ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
çoxundan imtina edildi. 1920-ci il oktyabr ayının 31-nə olan məlumata görə qeydiyyata götürülmüş 350 bolşevikdən yalnız 53 nəfəri partiya sıralarında qalmışdı. 9
dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasının zərurətini, istiqlaliyyətdən kənarda milli tərəqqinin mümkün olmadığını dərk edirdi. Təəssüflər olsun ki, istiqlaliyyətimizin ömrü şirin röya kimi çox qısa oldu. 1920-ci ilin aprelində ac, çılpaq, böyük qənimətlərlə şirnikləndirilmiş əsgərlərdən ibarət olan 11-ci bolşevik ordusu çiçəklənən Azərbaycanın üzərinə yeridi. Avantürist xarakterli ideyalarla qızışdırılmış, hər cür qanlı əməllər törətməyə psixoloji baxımdan hazır olan bu ordunun ayrı-ayrı hissələri may ayının 1-də Bakıdan Şəkiyə doğru istiqamət götürdü. Artıq mayın 4-də Şəki onların pəncərəsində idi. Xalq qısa müddətdən sonra insan həyatının bütün sahələrini öz nəzarəti altına almağa səy göstərən, hər şeyi, hətta insan düşüncəsini, öz iradəsinə tabe etdirməyə can atan amansız rejimin zülmü altında inləməyə başladı. Bətnində kabus mahiyyəti gəzdirən bolşevik rejimi istibdada qarşı azacıq etiraz səsini ucaldanların hamısını məhv edirdi. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin mövcudluğunun ilk 9-10 ayı ərzində 50 min insan qətlə yetirildi. 1921-ci ildə Şəki kəndlərindəki vəziyyətdən bəhs edən «Qafqaz» kommunası qəzeti» yazırdı. «Nuxa Qəza revkomun sədri Abid Əfəndiyev və kommunist firqəsinin idarə heyətinin üzvü Əbdülrəşid İnçə-Zunut, Aşağı Göynük, Baş Göynük, Aşağı Layskı kəndlərində olarkən əhali şikayətlənib bildirmişdi ki, sizin dediyinizə görə Qızıl Ordu nümayəndələrinin vəzifəsi füqarə hökumətinin müdafiəsidir. Fəqət onlar əhalidən zor və hədə ilə qoşqu heyvanı, araba, ərzaq alır, nalayiq hərəkətlər edirlər. 10
taleyində ağır faciələrlə əks olundu. XX əsrin inkvizitorları missiyasında çıxış edən «troyka» üzvləri, НКВД və ГПУ cəlladları istiqlal məfkurəsinin daşıyıcılarını kütləvi şəkildə məhv etməklə xalqı bu məfkurədən imtina etmək həddinə qədər kiçiltmək niyyətinə düşmüşdülər. Onların azğınlığından törənən fəallar nə qədər ocağı kor qoydu. Kərimuşaqlarının taleyi həmin qan qoxulu zamanın məğzini anlamaq baxımından olduqca səciyyəvidir. Onların nümayəndəsi Mustafa Qasım oğlu 1920- ci ildə bolşeviklər tərəfindən güllələndi. Mustafanın yeganə günahı Müsavat
9
«Şəki əxbarı» qəzeti, № 7,1921-ci il 10
«Qafqaz Kommunası» qəzeti, 9 fevral, 1921-ci il
18
partiyasına mənsubluğu və istiqlaliyyət dövründə vəzifə sahibi kimi Milli dövlət quruculuğunda fəal iştirak etməsi olmuşdur. Kərimuşaqlarının digər nümayəndəsi Şabəddin (Bucu) Salam oğlu elə həmin ildə Qanlı Qobu deyilən yerdə cəza dəstəsi ilə döyüşdə həlak oldu. Bu nəslə mənsub olan Hacı Salam oğlu, Mirzəmməd Qasım oğlu və Əmirəhməd Qasım oğlu isə 1930-cu il üsyanında iştirakda ittiham olunaraq məhv edildilər. Eyni taleyi Hacı Göyüşuşaqları da yaşamalı oldular. Bu nəslə mənsub olan İsfəndiyar və Bəxtiyar Türkiyədə hərbi kolleci bitirmişdilər. İsfəndiyar Müsavat partiyasının üzvü olub. Yeri gəlmişkən bildirək ki, xala-oğlanları olan İsfəndiyarla Bəxtiyarın analarının əmisi oğlu Yusif Şəkidə Müsavatın yerli özəyinin yaradılmasında fəal rol oynamışdır. İsfəndiyar Şəkidən Zəngəzura göndərilən süvari hissənin tərkibində Andranikin quldur dəstələrinə qarşı igidliklə döyüşmüş, 30 kəndin azad olunmasında iştirak etmişdir. İsfəndiyar pantürkist ittihamına tuş gələrək 1923-cü ildə güllələndi. Hacı Göyüşuşaqları ilə qohum olan Əbdülrəhman Məhəmməd oğlu da Şəki üsyanının iştirakçısı olub. Onu 1930-cu il may ayının 28-də həbs etdilər. Əbdülrəhmanı ələ keçirmək üçün gələn cəza dəstəsinə müqavimət göstərilməsi bütün ailənin məhvi ilə nəticələnə bilərdi. Bu dəhşətli faciəyə yol verməmək üçün Əbdülrəhmanın anası Zəbirə ona məxsus olan silahı könüllü təhvil verir, Əbdülrəhman isə müqavimətsiz təslim olur. Bu azadlıq mücahidi 1930-cu il iyunun 9-da güllələndi. Əbdülrəhmanın qayınları Əbdülrəşid və Əyyub da iman və əqidə uğrunda döyüşənlərin ön cərgəsində olublar. Üsyan hərəkatı amansızcasına yatırıldıqdan sonra onlar sağ-salamat qalmış digər üsyançılarla birlikdə dağlara çəkilib məşəqqətli qaçaq həyatına sinə gərməli oldular. Əbdülrəşid 1934-cü ildə həlak oldu. Əyyub isə məşhur qaçaqlar Gəncəli Dəli Alı və samuxlu Məmmədqasımla çiyin-çiyinə dayanaraq bolşevik zülmünə qarşı mübarizəni bir müddət də davam etdirdi. Onun ömrü l936-cı ildə qırıldı. Klassik Aşıq şerinin görkəmli nümayəndəsi Molla Cüma soyğunçuluq məqsədilə onun evinə soxulmuş və ailə şərəfini təhqir etmiş 11-ci ordu əsgərlərinin bu bəd əməllərinin qarşısını almaq istərkən öldürüldü. Qarlı, şaxtalı Sibirə sürgün edilmiş və bir daha geri dönməmiş Cavad adlı sərracın yeganə günahı rəhbərin şəkili olan qəzetə əlinin silməsi olmuşdu. Onun 9 nəfərdən ibarət olan ailəsi evə qazanc gətirən yeganə şəxsi itirdiyindən acından məhv oldu. Yeni üsul-idarə ilə barışmaq istəməyərək dağda-daşda özünə sığınacaq tapan adamları məhv etmək adı ilə 18-ci süvari hissənin əsgərlərinin əhaliyə qarşı törətdiyi vəhşiliklər xüsusən dözülməz idi. Bütövlükdə XI ordunun Azərbaycanda etdiyi cinayətlər haqqında ölkəmizin Moskvadakı səlahiyyətli müvəkkili Behbud Şaxtaxtinski V.İ. Leninə bildirmişdi: “Qızıl Ordu əvvəlcə özünü yaxşı aparırdı,
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|