ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
4. Dini tədris üçün mədrəsələr açılsın. 5. Həbs edilmiş din xadimləri azad edilsin. 6. Latın əlifbası qurana və şəriətə zidd olduğuna görə ləğv edilsin.
Hətta latın əlifbası onlar tərəfində qanundan kənar elan edilmiş, həmin əlifba ilə yazılan kitablar yandırılmışdır. Sovet hökumətinin düşmənləri quruluşumuzun tərəfdarlarını öldürməkdən belə çəkinmirdilər. Yeddi nəfər müəllim həlak olmuşdur... 25
Mənəvi-psixoloji və sosial-iqtisadi sıxıntılar içində yaşayan xalqın yaxın keçmiş haqqında xatirələri hələ öz hərarətini itirməmişdi. İstiqlaliyyət dövrünə xas olan azad əkinçiliyə və sənətkarlığa əsaslanan iqtisadi münasibətlərin məhv edilməsindən, dini məfkurənin amansız təqiblərə məruz qalmasından irəli gələn sonsuz qəzəb, Azərbaycanın demək olar ki, bütün bölgələrində müqavimət hərəkatına təkan verən obyektiv səbəblər idi. Sovet hakimiyyəti orqanlarının 30-cu ildə Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində baş verən hadisələrə münasibətini ifadə edən daha bir arxiv sənədinin ümumi məzmunu deyilənləri bir daha təsdiq edir. «Azərbaycan ərazisində antisovet elementlərin bir qisminin aradan götürülməsi digər belə ünsürlər içərisində çaxnaşma yaratdı. Onların bir hissəsi banditlərlə (qaçaqlara) birləşdi. Bir qismi gizli yaşayış şəraitinə keçdi. Əhəmiyyətli hissəsi isə yoxsullar, ortabab və fəhlələr arasında aparılan həbslərin qeyri-qanuni olması, Sovet hökumətinə qarşı dərhal çıxış etməyin zəruriliyi barədə təbliğata başladılar. Təbliğatçılar xalq içərisində bu məzmunda söhbətlər aparırdılar»: SSRİ daxilində üsyanlar başlandıqdan sonra Sovet hökuməti özünü inamsız hiss edir. Lakin rəhbər şəxslər nəyin bahasına olursa olsun, öz mənsəblərini qoruyub saxlamağa çalışırlar. Lakin bütün cəhdlərə baxmayaraq hakimiyyət tezliklə süquta uğrayacaqdır. Sizin vəzifəniz taxılı, digər vergiləri verməmək və kolxoza üzv olmaqdan imtina etməkdən ibarətdir. Bakı dairəsində Lenin-Suraxanı rayonunun Əmircan kəndində Qulam Əli (keçmiş dəllal-ticarətçi), Məşədi Fərrux Nur Məmməd oğlu (Müsavatçı oğlu), Kərbəlayı Səlim (icraçı), Atabala (keçmiş tacir), Məşədi Məmməd və Kərbəlayı Məmmədovdan ibarət qrup yaranmışdı. Onlar kəndin mollası Axund Molla Hənifənin həbsinin qeyri-qanuni olduğunu bildirərək həmkəndlilərinə məsləhət veriblər ki, mollanın azad edilməsi üçün Mərkəzi Komitə qarşısında vəsatət qaldırsınlar. Bu kənddə Məşədi Əziz Hüseyn oğlu və Ağa Nəbi Əhməddən ibarət ikinci qrup da fəaliyyət göstərir. Bu iki qrup bircə hərəkət edir. Onların fəaliyyəti nəticəsində 1930-cu il fevralın 9-da həmin kəndin 30 nəfər sakini məscidə
25
Baş Arxivlər idarəsi. f. 255, s. 1, iş 56, v. 3844
31
toplaşaraq namazdan sonra öz aralarında üç nəfəri Axund Molla Hənifənin azad edilməsini xahiş etmək üçün Bakıya göndəriblər. Bakının Bülbülə kəndində Hacı Sahib (qolçomaq), Cumaqulu Nəsrulla oğlu İslamov, Hacı İsgəndər Qafar oğlu, Əli İman, Hacı Əli bəydən ibarət antisovet qrup fəaliyyət göstərir. Bu qrup 1930-cu il fevralın 9-da axşam saat 8-də kəndlilərlə birlikdə məscidə toplaşaraq kənddə dini işləri gücləndirmək və Molla Axundun azad olunması üçün, kollektiv ərizə yazmaq üçün qərar qəbul etmişlər. Binə kəndində Fəcəli Əşrəf oğlu və Abdurəhim Talıb oğlundan ibarət daha bir antisovet qrup formalaşmışdı. Onlar aparılan həbslərin düzgün olmadığı haqqında təbliğat aparırdılar. Qarabağda Şeparta adlanan yerdə 40 nəfər həbs olunmaqdan qorxaraq gizlənmişdilər. Belə antisovet qruplar Salyan, Lənkəran mahallarında da yaranmışdı. Zəngilan və Qubadlı dairə milis rəisləri Sultanov və Hacıyev 24 nəfərlik silahlı qüvvə ilə gizlənmişlər. Qarabağ mahalı Xanlıq və Əfəndilər kəndlərində din xadimləri həbs edilərkən qadınlar etiraz əlaməti olaraq dustaqları 1,5 km müşayiət etmişlər. Zaqatala-Nuxa mahalın Balakən rayonunda kəndlilər kolxoza daxil olmaqdan imtina etmiş, görkəmli din xadimlərinin həbs edilmə səbəbləri ilə maraqlanmış və onların dərhal azad olunmalarını tələb etmişlər. Kəndlilər həbs olunan din xadimlərini yaxşı insanlar kimi xarakterizə edərək, heç bir günah sahibi olmadıqlarını bildirmişlər. Onlar bir səslə qışqırırdılar: «Biz kolxoz istəmirik, lazım deyil, bizim mollanı azad edin». Bu etiraz hərəkatında iştirak edən qadınlar saçlarını yolurdular. Antisovet ünsürlərinin həbsi zamanı silahlı müqavimət göstərilməsi halları da mövcud olmuşdur. Naxçıvanda Kərbəlayı İsmayıl, Gəncədə quldur Yaqub məhz belə hərəkət etmişlər». 26
Sənədin məzmunu sübut edir ki, dövlət səviyyəsində qanunsuzluq və özbaşınalıq baş alıb getmişdir. Həbslər dalğası şahə qalxaraq qarşısına çıxanları süpürüb siyasi idarənin zindanlarına tökürdü. Haqsızlığa qarşı cüzi etiraz antisovet əməl adlanan siyasi ittihamla üzləşirdi. Kəndin ağsaqqal mollasının azad edilməsini tələb etmək antisovet əməli, həbs edilən əzizlərinin arxasınca qadınların pay-piyada getməsi doğmalarının həbsinə görə saç yolmaqla öz kədərlərini ifadə etməsi antisovet əməl! Siyasi rəngin ən qatı çaları olan antisovet əməl ittihamı minlərlə, on minlərlə insanı fəlakətin ağuşuna sürükləyirdi.
26
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|