NörobiLİm ve yapay zeka çalişmalarinda yaşanan geliŞmeler sosyal biLİmler ve planlama alanin öNÜNÜ nasil açiyor?
Yüklə 391,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sosyalliğe Bakışta Ne Tür değişmeler yaşandı.
www.ozetkitap.com 25
İnsanların ürettiği bilginin sınırları sadece algılamalarındaki sınırlamadan gelmemektedir. İnsan mikroskop ya da teleskop vb. icad ederek algılama kapasitelerinde bir gelişme yaratabilmektedir. Ama daha önemli bir sınırlama insanların ilişki kurma kapasitesinden doğmaktadır. İnsanların bilişinde olan bu sınırlamayı fark edebilmek evrim merdiveninin değişik basamaklarında hayvanların ilişki kurma kapasitelerine bakmak gerekir. Hayvanların çoğunluğu nesnelerin özellikleri üzerinde düşünürler. Yaşamlarındaki eylemlerini bu bire bir ilişki üzerinden kurarlar. Bu ilişkide başka bireyler yoktur. Bu bire bir ilişkiyle yaşamlarını sürdürecek pek çok şey yapabilmektedir. Bu temelde deterministik bir ilişkidir. Evrim basamağın daha üst kademesindeki şempazeler, A hayvanının, B nesnesini kullanarak C hedefini gerçekleştireceği ilişkisini kurabilmektedir. Ama nesneler arasında enformasyonel ilişki kuramaz. Bunu evrimin tepesindeki insan gerçekleştirebilmektedir. Şempaze bile bir şeyi ayırıp işaret edemez. İnsan bir A kişisinin, bir B kişisiyle birlikte, bir araç C’yi D ortak hedefini gerçekleştirmek ilişkisini sayılar azsa kurabilmektedir. Michael Tomasello 39 bu ilişkiye “bölüşülmüş niyetlilik” (shared intentionality) demektedir. İnsan buradaki sınırını fark edebilmek için bir örnek üzerinde durabiliriz. Futbol takımları maç yaparken her takım ayrı bir forma giymektedir. Biz oyunu izleyip kavrabilmek için farklılığı 22’den 2’ye indiririz. “Bilişsel Bilim” alanında ilerlemeler olurken, beklenileceği üzere, bilişsel bilimin kapsamının yeniden tanımlanması yolunda adımlar atılmaya başlamıştır. Bu bakımından Anthony Chemero’nun 40 “Radical Embodied Cognitive Science” önerisi üzerinde kısaca duralım. Chemero W.James ve J.Dewey gibi Amerikan pragmatistlerinin etkisi altında bilişsel bilimin temsil ve hesaplamayla uğraşan yaklaşımını yararlı bulmamakta, temsil karşıtı bir yaklaşımı önermektedir. Ona göre biliş aktör-çevre dinamiğiyle kavranmalıdır. Hesaplamayla temsille uğraşmaya gerek yoktur, üzerine kurulmuş bir yaklaşım. Sosyalliğe Bakışta Ne Tür değişmeler yaşandı. Bilimsel analizlerde beyinin bir kara kutu olarak ele alınması terkedilerek, beyin( mind) bilişsel (cognitive)yetileriyle yer almaya başlamasından sonra bireyin davranışlarının açıklanmasına yaklaşımın nasıl değiştiğini gördükten sonra topluma yaklaşımın nasıl bir değişme geçirdiğini ele alalım. İnsanların yaşamı toplumsal ilişkiler içinde anlam kazanır. İnsanlar sosyal varlıklardır. İnsanlar başkalarıyla sempati, empati duyarlar, bunların bazılarına karşı kendilerini sorumlu hissederken diğerlerine karşı böyle bir duygu içinde bulunmazlar. Toplumdan dışlanma beyin için öyle önemlidir ki acı verir. İnsanlar eksik doğarlar, tamamlanmaları için diğerleriyle ilişki kurarak dil, anlam ve kültürlerini geliştirmeleri gerekir. İnsan yaşarken sosyallik kazanır. Daha önce üzerinde durduğumuz üzere insanın ilişki kurma kapasitesi diğer hayvanlarda yoktur. Bizim empati kurmamızın arkasında sosyal nedenler kadar nöral nedenler bulunmaktadır. 41 İnsanların kompleks toplumsal yapılar kurabilmeleri beyinlerin evrim içinde geldiği yer dolayısıyladır. İnsan sosyal biliş kapasitesine ulaşmış bulunmaktadır. Leslie Brothers toplumsal bilişi (social cognition) diğer bireylerin tabiatları ve niyetlerinin daha hassas algılanmasına yarayacak her bilginin (information) işlenmesi diye
39 M.Tomasello: A Natural History of Human Thinking, Harvard University Press, 2014. 40 Anthony Chemero:Radical Embodied Cognitive Science, MIT Press, 2009.. 41 Nikolas Rose and Joelle M.Abi-Rached, Age,s.142. www.ozetkitap.com 26
