Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adi ĢiĢkən
- Çılpaqgövdə ĢiĢmeyvə
- Şomu (bax: Spanaq). Şorangə
- Şoravcə
- Bərk Ģumotu
- Ġkicins Ģümrək
- Hirkan ĢümĢə
- Ġyli Ģüyüd
- Kökatan tekoma
- Gözəl telekiya
- Tütün, Tənbəki və Ətirli tütün
71
Şişkən- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Gastridium» adlanır. Lüğəti mənası qaster-qarınlı borular deməkdir. Rus dilində «Puzatik» adlanır. Azərbaycan florasında Adi ĢiĢkən növü mə-lumdur.
dilində «Danaa», rus dilində «Danaa», «Vzdutoplodnik» adlanır. Böyük və Kiçik Qafqazda, orta dağ qurşağınadək, kolluqlarda, meşənin tala yerlərində, dağ çəmənlərində yayılmışdır. Azərbaycan florasında Çılpaqgövdə ĢiĢmeyvə növü vardır. Şiyav- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Stipa» adlanır. Lüğəti mənası stupeyon-lif deməkdir. Rus dilində «Kovılğ» adlanır. Yazda cavan tər yarpaqları mal-qara tərəfindən yeyilir. Azərbaycan florasında 18 növü məlumdur. Şomu (bax: Spanaq). Şorangə- Tərəçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Salsola», rus dilində «Solənka» adlanır. Qenqiz şorangəsinin tərkibi 9,48% hiqroskopik su, 19,61% kül, 31,92% sellüloz, 24,57% azotsuz fəal maddələrdən ibarətdir. Qenqiz şorangəsinin külündən soda alınır. Dekorativdir. Bəzi növləri torpaq uçqunlarının qarşısını alır, digər növləri kalium, kalsium, fosfor birləşmələri ilə zəngindir. Azərbaycan florasında 18 növü məlumdur.
rus dilində «Zeydliüiə» adlanır. Azərbaycan florasında Çiçəkli Ģoravcə növü məlumdur. Şorgilə- Şorgiləkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Nitraria», rus dilində «Selitrənka» adlanır. Meyvələri çəyirdəklidir, qidada çiy halda istifadə olunur. Yarpaqları mal- qara tərəfindən yeyilmir. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur.
Şternbergin şərəfinə adlandırmışlar. Bitki latın dilində «Sternbergia», rus dilində «Şternberqiə» adlanır. Şternbergiya növlərinin çiçəkçilikdə və bəzək-bağçılıqda əhəmiyyəti misilsizdir. Soğanaqlarının tərkibində 0,33-0,36%-ə qədər alkaloid vardır. Bunun üçdə iki hissəsindən çoxunu likorin və isterin alkaloidləri təşkil edir. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Hər 3 növ nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Keçmiş ittİfaqın və Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»larına daxil edilmişdir. MNB-da 3 növün kolleksiyası var.
«Paşennik» adlanır. Azərbaycan flolrasında Bərk Ģumotu növü məlumdur. Şümrək- Şümrəkçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Empetrum» adlanır. Lüğəti mənası en-üzərində, petros-qaya deməkdir. Rus dilində «Şikşa» adlanır. Şümrəyin giləmeyvələri turşməzə dada malikdilər. Meyvələrində 70 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında
«Samşit» adlanır. Şümşadın bütün hissələri zəhərli olub, spesifik iyə malikdir. Qabıq və yarpaqlarının tərkibində buksin alkaloidi vardır. Xalq təbabətində Kolxida şümşadından sidikqovucu və işlətmə dərmanı kimi istifadə olunur. Toxumlarında 36,75% yağ vardır. Şümşadın yağından diş ağrılarında və saçın möhkəmlənməsinə qarşı istifadə olunur. Relikt (üçüncü dövrdən qalma) bitkidir. Lənkarandan Lerikə gedən yolun 40 km-liyində ocaq (pir) olan sahələrdə bitən şümşad bitkisinə xalq səcdə edir. Yaşıllaşdırmada geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilib. Şümşə- Şümşəkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Ilex» adlanır. Lüğəti mənası elon-palıd deməkdir. Rus dilində «Padub» adlanır. Dekorativ həmişəyaşıl bitkidir. Balverəndir. Meyvələrindən sirkə hazırlanır. Yarpaqlarının tərkibində acı ilisin qlükozidi vardır. Azərbaycan florasında Hirkan ĢümĢə növü məlumdur. Şüvərən- Kələmçiçəklilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Sisymbrium», rus dilində «Quləvnik» adlanır. Dərman şüvərənin cavan (tər) 72
yarpaqları qidada tərəvəz kimi istifadə olunur. Eləcə də bunlar parçanın sarı rəngə boyanmasında istifadə olunur. Toxumlarının tərkibində 24-30% yağ vardır. Azərbaycan florasında 8 növü məlumdur.
