ŞƏKİ Üsyanlari

26 

 

  Əlimizdə  olan  faktlar  sübut  edir  ki,  Padarov  məhkəməyə  yalan  ifadə 

vermişdir.  Molla  Mustafanın  ailəsinə  onun  ölümü  haqqında  təqdim  olunan 

şəhadətnamədə «Ölüm haqqında vətəndaşlıq vəziyyəti aktları» kitabının 1966-cı il 

avqustun  30-na  aid  olan  27  saylı  qeydi  diqqətinizə  çatdırırıq:  «Şeyxzadə  Molla 

Mustafa Məmməd oğlu 8. XII. 1937-ci ildə güllələnib». 

  Birdə ki, vaxtı ilə «belədən belə fırlanan dünyamızda» ömür sürmüş Frans 

Kafka  adlı  müdrik  bir  yazıçının  həyat  gerçəkliklərini  heyrətamiz  dəqiqliklə  əks 

etdirən kəlamı bizlərə yadigar qalmışdır: «Bu rəhimsiz və amansız dünyada yalnız 

kobud  və  kütbeyinlər  qalib  gəlir.  Bütün  ali  hiss  və  məqamlar  əksəriyyət  üçün 

gülünc və mənasızdır. Qabiliyyəti olan insanlar taleyin, amansız dövlət aparatı və 

onun gizli agentlərinin əlində oyuncaqdır». 

   Oxşar taleyi yaşayan Molla Mustafa Şeyxzadə həbsxanada olarkən 1934-

cü il fevralın 11-də özü haqqında belə yazmışdı: 

 

Gənc ömrü fəlakətlərdə tar-mar olan, 

Millət fədaisi olmaqda xəyanət bulan, 

Xəyanət fərdi qazanan divanə bənəm. 

Xalqıma xidmət idi qəsdim bu xanədə 

Vermədi rüsxət bari ilahi nə çarə, 

Həqiqət qurbanı cahanda yeganə bənəm. 

Özüm millət qurbanı əksim yadigar,  

Mustafa Şeyxzadə Şahidi divan bənəm. 

 

  Hələ Sovet hökumətinin mövcudluğunun ilk illərində Leninin göstərişi ilə 

uzaq  Ağ  dənizdəki  Solovetsk  adasında  ölüm  düşərgəsi  yaradılmışdı.  Oradan  sağ-

salamat  can  qurtarmaq  möcüzə  hesab  edilirdi.  Bu  düşərgənin  fəaliyyət  göstərdiyi 

müddətdə belə səadət yalnız bir neçə nəfərə nəsib olmuşdur. 

Bəli bu həmən Solovetsk adası idi ki, Vətən, millət davası aparan yüzlərlə 

müsavatçının son mənzilinə, görgahına çevrilmişdi. 

  Molla  Mustafa  da  1937-ci  ildə  həmin  adada  sürgündə  olmuşdur.  O 

buradan  ölümünə  7  ay  qalmış,  daha  dəqiq  desək  1937-ci  il  may  ayının  25-də 

Şəkinin  Baş  Göynük  kəndinə,  əmisi  oğlu  Məmməd  Səadətdin  oğlu  Şeyxzadənin 

adına  məktub  yazmışdır.  Həmin  məktubu  oxuyarkən  gözlərimiz  önündə  incə 

duyğularla yaşayan, kövrək qəlbli, qohumcanlı bir insanın surəti canlanır. Məktubu 

olduğu kimi, vergülünə, nöqtəsinə toxunmadan diqqətinizə çatdırırıq: 

  “Mənim  əzizlərim,  qəlbən  sevib  hörmət  bəslədiyim  əmi  oğlanlarım 

Məmmədə və Məcidə. 

  Əvvəla,  öz  doğmalarına  illərlə  Vətən  həsrəti  çəkən  talesizlik  fəqirinin 

kövrəlmiş ürəyinin dərinliyində çoxdan qövr eləyən və sısqa bulaq kimi çağlayan 

salamımı yetirirəm. 

---

27 

 

  Sonrası,  əgər  oğlunuzun  və  əmioğlu  Balakişinin  əhvalını  xəbər  alsanız, 

Şükür  allaha  Bugünkü  günəcən  sağ-salamatıq.  Gecə-gündüz  bədbəxtlik  girdabına 

düşmüş  əmi  oğlanlarıma  görə  dua  edirəm.  Sizinlə  -  giyərparalarımla  görüşməyi 

çox  istəyirəm  və  ümid  edirəm  ki,  yaxınlarda  hökumətin  ədalətli  qanunu  mənə 

bəraət verər və sizi doyunca görə bilərəm. 

