PüSTƏ oruc qizi fərhadi

 
42 
-
 
agent və komisyon xidmətləri; 
-
 
sığorta xidmətləri; 
-
 
konsaltinq xidmətləri. 
Aydındır  ki,  bu  siyahi  heç  də  tam  siyahi  deyildir. 
Burada ancaq vasitəçi-kommersiya təşkilatları tərəfindən 
müştərilərə  göstərilən  xidmətlərə  nümunəvvi  yanaşma 
təmin olunmuşdur. 
Bütün  xidmətlər  həm  də  aşağıdakılara  görə 
fərqləndirilir: 
-
 
kapital qoyluşlarının ölçüsünə görə; 
-
 
icraçıların ixtisas dərəcəsinə görə; 
-
 
xidmətlərin  göstərilməsi  ilə  bağlı  olan  texnoloji 
proseslərin mürəkkəbliyinə görə; 
-
 
xidmət olunan müştərilərin sosial tərkibinə görə. 
Üçüncü,  xidmətlər  problemlərinin  vacib  nəzəri 
baxışı  –onların  kommersiya  obyekti  kimi  nəzərdən 
keçirilməsidir.  Əvvələr  qeyd  olunduğu  kimi,  xidmətlər 
alqı-satqı 
predmetidir, 
yəni 
onlar 
kommersiya 
fəaliyyətinin 
obyektidir.  Bu  cür  kommersiyanın 
xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  bundan  alınan  gəlir  iki 
mənbəyə: birbaşa və dolayı mənbələrə malikdir. Birinci – 
xidmətin  müştəri  tərəfindən  ödənişi;  ikincisi  isə  satılan 
malın  satışından  qabaq  xidmətlərin  göstərilməsi 
nəticəsində  (məsələn,  alıcının  sifarişinə  əsasən  parçanın 
qabaqcadan biçilməsi və s.) rəqabət qabliyyətinin artması 
ilə  şərtlənmişdir.  Statistik  qiymətləndirmələrə  görə, 
xidmətlərin  vaxtında  göstərilməsi  nəticəsində  gəlir  orta 
hesabla  10-12  %  artır.  Buradan  belə  nəticə  çıxır  ki, 

---

 
43 
xidmətlərin 
kommersiyası 
–  çox  spesifik  bir 
kateqoriyadır.  Bir  tərəfdən  ona  malların  topdansatışının 
həcmləri,  digər  tərəfdən  isə  -  xidmətlərin  özünəməxsus 
mal kimi satışı mənbələrinin ölçüsü təsir edir.  
Bu, 
o 
deməkdir 
ki, 
vasitəçi-kommersiya 
firmasının  topdansatış  mal  dövriyyəsi  yerinə  yetirilən 
xidmətlərin  həcmindən  asılı  olan  funksiya  şəklində 
göstərilə bilər: 
Q = f (S) 
Burada, Q
 
- topdansatış bazarda satılan məhsulun 
topansatış  dövriyyəsi,  S
 
-  yerinə  yetirilən  xidmətlərin 
həcmi. 
Bu 
zaman 
mal 
dövriyyəsinin 
göstərilən 
xidmətlərin  həcmindən  elastikliyi  anlayışı  tətbiq  oluna 
bilər: 
K
 (S)= Q0 – Q1     X    S0- S1 
S0- S1           Q0- Q1 
Mal dövriyyəsinin  göstərilən elastiklik əmsalı 
məhsulun topdansatışı göstərilən xidmətlərin həcminin 1 
faiz  dəyişməsi (Q0 – Q1) göstərir. 
Əgər belə olunan  K(S )> 1 olarsa, mal dövriyyəsi 
göstərilən  xidmətlərdən  elastik  olur.  Bu  zaman  satış 
qiymətlərini  əvvəlki  səviyyədə  saxlamaq  olar.  K  (S)<  1 
olarsa,  satış  qiymətlərinin  artırılması  mümkün  hesab 
edilə bilər. 
Tamamilə 
aydındır  ki,  xidmətlər,  əsasən, 
duyulmayan  və  hiss  olunmayandır,  onlar  nəyə  isə 
yiyələnməyə  gətirib  çıxarmır.  Xidmətlər  bazarı  istehsal 