dilində «Anethum» adlanır. Lüğəti mənası ana- içərisindən, ethein – yandırmaq deməkdir. Rus dilində «Ukrop» adlanır. 100 qram yarpağında 6,25 mq karotin, 0,14 mq B vitamini, 135-170 mq C vitamini və kifayət qədər B 1 , B
2 , RR, R vitaminləri, eləcə də dəmir, kalium və fosfor duzları vardır. Tərəvəzlərin duza qoyulmasında və marinadlaşdırılmasında şüyüdün toxumluq budaqlarından istifadə edirlər. Şüyüdü qurudub istifadə etdikdə də öz ətrini saxlayır. Şüyüdün toxumlarından müxtəlif növ dərman preparatları hazırlanır və təbabətdə geniş istifadə olunaraq, yuxusuzluğa qarşı, astma, həzm orqanları xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilir. Qurudulmuş şüyüd ət, balıq və s. yeməklərin tərkibinə qatqı kimi əlavə edilir. Şüyüdün toxumlarından qənnadı və çörək-bulka məmulatlarının keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə istifadə edilir. Azərbaycan florasında Ġyli Ģüyüd növü vardır.
Lüğəti mənası aqros – tarla deməkdir. Rus dilində «Poleviüa» adlanır. Yaxşı yem bitkisidir. Samanının kimyəvi tərkibi 7,6% nəm protein, 2,3% çiy yağ, 26,1% sellüloza, 44% azotsuz ekstrakt maddələr, 5,7% kül və 14,8% sudan ibarətdir. Azərbaycan florasında 8 növü məlumdur. Tayaotu – Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Crepis» adlanır. Lüğəti mənası crepis – dayaq deməkdir. Rus dilində «skerda» adlanır. Azərbaycanda əksər rayonlarda, arandan subalp qurşağadək, meşə və kolluqlarda, çəmənlərdə, yol kənarı, bağ və əkinlərdə, daşlı-qayalı yerlərdə yayılmışdır. Azərbaycan florasında 6 növü məlumdur.
dilində «Kampsis», «Tekoma» adlanır. Amerika və Şərqi Asiyada yayılan 2 növündən biri- Kökatan tekoma növü Azərbaycanda qiy-mətli dekorativ, dırmaşan kol bitkisi kimi yaşıllaşdırmada istifadə olunur. MNB-da kolleksiyası vardır. Telefium- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan coxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Telephium», rus dilində «Telefium» adlanır. Azərbaycan florasında ġərq telefiumu növü vardır.
Bitki latın dilində «Telekia», rus dilində «Telekiə» adlanır. Dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında Gözəl telekiya növü bitir.
«Nikotiana rustica», rus dilində «Tabak maxorka» adlanır. Tütünün yarpaqlarından sənayedə siqaret istehsalı üçün istifadə olunur. Tütünün yarpağından alınan təmiz nikotin çox güclü zəhərdir. Tütün yarpa-ğından hazırlanan toz və habelə nikotin kənd təsərrüfatı zərərvericilərilə mübarizədə istifadə olunur. Yarpaqlarında 5-15%-ə qədər limon turşusu vardır. Cinsin Azərbaycanda Tütün, Tənbəki və Ətirli tütün növlərinə tə-sadüf olunur. Tənək (Üzüm, meynə) – Üzümçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Vitis», rus dilində «Vinoqrad» adlanır. Tənək qiymətli diyetik (pəhrizlik) və müalicəvi xüsusiyyətlərə malikdir. Onlarda becərilmə şəraitindən asılı olaraq, tam yetişdikdə 20-30% şəkər (o cümlədən 10-17% qlükoza və 5-7% fruktoza), 0,5-1,4% üzvi turşular, 0,18-0,30% pektin (əsasını protopektin təşkil edir), 0,3-0,5% mineral maddələr (K, Ca, F, Mg və s.), 50-185 mq/100qr aşılayıcı və rəngləyici maddələr, vitaminlər (A, B 9 , B
1 , B
2 , B
6 , C, E), p-fəal maddələr (40-50 mq%) vardır. Tənəkdən (Üzümdən) və ondan hazırlanan məhsullardan (şirə, bəhməz, rıçal) qanazlığı, ürək-damar, mədə-bağırsaq, qaraciyər, böyrək, öd kisəsi xəstəlikləri, tənəffüs yollarının iltihabı zamanı müalicə vasitəsi kimi istifadə olunur. Yetişməmiş meyvələrdən alınan üzüm şirəsi (qora, abqora) diabet, qan təzyiqi xəstəliklərinin ilkin dövründə çox yaxşı müalicə Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|