Müəssisə və əhali müayinələrində seçmə məcmunun əlaqələndirilməsinə və rotasiyaya dair

 
x x x x x x x x xx 
0 
1 
a
1 
a
2 
Seçmə
1
Seçmə
2
Seçmə
 
o o x ox x xo x o o x x
0 
1 
a
1 
Təbəq
Müayinə 1
Seçmə
 
x o xx o o x o x o o x xx o 
0 
1 
a
2 
Təbəq
Müayinə 2

---

x – 1-
ci müayinənin i təbəqəsinə daxil olan vahidlərə verilmiş təsadüfi ədədlər;
o - 2-
ci müayinənin j təbəqəsinə daxil edilən vahidlərə verilmiş təsadüfi 
ədədlər; 
a
1
- 1-
ci müayinənin seçmə nöqtəsi;
a
2
- 2-
ci müayinənin seçmə nöqtəsidir.
Müayinə çərçivəsindən kənara çıxan vahidlərin ardıcıl kənarlaşdırılması. 
Registrdə (siyahıda) konkret müayinənin çərçivəsindən kənara çıxan çox sayda 
vahidlər olur. Ancaq mövcud müayinənin çərçivəsindən kənara çıxan vahidləri 
buraxmaql
a, vahidlərin sayı əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş n
-
ə çatana qədər təkrar 
olunmayan ardıcıl sadə təsadüfi seçməni davam etdirmək olar. Təsadüfi ədədlərin asılı 
olmadığını nəzərə alsaq bu 
″
xalis
″
seçmə vahidlərin müayinə çərçivəsindən kənara 
çıxmadığı hala uyğun ehtimal paylanmasına malik olacaq. Nəticədə baş məcmudan 
müayinənin çərçivəsinə daxil olan n sayda vahiddən ibarət ardıcıl seçmə alınacaqdır.
Fasiləli seçmə. 
Fasiləli seçmə təsadüfi (m saylı seçməyə) aparır. Əgər 
vahidlərinin sayı N olan baş məcmudan vahidlərinin sayı n olan seçmə məcmu almaq 
tələb olunursa, fasilə n/N olmalıdır. Onda hər vahid üçün seçməyə daxil olma (düşmə) 
ehtimalı n/N olar, m isə n riyazi gözləməsinə malik olacaqdır. Aşağıdakı şəkildə 
fasiləli və ardıcıl seçmələr arasında asılılıq göstərilmişdir.
Fasiləli və ardıcıl seçmələr (n=4, N=16, m=3)
 
n kifayət qədər böyük olduqda seçmənin faktiki həcmi (m) səmərəlilik nöqteyi
-
nəzərindən daha az əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq praktiki nöqteyi
-
nəzərdən seçmənin 
təsadüfi həcmi müəyyən şərtli seçmə həcmi tələb olunan müayinə aparılan zaman 
problem (çətinlik) törədə bilər. Fasiləli seçmə ilə əlaqədar daha bir problem orta 
qiymətin qeyri
-
dəqiqliyidir. Bu halda alternativ kimi baş məcmunun orta qiyməti 
əvəzinə seçmə məcmunun orta qiyməti istifadə olunur. Seçmənin təsadüfiliyinə görə 
bu qiymət təsadüfi dəyişənlərin
nisbətini göstərir. Ancaq seçmənin real həcminə görə 
də qiymətləndirilmə mümkündür. m həcmli fasiləli seçmə üçün ehtimal olunan 
paylanma nəzərdən keçirdikdə, aydın olur ki, bu 
- 
qeyd olunmuş m (m 
≠
0) həcmli adi 
ardıcıl seçmənin paylanmasıdır.
Uzlaşdırılmış fasiləli seçmələr özlərini uzlaşdırılmış ardıcıl seçmələr kimi 
aparırlar. Fərqlər ancaq aşağıdakılardır. Nəzəri olaraq ildən ilə bu və ya digər müayinə 
üçün davamlı vahidlər arasında tam uyğunluğu təmin etməklə seçmə fasiləsini 
dəyişmədən saxlamaq olar.
Təcrübədə isə N hər il dəyişəcəkdir, buna görə də, hətta n 
dəyişməz qalsa belə, müxtəlif illər üçün n/N nisbəti də dəyişəcəkdir. Beləliklə, daimi 
vahidlərin uyğunluğu olmayacaqdır, ancaq bütün ehtimallara görə ardıcıl 
0 n/N = 0.25 1 
x x x xx x x x x xx x x x xx
Fasilə
Ardıcıl seçmə

---

seçmədəkindən xeyli çox olacaqdır.
Beləliklə, fasiləli seçmə təkrar olunmayan ardıcıl sadə təsadüfi seçmədə 
olduğundan daha yaxşı uyğunluğu təmin edir. Bu iki metodu elə birləşdirmək 
mümkündür ki, hər iki halda eyni sabit təsadüfi ədədləri istifadə etmək yolu ilə ardıcıl 
seçmə fasiləli seçmə ilə uzlaşmış olsun.
Fasiləsiz müayinələr üçün seçmə zamanı əlavə mülahizələr. 
Davam edən 
müayinələr bir neçə qiymətləndirmə tələb edir. Buna görə belə müayinələrdə mərkəzi 
yer dövr (raund) anlayışına məxsusdur. Tələb olunan qiymətləndirmələrin 
xüsusiyyətlərindən və nisbi əhəmiyyətlərindən asılı olaraq bir dövrdən (raunddan) 
digərinə keçdikdə seçmənin “rotasiyası” mümkündür. Mümkün olan rotasiya sxemləri 
aşağıda ətraflı nəzərdən keçirilmişdir. 
Müxtəlif alt dövrlər arasındakı kəsişmələr haqqında, o cümlədən, təkrar olunan 
seçmə haqqındakı mülahizələr fasiləsiz müayinə dövrlərinə aiddir. Ancaq qeyd etmək 
lazımdır ki, bu halda alt dövrlərə bölmənin məqsədi nəzarətin gücləndirilməsi və 
seçmənin normal paylanmasının təmin edilməsidir. Bunu alt dövrlər üzrə kəsişməyən 
seçmələr zamanı daha səmərəli şəkildə həyata keçirmək olur. Müəyyən dövrdə 
müayinə edilməli olan ilkin seçmə elementlərini kəsişməyən alt çoxluqlara bölmək və 
hər alt dövrü bir alt çoxluqla məhdudlaşdırmaq daha əlverişlidir.