NörobiLİm ve yapay zeka çalişmalarinda yaşanan geliŞmeler sosyal biLİmler ve planlama alanin öNÜNÜ nasil açiyor?
Yüklə 391,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- sinir hücreleri topluluğu adını
- Organ düzeyine ilişkin ontolojik kabuller.
- Çocuk doğduğunda beyni/mind boş değildir.
- Beyin yüksek bir plastisiteye sahiptir.
- Beyinin temel faaliyeti kendisini değiştirmektir.
www.ozetkitap.com 19
Beyinin hücredüzeyindeki ontolojisinin kurulmasında nöronlar arası sinyal naklinin gerçekleşmesine ilişkin mekanizma kritik bir öneme sahiptir. Nöronlar arasındaki iletişim sinaps dediğimiz özel kavşaklarda gerçekleşmektedir. Nöronlar arası iletişim elektriksel aktivite ile başlamakta nöron içinde hücre içi elektrik çoğalmakta, o noktada ateşleme yaparak akson boyunca “ateşleme yaparak”, kimyasal ulakları (nörotransmitter) serbestleştirmektedir, iletişimi dopamin, seretonin gibi kimyasallar sağlamaktadır. Nörotransmission, kimsayal ulakların katalize ve metabolize edilmesinde rol alan iyon kanalları, receptörler, enzimler, taşıyıcılar ve çok sayıda başka ögenin de fonsiyonunun da görülmesini gerektirir. Eğer bir nöron diğerini arka arkaya ateşlerse sinaps da buna göre değişir. Sinir hücreleri onları ateşleyecek birden fazla uyaran aldığında birden fazla sinapsi paylaşmaya başlar.Bir sinir hücresi dostluğu oluşur. Paylaşılan yaşantılarla oluşan sinir hücresi dostluğu bazen sinir hücreleri topluluğu
Birlikte ateşlenen nöronlar birbirlerine bağlanırlar. Bir iz oluştuğunda binlerce nörondan oluşan devreler bir dizi halinde ateşleme yapar. Beyaz madde kabloları sayesinde devreler birbirinden uzak madde bölgelerini bile birbirine bağlayabilir. Sinir devreleri refleksler, çok duyumlu entegrasyon, motor koordinasyonu, circadan ritmleri, duygusal tepkileri, hafıza ve öğrenmeyi sağlar.
Hücre düzeyinde ontolojik kabulleri gördükten sonra, organ düzeyine ilişkin ontolojik kabüllere geçtiğimizde bir ikilemle karşılaşırız. Ontolojik varsayımlarını geliştireceğimiz organ beyindir. Eğer monist bir görüş açısına sahip isek organ düzeyine ilişkin kabüllerimizi geliştirmeye başlayabiliriz. Ama düalist bir bakış açısıyla beyini ve akılı (mind) bir birine indirgenemez iki varlık olarak kabul edersek her ikisi için de ayrı ontolojik kabüller geliştirmek gerekecektir.
gerçekleşmektedir. Bunlardan birincisi, insanın da diğer canlılarda olduğu gibi sinir sistemimize evrimsel olarak kodlanmış biçimde doğuşlarından itibaren bir program getirmekte olmasıdır. Örneğin bebek doğar doğmaz emme refleksini kullanabilmektedir. Aynı biçimde kavrama ve sıkıca tutma reflekslerine sahip olmaktayız. 30 Hepimiz alt beynimizde devrelerle doğarız. Bu devreler hapşırma, geğirme ve esneme gibi refleksleri denetler. Bu alanda çalışanlar çocuğun reflekslerden daha zengin programlarla doğduğunu savunmaktadırlar. 31
İkinci mekanizma ise insan beyninin cenin halindeyken de öğrenebilmesidir. İnsanın sinir sisteminin oluşumu döllenmenin 18.inci gününden itibaren başlamaktadır. Fetus dakikada 250.000 nöron hücresi oluşturmaktadır. Fetustan doğuncaya kadar beyin öğreniyor. Çocuk bu dönemde annesinin kalp atışlarının ritmini öğrenir. İnsan doğduğunda yaşamında karşılaşacağı durumlara uyum yapabilmesi için bilişsel devrelerinin gelişmiş olması gerekir.