  Əzizlərim,  elə  düşünməyin  ki,  mən  sizi  unutmuşam.  Allaha  and  olsun  ki, 

bir  dəqiqəm  olmayıb  sizi  arzulamayım,  amma  nə  eləyəsən,  -  dustaq  həyatını... 

Yalnız ayda bir dəfə Nuxaya yaza və sizi salamlaya bilərəm. 

  Bununla ikinci məktubdur yazıram, bilmirəm əvvəlki sizə yetişib, ya yox. 

Bəlkə  siz  mənə  yazmağa  qorxursunuz?  Elə  isə  Anaya  deyin,  o,  mənə  məktub 

almağınızı  yazar,  bu  da  məni  sakitləşdirər  və  bilərəm  ki,  məktubum  mehriban 

əzizlərimə  yetişib.  Bircə  çatdırın  ki,  necə  yaşayırsınız,  sizin  və  oradakıların  gün-

güzəranı nə təhərdir. 

  Arzulayıram  ki,  heç  nəyin  fikrini  çəkməyəsiniz,  Allah  qoysa  qayıdaram, 

sizi  damət  kimi  bağrımın  başına  qoyaram,  özünüz  də  şir  balaları  kimi  layiqli 

yerinizi  tutar,  hökumətin  ədalətli  qanunun  köməyilə  ürəyinizdən  keçənlərə 

çatarsınız. 

  Daha  nə  yazım?  Mənim  yerimə  anam  əvəzi  Şirin  bacıya  baş  çəkin,  onun 

müqəddəs  əllərindən  öpün,  oğlu  Balakişidən  ona  salam  yetirin,  bir  də  bacım 

Fatmaya, onun uşaqlarına -  Mədinə və Şəfqət bacılarına, qardaşlarım Əhmədin və 

Mahmudun ailələrinə salam deyin. Sevimli qardaşoğlunu ağzından öpün. Hidayətə, 

Vahidə qayıdıb gəlibsə Vəliyulla bəyə, xala uşaqlarına və məni soruşan bütün dost-

doğmalara  salam.  Sizin  intizarlı  gözlərinizi  və  dodaqlarınızı  öpürəm.  Hələlik, 

xudahafiz. Sizin bəxtsiz əmi oğlunuz Mustafa Şeyxzadə. 25.V.1937.   

  Məqsədinə  çatanacan  arzulayacaqsan  ki,  vaxt  gələr  qardaş  özünü  yetirər. 

Mənim ünvanım: Popovostrov poçt şöbəsi. DİXK8-ci Solovetsk şöbəsi. Solovetsk 

adası. 

Şeyxzadə Mustafa Məmməd oğlu.”... 

  Bir  neçə  il  üsyana  hazırlıq  işləri  getmişdir.  Mustafa  Şeyxzadə  və  onun 

həmfikirləri  Sovet  hökumətinin  yeritdiyi  aqrar  siyasətin  kəndlini  tədricən 

mülkiyyətçilik hissindən məhrum etdiyini, bu səbəbdən də əmək məhsuldarlığının 

aşağı düşdüyünü, güzəranın ağırlaşdığını, narazılığın artdığını həssaslıqla izləyir və 

həmyerliləri ilə etdikləri söhbətlər zamanı ağıllı mühakimələrlə, həyati dəlillərlə bu 

vəziyyəti doğuran səbəbləri izah edirdilər. 

  Təbliğat  və  təşviqat  işi  yalnız  Şəkidə  deyil,  Azərbaycanın  bir  çox 

bölgələrində  də  gedirdi.  Azərbaycan  Siyasi  İdarəsinin  rəhbərlərindən  Aqrba, 

Nevernov  və  Şəmsəddinskinin  bircə  tərtib  etdikləri  ümumi  məlumatda  bu  barədə 

deyilirdi: «1930-cu ilin fevralında bizim tərəfimizdən 4 nüsxədən ibarət 2 formada 

intibahnamələr  aşkarlanmışdır.  Bu  intibahnamələrdə  naməlum  fəhlə  təşkilatının 

adından  çıxış  edilir,  fəhlələr  və  kəndlilər  Sovet  hökumətini  devirməyə  çağırılır; 

---