NörobiLİm ve yapay zeka çalişmalarinda yaşanan geliŞmeler sosyal biLİmler ve planlama alanin öNÜNÜ nasil açiyor?
Yüklə 391,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.ozetkitap.com 15
üretimi, imajinasyon, öğrenme, bilinç vb tüm sonuçlarından sorumlu olan bu bölümdür. 28 Beyin evrimin geldiği en uç noktadır. Beyin biyolojinin en önemli keşif alanını oluşturmaktadır. Evrimin sınırında bulunan insan beynine dıştan bakarak morfolojik yapısı betimlenirken ilk üzerinde durulması gereken özelliği beynin iki yarı küresinin bulunmasıdır. Beynin sağ ve sol yarı küreler arasında bir boşluk vardır. 1800’lü yıllardan beri beynin sol yarısını vücudun sağ yanını, beynin sağ yarısı vücudun sol yanını denetlediği bilinmektedir. Bu iki yarı “Corpus Callosum” adı verilen bir sinir oto yoluyla bağlanmaktadır. 1800’lerde sol yarım kürenin bedenin sağ tarafını, sağ yarım kürenin sol tarafını kontrol ediyor. Günümüzde sol beyni kullanarak sağ beyni kullanarak düşünme tarzlarını ayırıyoruz. Sol beyin niceliksel çözümlemelerde üstünlüğe sahiptir. Nörobilimciler sol beynin hegemonyasına son verecek olan sağ beyin becerilerini de keşfettiler. Beynin sağ yarısında müzik ve dil hakimiyeti ve sanat becerileri ön plana çıkıyordu. Bilim insanları sağ ve sol beyin arasındaki bu uzmanlaşmanın evrim sonucu oluştuğu kanısındadırlar. Ama sağ ve sol yarım kürelerden biri çıkarıldığı, geriye kalan yarı tüm işlevleri yüklenecek biçimde dönüşmekte ve insanlar yaşamlarını sürdürebilmektedirler. Beyinin morfolojisine ilişkin olarak yapacağımız ikinci saptamada beynin dışbükey olan yüzeyinde “lob” adı verilen belirgin dört yumrumsu yapının varlığından hareket edilmektedir. Bunlar frontal (ön, alın) lob, temporal (şakak) lob, parietal (yan) ve oksipital (arka) loblardır. Bu yumrular yarıklar ve kıvrımlarla parçalara ayrılmakta ve beyinin hangi bölgelerinde hangi işlevlerin görüldüğüne ilişkin saptamaları yapılmasını kolaylaştırmaktadır. Frontal lob beynin diğer bölgelerinden merkezi yarıkla (sulkus) ayrılır. Hemen önündeki kıvrım (girus) motor sap diye adlandırılmaktadır. Frontal lobda; 1) Prefrontal korteks ve orbifrontal korteks, 2) Motor korteks ve 3) Broca alanı bulunmaktadır. Prefrontal korteks ve orbifrontal korteks karar verme, hatırlama, çağrışım, moral yargıda bulunma, soyut düşünce geliştirme gibi “yürütücü işlevler”in yeridir. Motor kortekse tüm bedenimizin hareketinden sorumlu hücreler yer almaktadır. Frontal girusta yer alan Broca alanı konuşmanın motor merkezi olarak işlev görmektedir. Merkezi yarığın arkasındaki parietal lobdaki “somatosensoryel sap” adını alan kıvrım yaşadığımız duyumları algılamaktan sorumludur. Talamustan gelen duyusal modalitelerin yüksek düzey işlemlerin yapılması ile somestetik alanlardan gelen bilgilerin entegrasyonunu sağlamakta ve ayrıca motor işlevlere sahip bulunmaktadır. Motor kortekse yakın olan bu alan birlikte etkili biçimde tepkide bulunmamızı sağlamaktadır. Temporal (şakak) lobları amigdala bağlantılarıyla emosyonel işlev görür, hippokampus ve limbik bağlantılarla beyinin işleyişi bakımından çok kritik öneme sahip bellek ve işitme işlevi görmektedir. Oksipital loblarda korteks alanları görsel algılamadan sorumludur. Bu kortekseki benzetme alanları yüzlerin, şekillerin ve renklerin tanınması işlevini görmektedir. Bu yazının esas ilgi alanı olan sosyal bilimler ve planlama olduğu hatırlanırsa, buraya kadar yaptığımız morfolojik betimleme içinde bizim ilgimiz bakımından en önemli olan bölüm yenikorteks olmaktadır. Onun için frontal lobun çok büyük kısmını oluşturan, en uçtaki, “yenikorteks” üzerinde biraz daha
28 Ned Hermann:The Creative Brain, Brain Books,1988. www.ozetkitap.com 16