tanımlamaktadır. 42 Normal olarak, bu işlev beyinde amigdala, orbital ön korteks vetemporal korteks etrafında oluşmuştur. Bir insanın diğer birinin ne düşündüğünü hesaba katabilmesi için bir tür beyin (mind) kuramına sahip olması anlamına gelmektedir. Bu kuramla kastedilen mentalizasyon dur. Mentalizasyon bizim başkalarının mental durumunu okuyabilmemizi sağlar. Bu da insan deneyiminde verili olan bir entersubjectivitenin varlığını temellendirmiş olur. En temel düzeyde sosyallik 43 için biliş ve toplumsal etkileşimin birbiriyle bütünlüğünün kurulması gerekir. İnsanı hayvanlardan ayıran özellikleri arasında; kendi eyleminin başarısının diğerinin tepkisine bağlı olduğunun farkında olması, geçmiş, günümüz ve gelecek bağlantısı kurması, gerçeği diğer insanlarla bölüşmesi, iç durumunun dış davranışına yansıması olarak sayılabilir. İnsanlar bir grup içinde olmadan kendilerini yeniden üretemezler. Sürdürülebilirliği sağlayamazlar. Toplumsallığın anlaşılmasında 1996’da Giacoma Rizolatti ve ekibinin beyinde ayna nöronlarını bulmasıyla atılmış oldu. Rizolatti bir insanın bir başkasının yaptığı hareketi gözlediğinde gözleyenin beyninde belli sayıda nöron harekete geçtiğini, eğer bu gözlemi yapan kişi aynı eylemi kendisi gerçekleştirmek istediğinde de söz konusu nöronların hareketiyle eylemini gerçekleştirdiğini göstermiştir. Ayna nöronlarının bulunması taklitle öğrenmenin nöral mekanizması ortaya çıkarmıştır. Bu yolla beyin faaliyetlerinin bireyler arası senkronizasyonu sağlanabilmektedir. Bu duyum ve motor temsilleriyle doğrudan ilişkilidir. Ayna neronları diğer kişilerin mental durumlarına doğrudan giriş sağlamaktadır. Böyle yaklaşılırsa mirroring sosyalliğin oluşumunun temel mekanizması olmaktadır. Ayna nöronlarının onlara atfedilen etkileri sağlayıp sağlamadıkları konusunun görgül olarak yeterince kanıtlandığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. Eğer sosyalliğin varlığını diğerlerinin niyetleri ve inançlarını anlamak için mekanizmaların varlığına dayandırırsak, ayna nöronlarının dışında da başka mekanizmaların varlığını görmeye başlarız. Bunlardan biri de empatidir. Empati bir kişinin duygularının başka birinin tahmin edilmesi diye tanımlanabilir. Bir insana iğne batarsa acının işlendiği birkaç bölge vardır. Eğer başkasına iğne battığını görürseniz acı matriksinin önemli bir bölümü harekete geçer. Empatinin temeli budur denilebilir. Empati diğer insanların ne yapabileceklerini tahmine olanak verir. Empatinin öneminden söz edilirken beklenilen empati yapabilenlerin toplumla daha uyumlu davranışlar içinde olmasıdır. Bu savın geçerliliği yeterince temellendirilmemiştir. Sosyallik en uç noktada insanın kendiyle ötekiler arasındaki sınırları yok etmektir. Senkron olma ya da belli ritme uyma gibi, belli bir zaman örüntüsünü izleyen, koordine edilmiş eylemler (örneğin statlardaki Meksika dalgası ) kollektif olarak üretilmiş spontan koalisyonlar, sosyalliğe birey merkezli bir açıklama getirmektedir. Kerry L. Marsh sosyalliğin bağlam bağımlılığına, birden oluşmasına (emergent) ve kendi kendini örgütleme yönüne dikkati çekmektedir. Böylece Marsh sosyalliğin ekolojik bir açıklamasını getirmektedir. Sosyalliğin oluşturulabilmesinde insanların dil oluşturarak insanlar arası konuşmayı/iletişimi gerçekleştirebilmesi önemli bir rol oynamaktadır. Bir insan iletişime girdiği ortağıyla birlikte ortak bir
42 Zikreden Nikolas Rose and Joelle M.Abi-Rached, Age,s.141. 43 Gün R.Semin Gerald Echterhoff (Editors): Introduction: From Nerons to Shared Cognition and Culture, Grounding Sociality, Psychology Press, New York,London,2011. Yüklə 391,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|