Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adi sucuqçətiri
- Hirkan sufındığının
- Suluf (bax: Quşdarısı) Sumaq
- AĢı sumağı
- Çətirvari su-oxu
- Adi suĢamcığı
- Südləmə (bax: Kahı) Südotu
- Sünbülçiçək (Hiasint)
- Süpürgəotu(Solmazçiçək)
- Sürvə (bax: Adaçayı) Süsən
- Süsənbər (bax: Baqəvər) Şabalıd
67
Sucuqçətiri- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Sium», rus dilində «Poruçeynik» adlanır. Limon dadı verən efiryağlı bitkidir. Azərbaycan florasında Adi sucuqçətiri növü məlumdur.
rus dilində «Paspalöm» adalnır. Mal-qara üçün zəhərli hesab olunur. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur.
mənası potamos-çay, qeyton-qonşu deməkdir. Rus dilində «Rdest» adlanır. Yaşıl gübrə kimi məqsədilə istifadə olunur. Qalınlaşmış kökümsovları mal-qara üçün yem hesab olunur. Azərbaycan florasında 12 növü məlumdur. Sufındığı (Bulaq)- Sufındığıkimilər fəsiləsinə aid olan birillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Trapa», rus dilində «Vodənoy orex» adlanır. Şarşəkilli bozumtul kökləri ilə su hövzəsinin dibinə, orada toplanan lilə bərkiyir və ya sərbəst üzür. Meyvəsi uzun müddət suda çürümədən qala bilir. Sufındığı qiymətli qida bitkisi kimi insanlara qədim dövrlərdən məlumdur. O Cənub-Şərqi Asiya və Mərkəzi Afrika ölkələrinin əhalisi tərəfindən qida kimi istifadə olunur. Dərman və boya bitkisi kimi də faydalıdır. Sufındığının toxumlarının tərkibində 15% zülal, 7,5% yağ, 52% nişasta, 3% şəkər və 22,5% su vardır. Meyvələrindən hazırlanmış undan çörək hazırlanır. Azərbaycan florasında Hirkan sufındığının növü mə-lumdur. Sugülü- Sugülüçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Lemna» adlanır. Lüğəti mənası limne-bataqlıq, göl deməkdir. Rus dilində «Rəska» adlanır. Azərbaycanda demək olar bütün rayonlarda, arandan orta dağ qurşağınadək durğun və sakit axan sularda geniş yayılmışlar. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. Suincilosu- Qaymaqçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Batrachium», rus dilində «Vodənoy lötik», «Şelkovnik» adlanır. Bitkiyə respublikanın əksər rayonlarında arandan yuxarı dağ qurşağınadək dayaz və sakit axan sularda, göllərdə, şoran sulu axmazlarda rast gəlinir. Akvariumda becərilə bilər. Mal-qara üçün yem bitkisi kimi də faydalıdır. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. Suqouxlucası- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Hydrocotyle» adlanır. Lüğəti mənası hydor-su, kotyle-kasa deməkdir. Rus dilində «Hitolistnik» adlanır. Onlar Lənkəran ovalığında, rütubətli yerlərdə və bataqlıqlarda yayılmışdır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. Suluf (bax: Quşdarısı) Sumaq- Sumaqkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Rhus», rus dilində «Sumax» adlanır. Sumağın yarpağında 33%-ə qədər aşı maddəsi vardır. Əhali sumaqdan müxtəlif milli xörəklərin hazırlanmasında və yeyinti sənayesində ədviyyat kimi istifadə edir. Turşməzə tamı vardır. Meyvəsindən xalq təbabətində çay kimi dəmləyib ishala və dizenteriyaya qarşı işlədilir. Elmi təbabətdə ondan duru ekstrakt hazırlayıb hipertoniyada, eləcə də şəkər xəstəliyi zamanı içirlər. Xüsusən Şəki sumağı ən yaxşı sumağ hesab olunur. Onu süfrəyə qoyub, doğranmış soğan, salat, duru xörəklərin üzərinə və s. üzərinə bir çimdik (çay qaşığının onda biri) tökürlər. Azərbaycan florasında bir növ sumaq-AĢı sumağı yayılmışdır. Suoxu- Suoxuçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Butomus», rus dilində «Susak» adlanır. Yarpaqlarından zənbil, həsir və s. toxunur. Kökümsovu və toxumları dərman bitkisi kimi sərinləşdirici, dərinin yumşaldılmasında və s. istifadə olunur. Azərbaycan florasında Çətirvari
adlanır. Orta dağ qurşağından alp qurşağınadək xırda axmazlarda və bataqlıqlarda yayılır. Azərbaycan florasında Adi suĢamcığı növü geniş yayılmışdır.
