Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Toyçiçəyi (Süleyman möhürü)
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Toyçiçəyi (Süleyman möhürü)
- Yüksək traxikarpus
- Qırmızı tubulqa (Pyracantha coccinea)
- Adi turacotu (Leucanthemum vulgare)
- QarıĢıqlı turpəng
- Hündür turĢərək
- Tat-yana tütəkotu (Angelica tatianae)
- Baqəvərkimilər ulduzmeyvəsi (Damasonium alisma)
75
Toyçiçəyi (Süleyman möhürü) – Zanbaqçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Polygonatum», rus dilində «Kupeça» adlanır. Dekorativ bitkidir. Lüğəti mənası polis- çox, qonum- sərhəd deməkdir. Cavan zoğ və kökümsovları suda isladılır, pörtülmüş və ya yağda qızardılmış halda qidada istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. MNB- da kolleksiyada becərilir.
«Bereza» adlanır. Oduncağı inşaat materialı, həmçinin boya, dekorativ və çox qiymətli dərman əhəmiyyətlidir. Şirəsində 1% şəkər vardır ki, bunlardan da buğa verilməsi yolu ilə qatı meyvə şərbəti alınır. Əhali tozağacı şirəsindən təzə halda, cörək məmulatlarına şirinlik vermək ücün şirintəhər içkilər hazırlayır. Tozağacının yarpaqlarından təbabətdə sidikqovucu kimi istifadə olunur. Qurudulmuş yarpaqlarının tərkibində 250-500 qamma A vitamini vardır. Yarpaqlarında 167,9-312 mq%, tumur-cuqlarında isə 70 mq% C vitamini olur. Yarpaqlarından vitaminli içkilər hazırlanır. Tozağacının qabığında pirakatexinlər sırasından olan aşı maddə-ləri vardır. Qabıq və yarpaqları yun parçanın sarı və yaşıl rəngə boyan-masında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. Tozbaş səhləb- Səhləbçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cephalanthera» adlanır. Lüğəti mənası kefale-baş,anthera-tozcuq deməkdir. Rus dilində «Pılğüeqolovnik» adlanır. Dekorativ və dər-man (qaraciyər xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur) bitkiləridir. Azər-baycan florasında 5 növü məlumdur.
«Traxikarpus» adlanır. Lüğəti mənası traxis-kələ-kötür, karpos-meyvə deməkdir. Bu palmanın lifləri kənd əhalisi tərəfindən geniş istifadə olunur, bunlardan şlyapa (papaq), yağışdan qorunmaq üçün çətir (örtük), döşəklər, həsir, diş fırçası hazırlanmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında Yüksək traxikarpus növü məlum-dur. MNB-da kolleksiyada becərilir.
adlanır. Lüğəti mənası pir-od, akantos-tikan deməkdir. Rus dilində «Pirakanta» adlanır. Meyvələri quşlar tərəfindən yeyilir. Meyvələrində 11,7-50 mq% C vitamini vardır. Çoxlu nektar və tozcuğu olan balverən bitkidir. Gözəl bəzək bitkisi olub, qırmızı meyvələri çox yaraşıqlı görünür. Bitkiyə bağ qayçısı vasitəsilə müxtəlif formalar vermək mümkündür. Azərbaycan florasında Qırmızı tubulqa (Pyracantha coccinea) növü məlumdur. MNB-da kolleksiyada sarı, narıncı, qırmızı meyvəli və xırda yarpaqlı növləri becərilir.
dilində «Tunq» adlanır. Toxumlarından alınan (60-65%) piyli-yağ əlif yağı istehsalında əvəzsiz xammal olmaqla, tərkibində 82%-ə qədər eleostearin turşusu vardır. Tunq yağından yüngül və toxuculuq səna-yesində su keçirməyən parçaların, süni dərilərin, linolium, klyonka, qaloş üçün lak, emal və s. hazırlanır. Tunq yağı və alüminium oksidindən hazırlanmış tunqatalümin odadavamlı və su keçirməyən materialdır. Yaponlar tunq yağından his verməyən və parlaq alovla yanan yanacaq kimi də istifadə edirlər. Yağ alındıqdan sonra qalan cecədən (kütlədən) qara tuş, mürəkkəb düzəldilir, gübrə və yanacaq kimi istifadə edilir. Azərbaycan florasında 2 növü vardır ki, bunlar da mədəni şəraitdə becərilir.