---

 
44 
ilə 
malların 
(xidmətlərin) 
 
istehlakı 
arasında 
əlaqələndirici  halqa  olaraq,  onların  təkrar  istehsalının 
mütənasibliyini  təmin  edir.  Xidmət  bazarının  malların 
istehsalından  əsas  fərqi  –  xidmətin  istehsalının, 
istehlakının  eyni  bir  vaxt  ərzində  baş  verməsi  və  onun 
saxlanılma  üçün  mümkün  olmamasıdır  bu  da  tələbin 
bazarda  nizamlanmasına  şərait  yaradır,  xidmətlərlə 
ticarəti məhsullarla ticarətdən fərqləndirir. 
Bir  qayda  olaraq,  xidmətlər  istehsalçılarla 
istehlakçılar arasında birbaşa əlaqələrə əsaslanır. 
 
Ədəbiyyat 
1.
 
Ağamalıyev  M.Q.  Kommersiya  fəaliyyətinin 
təşkili. Bakı, 2004. 
2.
 
Коммерческое дело. М.: Экономика. Учебник, 
1992. 
3.
 
Azərbaycan konstitusiyası. Bakı, 1995 
4.
 
F.Kotler. Marketinqin əsasları. 1992. 
5.
 
Ələsgərov    F.N..  İstehlak  malları  bazarı: 
idarəetmə  formaları    və  metodları.  Bakı. 
“Azərnəşr”, 1993. 
6.
 
Лайс Г.Маркетинг. М. Машиност. 1992 
7.
 
Ancoff 
U. 
Gələcək 
korporasiyanın 
planlaşdırılması. M. 1989. 
8.
 
Nesterenko  V.A.  Bazar  infrastrukturu.  Kişinyev, 
1990. 
9.
 
P.S.Zavyalov,  V.İ.  Demidov,  Müvəffəqiyyətin 
düsturu:  marketinq.  M.  Beynəlxalq  münsibətlər, 
1991. 
 

---

 
45 
MÖVZU 3. 
KOMMERSİYA FƏALİYYƏTİNİN 
İNFORMASİYA TƏMİNATI 
Açar sözlər 
 
İnformasiya,  bazar  konyukturu,  alış  motivləri, 
tendensiya,  tələb,  təklif,  kommersiya  riski,  keyfiyyət, 
kommersiya 
sirri, 
kommersiya 
məxfiliyi, 
sənaye 
şpionluğu,  kommersiya  sirrinin    daşıyıcısı,  mal  şpionu, 
xidmət nişanı, kollektiv işarə. 
Mövzunun proqram sualları 
 
Kommersiya  məlumatı  hansı  funksiyaları  yerinə 
yetirir.  Müxtəlif  əmtəə  və  xidmətlər  bazarında  yaranmış 
şərait haqqında. Kommersiya informasiya mənbəyi kimi. 
Kommersiya  informasiyasının  ən  mühüm  mənbəyi. 
Kommersiya  informasiyasında  tədqiqatların  keçirilməsi. 
Xarici statistik məlumatların təhlili. Kommersiya sirrinin 
müdafiə  təminatı.  Təmiz  informasiya  istehsalının  və 
satışının 
yayılması. 
Kommersiya 
sirri 
anlayışı 
kommersiya nöqteyi–nəzərdən. Kommersiya sirrinə nələr 
aid  edilir.  Kommersiya  işində  mal  nişanının  rolu.  Mal 
nişanının reqistrasiyası. Kollektiv nişanə. Mal nişanından 
istifadə.  
 
Bilməli 
-
 
Kommersiya  məlumatı,  yəni  müxtəlif  mal  və 
xidmətlərin 
bazarda 
yaranmış 
situasiyası 
haqqında 
məlumatlar 
barədə 
bilgilləri 
ümumiləşdirməyi; 

---