Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təpəotu
- Tikanburun
- Tikanlı limon (Üçyarpaq limon)
- Tikişçiçək (Şoran, torçiçək)
- Titrək
- Titrəmərcan
- Buassiye toğlu qulağı
- Topinambur (Yerarmudu)
- Duzluq toppuzlu
- Topyarpaq
73
vasitəsi sayılır. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, bunlardan 2-si mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da akademik C.Ə.Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə uzun illər xalq arasında becərilən 80 yerli üzüm sortu toplanmışdır.
Bitki latın dilində «Bunias» adlanır. Lüğəti mənası bunos – təpə deməkdir. Rus dilində «Sverbiqa» adlanır. Cavan tər zoğları və yarpaqları yeməlidir. Azərbaycan florasında ġərq
«Marğ» və ya «Lebeda» adlanır. Respublikamızda ən cox istifadə olunan qırmızı və ağımtıl tərə növləridir. Bunlar el arasında unluca, qızılbaldır və ya qırmızıbaldır kimi tanınır. Hər iki növ aran yerlərindən başlanmış orta dağ qurşağına kimi bağlarda, əkinlərdə, yolların və arxların ətraflarında, bostanlarda bitir. Unluca və qızılbaldırdan dovğa, qovurma, buğlama və s. xörəklər hazırlanır. Hər iki növün cavan yarpaqları və toxumları ev quşları üçün yaxşı yemdir. Ev quşları bu növlərin toxumları ilə qidalandıqda bol yumurta verə bilir. Unnucanın toxumlarının tərkibində 6 % yağ, 38 % azotsuz maddələr, 87-140 mq% C vitamini, 100-120 mq% A vitamini vardır. Azərbaycanda 14 növünə təsadüf olunur. Alaq bitkisi kimi hər yerdə geniş yayılmışdır.
dilində «Artemisia dracunculus», rus dilində «Polınğ gstraqon», «Tarxun» adlanır. Tərxun ərəb sözü olub «Tər»- təzə və «qun»- qan mənasını verir. Onun təzə və qurudulmuş yarpaqlarında, zərif zoğlarında efir yağı, askorbin turşusu, karotin, mineral duzlar, alkaloidlər, flavonoidlər, kumarin vardır. Zoğ və yarpaqlarında 70 mq%-dək efir yağı olur. Tərxun xiyar, pomidor və göbələklərin duza və turşuya qoyulmasında, ədviyya kimi şərab və likyora ətir verici kimi, tərxun cövhəri, limonad, sous və salat hazırlığında istifadə edilir. Tərxundan hazırlanan preparatlar bir çox xəstəliklərin, o cümlədən ağız boşluğu və boğaz xəstəliklərinin, qastrit, avi-taminoz və digər xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
adlanır. Lüğəti mənası acantha – tikan, leimon – otlaq deməkdir. Rus dilində «Akantolimon» adlanır. Yarpaqları tikanlı olduğu üçün mal-qara tərəfindən yeyilmir. Çiçəkləri çox əlvan, parlaq, qırmızımtıl, çəhrayı, ağ rənglərdə olduğundan olduqca dekorativ görünür. Yumru şar şəklində olan bu bitki əsil kirpini xatırladır. Bu səbəbdən onu yaşıllaş-dırmada daşlı-qayalı təpəliklərdə çiçək kompozisiya yaradılmasında geniş istifadə etmək olar. Azərbaycan florasında 14 növü məlumdur.
latın dilində «Echinophora» adlanır. Lüğəti mənası echinos – kirpi, phoros – daşıyıcı deməkdir. Rus dilində «Kolöçenosnik» ad-lanır. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur.
dilində «Crypsis», rus dilində «Saratniüa» adlanır. Yem bitkisidir. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilır. Azərbaycan florasında 1 növü məlumdur.
«Poncirus», rus dilində «Ponüirus» adlanır. Şaxtaya davamlı olduğundan digər sitrus bitkiləri üçün yaxşı calaqaltıdır. Canlı çəpər yarat-maq və dekorativ bitki kimi faydalıdır. Yarpaqları üçər, çiçəkləri ağ, meyvə-ləri yetişəndə qızılı-sarı rənglidir, ətirlidir, ləti acımtıl-turşdur, yeyilmir, efir yağlıdır. Azərbaycan florasında 1 növü məlumdur. MNB-da kolleksiyası var.
tərkibində saponin vardır. Çiçəyin ölçüləri, yarpağın quruluşu növlərin təyinində istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur.
