Müəssisə və əhali müayinələrində seçmə məcmunun əlaqələndirilməsinə və rotasiyaya dair

Məhsuldarlıq
-
insanların öz fəaliyyətində məhsuldarlığı artırmalı, gəlirin 
yaranması prosesində fəal iştirakıdır;
2.
Bərabərlik
-
iqtisadi və siyasi həyatda insanlara bütün bacarıq və imkanlarını sərf 
etmək üçün şərait yaradılmasıdır; 
3.
Davamlılıq
-
hər cür ehtiyatlardan (təbii, insan, maddi) səmərəli istifadə, gələcək 
nəslin həyatı üçün təbii ehtiyatların mühafizəsi və bərpa edilməsidir.
4.
İmkanların genişləndirilməsi
-
inkişafın insanların təşəbbüsü və onların iştirakı ilə 
həyata keçirilməsidir. 
Əhalinin sağlamlığı, təhsili, gender amilləri və alıcılıq qabiliyyəti insan inkişafında 
mühüm rol oynayır və əhalinin gəlirləri arasındakı fərqlər aşağıdakı düsturla hesablana 
bilər:
r
Y
G
Y
⋅
−
=
)
1
(
, 
burada, 
G 
– 
Cini əmsalı;
Y
r 
– 
adambaşına düşən ÜDM.
Sosial statistikada seçmə metodlarının tətbiqi
Sosial statistikada seçmə metodundan geniş şəkildə istifadə edilir. Seçmə 
metodunun müxtəlif üsulları mövcuddur. Bu üsullara təsadüfi seçmə, müəyyən 
sistematik seçmə, çoxfazalı seçmə və s. aiddir. Seçmə müşahidələri zamanı məlumatlar 
qruplaşdırılır, sistemləşdirilir və yekunlaşdırılır.
Mövcud sa
yda hüquqi və fiziki şəxslərdən (müəssisələrdən) məlumatları başdan
-

---

başa müşahidə yolu ilə toplamaq iqtisadi cəhətdən əlverişli olmadığı üçün seçmə 
metodun tətbiqinə zərurət yaranır. Seçmə metodunu tətbiqi aşağıdakı nəticələrə səbəb 
olur: 
-
material, əmək, maliyyə ehtiyatlarına qənaət edilir;
-
reprezentativlik təmin edilir;
-
məlumatların operativliyi artır.
Seçmə müşahidənin səmərəliliyinin artırılması üçün seçmə məcmusunun 
əlaqələndirilməsi və rotasiya metodu tətbiq edilir. Müəssisələr üç qrupa: iri, orta və kiçik 
müəssisələrə bölünür. Öncə iri müəssisələr seçilir, sonra isə orta və kiçik müəssisələr 
seçilir. Müəssisələrin seçilməsində, onların fəaliyyət növü və əhatə dairəsi əsas götürülür.
Seçmə müşahidə aparıldıqda statistiklərin statistik yükünü təyin etmək üçün iki şərtə 
əməl edilməlidir: 
-
seçmə vahidlərinin əlaqələndirilməsi;
-
məlumatların inteqrasiya edilməsi. 
Seçmə vahidlərin əlaqələndirilməsi üçün vahidləri eyni metoddan istifadə edilərək 
seçilir. Yəni, seçmənin şərti, texniki imkanları,
işçi heyəti, məlumatların emalı prosesi, 
nəticənin yekunlaşdırılması metodologiyası eyni olmalıdır. Bununla yanaşı, 
əlaqələndirmə dərəcəsi müxtəlif də ola bilər.
Çöxmərhələli seçmə üsulunda müşahidəni təkrar seçmə həyata keçirməklə aparmaq 
olar. Seçmə üsulları seçmə müşahidənin keyfiyyətinə təsir göstərir. Müşahidənin 
keyfiyyətinin qiymətləndirmək üçün seçmənin xətasını hesablamaq lazımdır. Seçmə 
xətaları aşağıdakı düsturlarla hesablanır