ayrıntılı olarak duralım. Yenikorteks hiyerarşik bir biçimde bilgi örüntüleri (pattern) i oluşturmak kapasitesine sahip olarak, görsel nesnelerden soyut kavramlara kadar duyusal algıların tanıması, hareketin kontrolü, mekânsal yönelimlerin gerekçelendirilmesinden rasyonel düşüncelerin geliştirilmesi ve dilin oluşturulması ve kullanılması geniş bir alanda işlev görmektedir. Hepsini bir araya getirdiğimizde kısaca yenikorteksin düşünceden sorumlu olduğu söylenebilir. 29
İnsanın yenikorteksi en dıştaki ince bir tabakadır. 2,5 milimetre kalınlığında iki boyutlu, çok homojen bir tabaka oluşturmaktadır. Yenikortek tabakası 6 katmanlıdır. Bu katmanın altını ve üstünü belirleyen 1 ve 6’ncı katman bir tarafa bırakılırsa, ikinci ve üçüncü katmanda nöronların yer aldığı, dördüncü katmanını sinaps bağlantılarının beşinci katmanı ise aksonların oluşturduğu görülmektedir. Yenikortesin genetik kodlarla önceden belirlenmediği zaman içinde öğrendiklerimizin desenini yansıttığı kabul edilmektedir. 1957’de yenikorteksteki nöronların aralarında sınırların belirlenmediği kolonlar halinde örgütlendiği bulunmuştur. İnsan beyninin korteksinde 500.000 kortical kolon bulunmaktadır. Her bir kolon 60.000 nörona sahiptir. Yenikorteste 30 milyar nöron vardır. Kortikal kolonda bulunan Kurzweil kalıp tanıyıcı (pattern recognizer) dediği üniteler 100 nörondan oluşuyordu. Kurzweil’e göre mantık süreçlerinin işletilmesinde insanın yetenekleri göreli olarak zayıf olmasına karşın kalıp tanıma kapasitesi çok gelişmiştir. Yenikortest 100 milyon örüntüyle (pattern) çalışabiliyor. İnsan yenikorteksinin kapasitesi 300 milyon düzeyindedir. 300 milyon örüntü işleyici (pattern processor) insanın sözlü ve yazılı dil oluşturmak ve diğer yaratıcı faaliyetleri için yeterli olabilmektedir. Bir örüntüyü tanımamız için örüntüleri de öğrenmiş olmamız gerekir. Yenikorteksde her nesnenin birden fazla örüntü tanıyıcısı bulunmaktadır. Örneğin elma için görsel olarak, sözlü olarak, yazılı olarak, tat olarak farklı kalıp tanıyıcıları bulunmaktadır. Bunlar arasında kavramsal bir hiyerarşi bulunur. Bir kalıp tanıma ünitesi dışarıdan gelen sinyallerin hangi kalıptan olma olasılığını saptar. Her düzeyde bir saptama yapıldıktan sonra hiyerarşideki bir üst kademeye gönderilir. En üst kavramsal düzeyde insanlar sürekli olarak ön kestirimde bulunurlar. Dış dünyadan yeni kortekse gelen girdiler tek boyutlu bir liste halindedir. Ama bu tek boyutlu girdiler dış dünyada iki ya da üç boyutlu nesneleri temsil etmektedir. Bunun akılda (mind) iki ya da üç boyutlu gelmesi, bu örüntüler yoluyla oluyor. Bunu sağlayan mekanizma bellek olmaktadır. İnsan belleği örüntüler halinde organize olmuş bir liste olarak düşünülebilir. Bu bellekte örüntüler ileri doğru sıralanmıştır. Bunlar ayrı ayrı etiketlenmemiş olduğu için birden bizim farkındalığımıza sıçrar. Bu belleği başkalarıyla bölüşmek istersek onları dile çevirmek durumunda oluruz. İnsanın yenikorteksinde her örüntü daha alt düzeylerdeki taşınan bilgi ışığında anlam kazanır. Yeni hatıralar varolan örüntü tanıyıcılar (pattern recognizer) içinde stoklanmıştır. Bu süreçte hippocampus bir rol oynar. Tüm stoklama alanını doldurmak gerekmez. İnsan belleğini tekrar edilen deneyimlerle doldurmaz. Bellek öğrenme süreci için de kritik öneme sahiptir. Öğrenme üst düzeyden başlar. Kademe kademe alt düzeye iner. Rüyalarımız da yenikorteks tarafından yaratılır. Uykuda eski beyin özellikle amigdala’nın baskısından kurtulmuş olan beyin hafızasındaki kalıplarla yarattığı kurguyu rüya olarak görür. Yenikortes tüm bu işlevleri tek başına gerçekleştirmez, eski beyinin
29 Bu konuda ayrıntılar için bknz. Ray Kurzweil: Age.s.34-92 Yüklə 391,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|