dilində «Gamanthus», rus dilində «Spaynoüvetnik» adlanır. Azərbaycan florasında Tüklü tikiĢçiçək (Gamanthus pilosus) növü mə-lumdur. 74
Titrək- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Briza», rus dilində «Trəsunka» adlanır. Yaxşı yem bitkisi olub, mal-qara tərəfindən yeyilir. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur.
latın dilində «Astrantia», rus dilində «Astranüiə»,«Zvezdovka» adlanır. Yaxşı balverən və dekorativ bitkilərdir. Azərbaycan florasında 2 nö-vü məlumdur.
dilində «Melandrium» adlanır. Lüğəti mənası melas- qara, dris- palıd deməkdir. Rus dilində «Drema» adlanır. Azərbaycan florasında Buassiye toğlu qulağı növü məlumdur.
Bitki latın dilində «Tomanthea» adlanır. Lüğəti mənası tome-kəsmə, açma, anthos-çiçək deməkdir. Rus dilində «Tomanteə» adlanır. Dekorativ bitkilərdir. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. Tonqalotu- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aid olan birillik və ya çox-illik bitkidir. Bitki latın dilində «Zerna», rus dilində «Koster» adlanır. Veqetasiyanın başlanğıcında tər yarpaqları mal-qara tərəfindən yeyilir. Tərkibində 105,7- 220,1 mq% C vitamini vardır. Ala tonqalotunun kimyəvi tərkibi: 10,21 % protein, 1,66 % yağ, 47,02 % azotsuz ekstrakt maddələr, 5,83 % kül, 35,18 % sellülozdan ibarətdir. Azərbacan florasında 11 növü məlumdur.
«Festuca», rus dilində «Ovsəniüa» adlanır. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Çəmən (qazon) bitkisi kimi yaşıllaşdırmada istifadə edilir. Azərbaycan florasında 14 növü məlumdur. MNB-da kolleksiya sahələrində becərilir. Topinambur (Yerarmudu)- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəb-çiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Helianthus tuberosus», rus dilində «Topinambur» adlanır. Kök yumrularının tərkibində 2% azot maddələri, 15% karbohidrat və pektinlər, 0,3% yağ, 1,3% sellüloz və həmçinin inulin, 7,6 qamma B 1 vitamini vardır. Bəzək və dərman bitkisi olub, kök yumruları şəkər xəstəliyində istifadə edilir. MNB-nın kolleksiya sa-hələrində becərilir. Topmeyvə- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ya ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cymbocarpum» adlanır. Lüğəti mənası cymba-top, karpon-meyvə deməkdir. Rus dilində «Ladğeplodnik» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur.
dilində «Sphaerophysa» adlanır. Lüğəti mənası sfera- kürə, fiza- yumru deməkdir. Rus dilində «Sferofiza» adlanır. Qiymətli dərman bitkisidir. Toppuzlu bitkisinin alkoloidindən alınan benzoy turşu-sunun duzundan qan təzyiqinin aşağı salınmasında istifadə olunur. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Azərbaycan florasında Duzluq toppuzlu növü mə-lumdur.
Bitki latın dilində «Echinops» adlanır. Lüğəti mənası echinos- kirpi, ops- görünüş deməkdir. Rus dilində «Mordovnik» adlanır. Meyvələri exinopsin alkaloidi ilə zəngindir. Exinopsin əzələ atrofiyalarında, iflicdə, göz sinirinin atrofiyasında qəbul edilir. Bitkinin çiçək açdıqdan sonra əmələ gətirdiyi toppuz dekorativ olmaqla yanaşı uzun müddət güldanda susuz qala bilir. Onları müxtəlif rəngdə boyayıb 10-15 il evdə yaraşıq üçün saxlamaq mümkündür. Azərbaycan florasında 10 növü məlumdur.
«Tavolqa» adlanır. Bir çox növləri gözəl ağ rəngli şarşəkilli çiçəklərinə görə bəzək-bağçılıqda əkilib-becərilir. Yaşıllaşdırmada qrupla, tək-tək, cərgə ilə əkmək və canlı çəpər salmaq üçün qiymətlidir. Balverən, vitaminli, dərman, qida və dekorativ bitkilərdir. Azərbaycanda yabanı halda 2 və becərilən halda 2 növünə rast gəlinir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
Bitki latın dilində «Acantholepis», rus dilində «Akantolepis» adlanır. Azərbaycan florasında ġərq topyarpaq (Acantholepis orientalis) növü məlumdur. Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|