30 Sinan Canan: Age,s.73-74. 31 Bu konuda bknz, Susan Carey, Rochel Gelman (Editörler):The Epigenesis of Mind. Essays on Biology and Cognition, Psychology Press, New York and London,2014.
www.ozetkitap.com 20
Bunun için ceninin anne karnında büyümesi sırasında hemen gerektiğinden daha fazla hücre ve bağlantı üretilmektedir. Doğan bebek diğer hayvanlara göre önemli ölçüde eksik bir beyinle doğar. Çocuğun ve yetişkinin hücre sayısı eşittir. Eksiklik nöronlarının bağlantılarının kurulmamış olmasında yatmaktadır. Bebeğin beyninde ilk iki yılda saniyede yaklaşık 2 milyon bağlantı kurulmaktadır yani bu kadar sinaps oluşmaktadır. İki yılın sonunda sinaps sayısı 100 trilyonu aşar. Bu yetişkinlerin sinaps sayısının iki katıdır. Bu geniş olanaklar yelpazesi içinden aktif hale gelerek kullanılmayan bağlantıların ortadan kalkması yaşanmaya başlar. Bir çeşit bir mermer kitlesi içinde heykeltraşın heykelini yaratması gibi bir çocuğun beyni budanma yoluyla olgun bir kişinin beyni olma doğrultusunda yol alır. Yaş ilerledikçe bağlantıların yarıya yakını budanır. Bu budamanın biçimini bebeğin içinde bulunduğu, ortam , ilişkiler, yaşam deneyiminin birikmesi belirler. Bu budanma süreci her çocuğun beyninin/kimliğinin yaşadığı ortama uyumu sağlamış olur.
sahip olduğunu ileri sürene kadar, çocukluğun ilk dönemi sonrasına beynin değişmediği varsayılıyordu. Yeni sinir hücrelerinin oluşumu olanaksız görülüyordu. Oysa günümüzde biliyoruz ki beyinde de kök hücreler bulunmakta yaşam boyunca olgunlaşarak beyin hücrelerine dönüşebilmektedirler. Çocuğun belli bir yaşı geçmesinden nöronlara kalan tek yol belli bir süre sonra ölümdü. Hebb plastisite varsayımıyla beynin dinamik yapısını vurgulamaktadır. Beyin dış dünyadan ona yönelen uyaranlarla an be an değişebilmektedir. Esneklik/ plastisite varlığı yeni şeyler öğrenmek suretiyle beynimizi değiştirebilmemizi olanaklı hale getirmektedir. Bu yıllarda plastisitenin varlığı sinir hücrelerinde sinapslar düzeyinde bağlantıların sürekli değişmesiyle açıklanıyordu. Hebb beynin sinaps düzeyinde değiştirdiği bağlantılarla kendisini her seferinde yeniden modelleyebildiğini göstermektedir. İnsanın yaşamı boyunca sinapsların yapısında sürekli bir yeniden yapılanma yaşanır. Beyinin
karşılaştığında iç devrelerini, işi azami hızla yapacak şekilde yeniden ayarlamadan geçirir. Yapılan araştırmalar nöro plastisitenin insanın ruh halini düzenleyebileceğini depresyonun yenilmesine yardımcı olabileceğini göstermiştir. 32
ya da karaciğer öldüğünde aynı organdır. Oysa beyin için bu geçerli değildir. Bu özelliği beyni diğer organlardan ayırır. Beynin yeniden şekillenme ve değişim süreci, aklın işleyişinin temelini oluşturmaktadır. Beyninizi değiştirmeden ne düşünebilir ne konuşabilir ne de öğrenebilirsiniz. Tecrübe ettiği her olayda, yaptığı her işte bu bağlantıların yapısı da miktarı da az veya çok değişir. Beyni bir bir bilgi işlem makinasından ayıran en önemli özellik de budur. Beyin araştırmalarında günümüzde gelinen noktada beynin çevresel girdilere açık olduğu ve bunun sadece sinaps düzeyinde değil, ayrıca Kortical harita düzeyinde ve nöronların yeniden doğumu düzeyinde olduğu ortaya konulmuştur. Gittikçe artan inanç beyinde ne yapıların ne de fonksiyonların genlerde kazılı olmadığı doğrultusundadır. Plastik beyin her kişi için
32 Deepak Chopra, Rudolph E.Tanzi. Age Yüklə 391,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|