Bitki latın dilində» «Leucanthemum» adlanır. Lüğəti mənası leukos-ağ, anthemos-çiçək deməkdir. Rus dilində «Nivənik» adlanır. Toxumlarında qatı yağ vardır. Dərman və dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında Adi turacotu (Leucanthemum vulgare) növü məlumdur. Turp- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Brassica rapa», rus dilində «Repa» adlanır. Turpun bir çox növləri vardır ki, bunlardan biri də ağ turpdur. Ağ turpun kök meyvələri təzə halda tərəvəz kimi müxtəlif salatların hazırlanmasında istifadə olunur. Onun kök meyvələrinin tərkibində 88,6% su, 1,9% zülali maddə, 7% karbohidratlar, o cümlədən 1,5% şəkər, 0,2% efir yağı, 1,5 sellüloza, 1,0% kül elementləri, 11-39 mq% C, 0,03 mq% A provitamini, 0,08 mq% B 1 , 0,03 mq% B 2 , 20 mq% P və 0,25 mq% PP 76
vitaminləri vardır. Turpun müalicəvi əhəmiyyəti də böyükdür. Xalq təbabətində onu şəkərlə qarışdırıb arteroskleroz, hipertoniya, böyrəkdə daş olduqda sidikqovucu və daşsalıcı kimi istifadə olunur. Turpun şirəsi sinədə bəlğəmi, bronxial astmanı, göy öskürəyi, həmçinin qaraciyər, öd xəstəliklərini müalicə etmək üçün istifadə olunur. Turpca- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Raphanus» adlanır. Lüğəti mənası ra-tez, cəld, sürətlə, görsənmək deməkdir. Rus dilində «Redğka» adlanır. Kökü yeməlidir, C, B vitaminləri ilə zəngindir. Toxumlarında 40-45% qatı yağ vardır. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. Turpəng- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Rapistrum» adlanır. Lüğəti mənası rapa-şalğam deməkdir. Rus dilində «Repnik» adlanır. Azərbaycan florasında QarıĢıqlı turpəng növü məlumdur.
Yarpaqları əvəliyin yarpaqlarına oxşayır, turşməzədir. Qiymətli tərəvəz və dərman bitkisi olub, müxtəlif yeməklərin hazırlanmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında Hündür turĢərək növü məlumdur. MNB-da 2 növün kolleksiyası becərilir. Tut- Tutkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Morus», rus dilində «Şelkoviüa», «Tut» adlanır. Xartutun meyvələri qidada təzə və quru-dulmuş halda istifadə olunur. Meyvələrindən şirə, sirkə hazırlayırlar və mü-rəbbə bişirirlər. Yarpaqlarında 240-370 mq% C vitamini vardır. Yarpaq-larından sarı boya alınır. Ağ tut meyvələrində 25%-ə qədər şəkərlər, 2,7- 2,8% üzvi turşular, 0,08% aşılayıcı maddələr, 1,46% azotlu maddələr və müxtəlif vitaminlər vardır. Təzə və qurudulmuş meyvələri ürək-damar, qanazlığı, qaraciyər xəstəliklərinin müalicəsində çox faydalıdır. Meyvələrdən hazırlanmış bəhməz (doşab) qaraciyər, xroniki mədə xəstəliklərinin müalicəsində və ürək zəifliyi zamanı əvəzsiz təbii müalicə vasitəsidir. Yarpaqlarından hazırlanmış dəmləmə ürək ağrılarını götürür. Budaqların qabığı qurudulduqdan sonra həvəngdəstədə döyülərək toz halına salınır və ondan hazırlanan dəmləmə qarın ağrıları zamanı istifadə edilir. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur. MNB-da kolleksiyada becə-rilir.
«Biota» adlanır. Qiymətli dekorativ bitkidir. Toxumlarla və vegetativ çoxaldılır. Həmişəyaşıl bitki kimi yaşıllaşdırmada canlı çəpər kimi, müxtəlif formalı (şar, kvadrat, burğu və s.) yaşıllıq düzəltmək üçün istifadə olunur. MNB-da kolleksiyada becərilir. Tüklücə- Cilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Eriophorum» adlanır. Lüğəti mənası erioforos-narın tük daşıyan deməkdir. Rus dilində «Puşiüa» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur.
adlanır. Lüğəti mənası alopeks-tülkü, ura-quyruq deməkdir. Rus dilində «Lisoxvost», «Batlaçik» adlanır. Yem bitkisidir. Azərbaycan florasında 11 növü məlumdur.
dilində «Angelica» adlanır. Lüğəti mənası angelus-mələk deməkdir. Rus dilində isə «Dudnik» adlanır. Azərbaycan florasında Tat-yana tütəkotu (Angelica tatianae) növü məlumdur.
kəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cart-hamus» adlanır. Lüğəti mənası katairo-təmizləmə deməkdir. Rus dilində «Saflor» adlanır. Ərzaq (yalançı zəfəran kimi istifadə edilir), boya (sarı və qırmızı boya kimi xalçaçılıqda və ərzaq məhsulları istehsalında), yem (yaşıl yem, saman, silos), bəzək bitkisidir, ondan yağ (əlif) alınır. Azərbaycan florasında 5 növü məlumdur. Ulduzmeyvə- Süsənbərçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Damasonium», rus dilində «Zvezdoplodnik» adlanır. Azərbaycan florasında Baqəvərkimilər ulduzmeyvəsi (Damasonium alisma) növü vardır. Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|