraq qəribə bir ahəngdarlıq yaratmışdı. Xan sarayını əhatə edən qala divarlarının önündə müsavatçı çavuş Əhmədağa Yusifbəyovun qəbul etdiyi hərbi rəsmi-keçid bayram şənliklərinə xüsusi təntənə gətirdi. Cümhuriyyətin nazirlər kabinetinin sədri Nəsib bəy Yusifbəyovun xalqa ünvanlanan nikbin məzmunlu müraciəti oxunduqdan sonra camaatın əhval-ruhiyyəsi daha da yüksəldi.
7 Əfəndiyev. Şəki Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin fəaliyyəti illərində. Şəki, 2003, səh. 6 8
V.Çıraqzadə. İstiqlal yollarında. Azərnəşr, Bakı, 1992, səh. 58 16
Bəli, müstəmləkə əsarəti adlı hərarətli vəziyyətdən xilas olmuş xalq ürək dolusu sevinir, həyatın bütün sahələrini əhatə edən geniş quruculuq işləri aparırdı. Həm də dövlət quruculuğu daşnak təcavüzünün gətirdiyi çətinliklər, öz varlığını işğallardan kənarda təsəvvür etməyən «şimal ayısının təhdidləri və nəhayət daxili satqınların fitnə-fəsadları şəraitində gedirdi. Bolşevik mərəzinə yoluxmuş məhdud bir zümrə adamları kommunistlərin sıralarına cəlb etmək üçün ərzaq paylamağa qədər müxtəlif vasitələrə əl atırdılar. Partiyaya daxil olan hər bir Şəkili 3 kq mampası konfeti və 2 qutu çayla mükafatlandırılırdı. Şəkidə milli hakimiyyətin nüfuzdan salınmasına xidmət edən təbliğatın, fəhlələri tətillərə sövq edən çağırışların və digər təxribat xarakterli əməllərin törədilməsində Abid Əfəndiyev, Məmmədəmin Şəkinski və Mustafa Quliyev aparıcı rol oynayırdılar. Bu bolşeviklər siyasi xarakterli aksiyaların hazırlanmasında və həyata keçirilməsində xüsusi səriştəyə malik olan peşəkarlar idi. Məsələ burasındadır ki, Abid Əfəndiyev və Məmmədəmin Şəkinski Orta Asiyada, Mustafa Quliyev isə Kiyevdə bir müddət bolşevik təbliğatının təşkili prosesində iştirak etmişdilər. Hətta, M. Şəkinski «Hümmət» bolşevik təşkilatının Aşqabad komitəsinin məsul katibi kimi fəaliyyət göstərmişdi. Onlar «Hümmət»in qərarına əsasən inqilabi iş aparmaq üçün Azərbaycana gəlmişdilər. Ukraynadan Azərbaycana dəvət edilmiş, Bakıda, Lənkəranda daha sonra Şəkidə milli hökumətə qarşı mübarizə aparmış M.Quliyev Azərbaycanda sovet hökuməti qurulduqdan sonra maarif komissarı vəzifəsinədək yüksəlmişdir. Lakin milli hökumətə qarşı bolşevizmin təntənəsi naminə mübarizə aparan bu bolşevik də digərləri kimi kütləvi repressiyanın şahə qalxdığı dövrdə xalq düşməni kimi «ifşa» olundu.
O, Azərbaycan SSR Xalq Daxili işlər Komissarlığının təqdimatına əsasən 1937-ci il iyulun 5-də Odessa şəhərində həbs edilərək Bakıya göndərildi. M.Quliyevə qarşı irəli sürülən ittihamnamədə bildirilirdi ki, 1924-cü ildən bolşevik partiyasının baş xəttinə qarşı çıxışlara başlamış, 1926-cı ildə Xalq Maarif Komissarı işləyərkən millətçi ittihad təşkilatına rəhbərlik etmiş və şəxsən həmin təşkilatın Şəkidəki özəyini yaratmışdır. Daha sonra qeyd olunurdu ki, o, Moskvada yaşayarkən Ə.Qarayevlə əlaqəyə girərək onun rəhbərliyi altında əksinqilabı fəaliyyətini davam etdirmişdir. Qazaxıstanda yaşadığı dövrdə də eyni məzmunlu siyasi fəaliyyət göstərmişdir. M.Quliyevin əsas məqsədi silahlı yolla SSRİ-dən ayırmaq olmuşdur. Əlbəttə bütün bunlar cəfəngiyatdan başqa bir şey deyildi. Milli hökumətə qarşı güzəştsiz mübarizə aparan bir şəxs belə niyyətlərdən çox-çox uzaq olmuşdur. O, sadəcə olaraq, nədənsə M.C.Bağırovun qəzəbinə tuş gəlmişdir. Mustafa Quliyev 1938-ci il iyul ayının 3-də SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi kollegiyasının qərarı ilə güllələndi. Azərbaycanda Sovet hökuməti qurulduqdan sonra əvvəllər müxtəlif vasitələrlə kommunist bolşeviklər partiyasının sıralarına cəlb edilmiş adamların bir Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|