Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli

 

77 

Unutmaməni (Unutma)- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və ya çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Myosotis»  adlanır.  Lüğəti  mə-nası  myos  otis-siçan  quyruğu 

deməkdir.  Rus  dilində  «Nezabudka»  adlanır.  Dekorativ  bitkilərdir.  Azərbaycan  florasında  10 

növü məlumdur. 

Urospermum-Kəpənəkçiçəklilər(Mürəkkəbçiçəklilər)fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Urospermum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  ura-quyruq,  sperma-toxum  deməkdir. 

Rus  dilində  «Urospermum»,  «Xvosto-semənnik»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Kəkrəvarı 

urospermum (Urospermum picroides) növü məlumdur. 

Üçdiş-  Cığkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Triglochin»,  rus  dilində 

«Triostrennik»  adlanır.  Qida,  yem  və  texniki  bitkilərdir.  Bitkinin  yandırılmasından  alınan  külü 

sabun istehsalında istifadə olunur. Azər-baycan florasında 2 növü məlumdur. 

Üçküncmeyvə-  Sümürgənkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Trigonocaryum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  trigonos-üçkünc,  caryon-qoz,  fındıq  deməkdir.  Rus 

dilində «Trexqrannoplodnik» adlanır. Azərbaycan florasında 1 növü məlumdur. 

Üçqıllı-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Trisetum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  tria-üç,  seta-qıl  deməkdir.  Rus  dilində  «Trihetnik»  adlanır. 

Yaz vaxtı bütün mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Azərbaycan florasında 6 növü məlumdur.  

Üfürçəkotu- Badımcançiçəklilər fəsiləsinə aid olan coxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində 

«Physochlaina»  adlanır.  Lüğəti  mənası  physa-  qabarıq,  qovuq,  chlaina-  xarici  örtük  deməkdir. 

Rus  dilində  «Puzırniüa»  adlanır.  Zəhərli  bitkidir.  Qabıq  və  yarpaqlarında  0,25%  -ə  qədər, 

meyvələrində isə 0,22% alkaloid vardır. Atropinin (ağrı kəsən dərman) alınmasında xammal kimi 

istifadə olunur. Azərbaycan florasında ġərq üfürcəkotu növü məlum-dur.  

Ürəkotu- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və ya çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Cardamine»  adlanır.  Lüğəti  mənası  kardamon-kress  (çoxillik  ot 

bitkisi) deməkdir. Rus dilində «Serdeçnik» adlanır. Dərman bitkisidir (çiçəkləri sidikqovucudur) 

və  yem  bitkisi  kimi  də  faydalıdır.  Yarpaqlarında  315,8  mq%  C  vitamini  vardır.  Azərbaycan 

florasında 6 növü vardır. 

Üskükotu-  Qurdağzıçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Digitalis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  digitus-üskük  deməkdir.  Rus  dilində  «Naperstənka»  adlanır. 

Paslı  üskükotu  növündən  ürək  xəstəliklərinin  müalicəsində  istifadə  olunan  qiymətli  dərman 

preparatı alınır. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur. 

Üzən  salviniya-  Salviniyalar  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində    «Salviniya  natans»,  rus 

dilində «Salğviniə plavaöhaə» adlanır. Azərbaycan florasında Üzən salviniya növü məlumdur. 

Üzərrik- Üzərrikkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Peganum», 

rus  dilində  «Qarmala»,  «Moqilğnik»  adlanır.    Kəskin  xoşagəlməz  iyi  var.  Tibbi  və  xalq 

təbabətində  istifadə  olunur,  boya  və  texniki  bitki  kimi  də  faydalıdır.  Ehtiyatı  çoxdur.  Üzərrik 

dəmlənməsindən  xalq  təbabətində  yel  xəstəliyi,  qoturluq  və  dəri  xəstəliklərinə  qarşı  istifadə 

olunur.  Toxumlarında  14-25%-ə  qədər  qatı  yağ  vardır.  Üzərriyin  kimyəvi  tərkibi:  5,69%  su, 

17,75% kül, 18,05% sellüloz, 3,66% yağ, 24,13% protein, 30,72% azotsuz ekstrakt maddələrdən 

ibarətdir. Toxumları pambığa büküb mis qabda yandırdıqda baş ağrısını aparmaqla, xalq arasında 

bədnəzər və göz dəyməyə qarşı istifadə olunur. Azərbaycan florasında 1 növü məlumdur. 

Üzgəcotu-  Sugülüçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitki  latın  dilində 

«Spirodela»,  rus  dilində  «Mnoqokorennik»  adlanır.  Üzgəcotunun  zoğu  (yarpaqcığı)  heyvanlar, 

quşlar  üçün  yem  bitkisi  hesab  olunur.  Cavan  yarpaqları  xalq  təbabətində  yel  xəstəliyinə 

(revmatizmə) qarşı istifadə olu-nur. Azərbaycan florasında Adi üzgəcotu (Spirodela polyrrhiza) 

növü mə-lumdur. 

Üzükotu-  Kərəvüzkimilər  (Çətirçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində «Oenanthe» adlanır. Lüğəti mənası oinos-şərab, çaxır, anthos-çiçək deməkdir. Rus dilində 

«Omejnik» adlanır. Zəhərli bitkilərdir. Azərbaycan florasında 4 növü məlumdur. 