68
Suulduzu- Suulduzukimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Callitriche» adlanır. Lüğəti mənası calli-gözəl, trix, trichos-tük (saç) deməkdir. Rus dilində «Bolotnik», «Vodənaə zvezdoçka» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. Südləyən- Südlüyənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Euphorbia», rus dilində «Moloçay» adlanır. Çiçəyin quruluşundan, yarpaq, meyvə toxumun səthinin əlamətlərindən, bitkini örtən tükcük və vəzciklərin nişanələrindən növlərin təyinində istifadə olunur. Mal-qara üçün zəhərlidir. Xarici ədəbiyyatda cinsin müəyyən növlərindən yanacaq (benzin) alınması qeyd olunur. Azərbaycan florasında 36 növü vardır.
Dekorativ və tibbi əhəmiyyəti vardır. Azərbaycan florasında 8 növü məlumdur. Sümürgə- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Holosteum» adlanır. Lüğəti mənası xolos-yetişmiş, osten-sümük deməkdir. Rus dilində «Kosteneü» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü məlumdur. Sümürgən (Anxuza)- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Anchusa», rus dilində «Anxuza» adlanır. Sümürgən balverən (nektarlı) bitkidir, köklərindən qırmızı boya alınır. Azərbaycan florasında 1 növü məlumdur.
latın dilində «Hyacinthus», rus dilində «Qiaüint» adlanır. Qədim yunan dilində hiasint «yağışlar çiçəyi» deməkdir. Bu da onun baharın ilk yağışlı aylarından sonra gül açması ilə əlaqədardır. Toxumları və soğanaqları ilə çoxaldılır. Bəzək-bağçılıqda, gülçülükdə müxtəlif rəngli çiçəklərinə görə əvəzedilməz bitkidir. Gül dəstəsi üçün yararlıdır. Azərbaycanda 1 növü kultura şəraitində becərilir. Sünbülçiçəyinin “H. tpanscaspica” növü nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir. MNB-da 20 çeşidi (sortu) kolleksiyada becərilir. Süprək- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Apera» adlanır. Lüğəti mənası aperos-döyülməmiş deməkdir. Rus dilində «Metliüa» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü məlumdur.
siləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Xeranthemum» adlanır. Lüğəti mənası xeros- quru, anthemon-çiçək deməkdir. Rus dilində «Bessmertnik», «Suxoüvet» adlanır. Dekorativ, toxumu yağlı bitkilərdir, yerlərdə ondan süpürgə kimi də istifadə edilir. Azərbaycan florasında 4 növü məlumdur.
Lüğəti mənası «Göy qurşağı» deməkdir. Rus dilində «Kasatik», «İris» adlanır. Süsəndən hələ qədim zamanlardan xalq təbabətində istifadə olunmuşdur. Təzə çıxarılmış kökümsovlar qurudulduqda bənövşəyi rəng alır. Tərkibində 50%-ə qədər nişasta, 0,1-0,2% efir yağı olan köklərindən öskürəyə qarşı istifadə olunur. Bundan başqa müxtəlif növlərinin kökümsov, yarpaq, gül, meyvə və toxumlarından dəri xəstəliklərinin müalicəsində, boyaqçılıqda, ətriyyatda istifadə edilir. Süsən kökündən hazırlanmış un və ya spirt məhlulu yeyinti sənayesində likyor və bəzən çox qiymətli şərablara xüsusi ətir vermək üçün, həmçinin qənnadı sənayesində istifadə edilir. Efir yağı ətriyyat sənayesində yüksək keyfiyyətli ətirlərin hazırlanmasında və tibbidə ağrıkəsici vasitə kimi işlədilir. Süsən çiçəklərindən rəng və mürəkkəb hazırlanır. Azərbaycan florasında 26 növü məlumdur. 9 növü nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azər-baycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir. MNB-da 20 növü və 25 çeşidi kolleksiyada becərilir. Süsənbər (bax: Baqəvər) Şabalıd- Fıstıqçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Castanea», rus dilində « Kaştan» adlanır. Şabalıd meyvəsində 8-11% zülal, 16-34% nişasta, 7-17% şəkər, 1,3-9,1% yağ, Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|