Üzüm (bax: Tənək, Meynə) 

---

 

78 

Vaxtsızçiçək  (Vaxtsızotu,  itboğan)-  Melantiumlar  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  soğanaqlı 

bitkidir. Bitki latın dilində «Colchicum», rus dilində «Bezvremennik», «Osennik» adlanır. Zəhərli 

bitkidir. Tərkibində  40–a qədər alkaloid vardır.  Ən çox istifadə olunanı «kolxisin» alkaloididir. 

Ondan yeni çeşid taxıl və tərəvəz bitkiləri alınmasında geniş istifadə edilir. Toxum-larından xalq 

arasında sidikqovucu,  yel xəstəliklərinə qarşı  istifadə  edilir.  Dekorativ  bitki  kimi müxtəlif  çiçək 

kompozisiyaları  yaratmaq  üçün,  tək-tək,  qruplarla  və  çəmən  bitkiləri  fonunda  əkildikdə  daha 

yaraşıqlı  görünür.  Azərbaycan  florasında  4  növü  bitir.  Bunların  əksəriyyəti  nadir  və  nəsli 

kəsilməkdə  olan  bitki  kimi  Azərbaycanın  «Qırmızı  kitab»ına  daxil  edilmişdir.  MNB-da 

kolleksiyası vardır.  

Valerianotu–Pişikotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Valerianella», rus dilində «Valerianniüa» adlanır. Növlərin təyinində meyvənin əlamətləri geniş 

istifadə olunur. Azərbaycan florasında 21 növü məlumdur.  

Vavilovi-  Fabakimilər  (Paxlalılar)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın    dilində 

«Vavilovia»,  rus  dilində  «Vaviloviə»  adlanır.  Görkəmli  nəbatatçı  alim  N.İ.  Vavilovun  şərəfinə 

bitki Vaviloviya adlanıb. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur. 

Vel  –  Vel  qıjıları  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Pteridium»,  rus  dilində  «Orlək» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  pteris-qanad  deməkdir.    Cavan  zoğları  yeməlidir.  Çürümüş  yarpaqların 

üstünə şeh düşəndə xırda buynuzlu mal-qara tərəfindən yeyilir. Tərkibində nişasta və digər bioloji 

fəal maddələr vardır. Azərbaycan florasında Tavr veli növü məlumdur.  

Vələmir  –  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Avena»,  rus dilində «Oves», «Ovsöq» adlanır. Bir neçə vələmir növləri qida və yem bitkisi kimi 

becərilir.  Unundan pəhriz  şirniyyatı, xüsusilə  peçeniya  hazırlanır.  Cins  və  cıdır  yarışında  iştirak 

edən atları xüsusi olaraq vələmir samanı və toxumu ilə qidalandırırlar. Azərbaycan florasında 11 

növü məlumdur. 

Vələs (Ulas)- Fındıqçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Carpi-nus», rus dilində 

«Qrab»  adlanır.  Azərbaycanda  meşə  əmələ  gətirən  əsas  cinslərindən  biridir.  Oduncağı  bərkdir, 

müxtəlif  alətlər  hazırlamaq  üçün  və  inşaat  materialı  kimi  istifadə  olunur.  Vələsin  qabığı  gön 

aşılamaq  və  içəri  hissəsi  yunu  sarı  rəngə  boyamaq  üçün  işlədilir.  Vələsin  oduncağının  kömürü 

yüksək keyfiyyətli olur. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. MNB-da kolleksiyası vardır. 

Vəzərək-  Kələmçiçəklilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  ikiillik  və  ya  çoxillik 

bitkilərdir.  Bitki  latın  dilində  «Barbarea»,  rus  dilində  «Surepka»  adlanır.  Bəzi  növlərin  cavan 

zoğları  yeyilir.  Cavan  (tər)  yarpaqları  acı  dada  malikdir,  qidada  vəzəri  kimi  istifadə  olunur. 

Yarpaqlarında 260,7 mq% C vitamini vardır. Toxumlarında 30% qatı yağ vardır. Rənglərlə ipək 

parçanı sarı rəngə boyayırlar. Yaxşı balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 4 növü məlumdur. 

Vəzəri  (Acıtərə)-  Kələmçiçəklilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  ot  bitkisidir. 

Bitki latın dilində «Lepidium sativum» adlanır. Vəzərinin 100 qramında 550 mq kalium, 214 mq 

kalsium,  33  mq  fosfor,  5  mq  natrium,  2,9  mq  dəmir  və  kifayət  qədər  yod,  59-130  mq%  C 

vitamini,  2,19  mq%  karotin,  1,75  mq%  PP  vitamini,  0,3  mq%  B

6

  vitamini,  0,19  mq%  B

2

 

vitamini,  0,15  mq%  B

1

  vitamini,  12-30  mq%-ə  qədər  tiamin  olur.  Qiymətli  tərəvəz  bitkisi 

olmaqla əsasən təzə halda salat kimi istifadə olunur. O iştah əmələ gətirir, maddələr mübadiləsini 

asanlaşdırır.  

Volfiya – Sugülüçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Wolffia», 

rus dilində «Volğfiə» adlanır. Quşlar üçün çox əla yem bitkisidir. Azərbaycan florasında Köksüz 

volfiya növü məlumdur. 

Vulpiya – Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Vulpia», rus dilində 

«Vulğpiə»  adlanır. Azərbaycan florasında 5 növü məlumdur.  

Vudsiya  –  Vudsiya  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Woodsia»,  rus  dilində  «Vudsiə» 

adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

Yaddaş çiçəyi (bax: Unutmaməni)  

---