Müəlliflik hüququ Roland O

konstitusiyalı monarx hesab olunur. Bu vəzifəni seçən ölkələrdə onun ümumiyyətlə müstəqil 

öhdəçiliyi və ikinci seçmə turu var. Səs verməyə görə ən yaxşı ikisi birinci seçkinin sonuncu 

turunda insnanların böyük çoxluğu ilə iştirak edərək seçkilərdə qələbə çalırlar. 

İrland   filosofu   Edmund   Burkeyə   görə   hakimiyyət   də   öz-özlüyündə   partiyaların  rolu   “ 

hakimiyyətdə olarkən ən məntiqli və möhkəm pinsipiallıq göstərmək və hakimiyyətdə olarkən  

prinsipial   tənqidi   təmin   etməkdir.  İki   partiyalı   sistemlərə   adətən   baş   verən   bu   olur   ki, 

müxalifətçi xalqın maraqlarını qorumaq üçün az-az hallarda hakimiyyətdə olan digər partiya ilə 

işləmək istəmir. Bunun əvəzinə öz gücünü toplayaraq tək başına hazırkı hakimiyyəti pozur və 

dövləti buna məcbur edir ki, bununla da iki partiyada tərəflər dəyişilir. Eləcə də, Parlamentli 

demokratik   dövlətlərdə   də   çox   tərəfli   partyalarla   hər   hansı   partiya   nadir   hallarda   çox   səs 

qazana bilər ki, özü müstəqil idarə etsin. Aparıcı tərəfin cəhdləri koalisiyanı asanlıqla girov 

götürmüş hakimiyyətdə cəmi bir neçə yerə sahib olan, lakin hakimiyyətin bərabərliyinə təsir 

edən partiyanı parçalaya bilər.

Siyasi   partiyalar   qanunverici   prosesləri   idarə   edir   və   hakimiyyətin   gündəlik   işini   qurur.   Bu 

zaman siyasi səbəblərə görə vacib problemlərə diqqət yetirməklə maneələr də yarada bilər. 

Belə  hallarda  xalqı   idarə  etmək  əvəzinə   partiyalar   vacib   məsələləri   bir  yerə   toplayırlar   ki, 

bütün düzgün və düzgün olmayanlara qarşı hakimiyyətə gəlməkdən ötrü mübarizə aparsınlar.

Bu müzakirələr siyasi partiyaların əksər əhəmiyyətli funksiyalarını yerinə yetirdiyinə görə onlar 

da çoxlu mənfi aqibətlə üzləşirlər. Bunlardan da əhəmiyyətli olanı budur ki, onlar ictimaiyyəti 

müxtəlif fraksiyalara parçalayır. Bir çox partiyalar hazırlanmışdır ki, onlar fərqli sosial qruplara 

müraciət   etsinlər   və   bunu   etdikdən   sonra   insanlar   arasında   bizim   cəhətlərimzlə   uyğun 

gəlməyən mövcud fərqliliyi gücləndirirlər. Nəticədə onlar demokratiyada insanların arzusuna 

görə prinsipial siyasi bariyerləri müəyyənləşdirərək birlikdə əməkdaşlıq edirlər. 

Bundan başqa partiyalar elektoratı standarta salmaq səyləri də mövcuddur. İnsanlar müxtəlif 

sosial və siyasi problemlərə görə geniş və müxtəlif dünya görüşlərinə malikdir. Bundan əlavə, 

bu fikirlər qeyri-müəyyənliyinə görə həyatımızın əsasını təşkil edə bilər və biz də buna görə 

ölmək istəyərdik. Əlbətdə partiya üzvülüyü bizi xüsusi ehkamın platfoması ilə birləşdirir. Biz 

siyasi partiyaların bizim maraqlarımızı ifadə etməsini istəyirik, biz istəmirik ki, onlar bəzən bizi 

bu cürə yollara sadə karikaturalara çevirsinlər.

Bütün baş verənlər bundan ibarət olur ki, siyasi partiyalar insanların etdiyindən də artıq sərt 

olur.

Siyasi partiyalar həmçinin qeyri-demokratikdirlər. Təşkilatı adətən fərdlərdən ibarət olmaqla bir 

neçə   partiya   rəhbərləri   idarə   edir.   Bundan   başqa   onlar   cəbhəni   birləşdirmək   yerinə   daxili 

fraksiyanı inkişaf etdirərək fikir ayrılıqları yaratmaq tendensiyasına malikdirlər.

Bu   adətən   hamilik   sistemi   ilə   eyni   zamanda   icra   olunur.   Seçki   kampaniyaları   dövlətin 

büdcəsindən   deyil,   digər   yardımlarla   təşkil   olunur.   Seçkidə   qalib   olan   namizədlər   həmin 

partiya  üçün çalışmış və böyük  ianələr vermiş fərdlərlə öz mövqeyini bölüşür. Partiyaların 

müəyyən üstünlük təşkil etməsinin bu tipi yurisdiksiyada “siyasi mexanizmlər” kimi tanınır.

-43-

---

Özlərini hakimiyyətdə əbədiləşdirmək üçün siyası partiyalarda loyallığın olması tələb olunur. 

Öz  üzvülərindən   və   əlavə   olaraq   himayədarlarından   ianələrin   yığılması   formal   partiyanın 

registrasiya prosesini və vergiləri ödəmək üçün güclü təkan verir. Seçilmiş məmurların partiya 

loyallığı və onların maliyələşməsinə nəzarəti seçim kampaniyalarının başqa mənbələrindən 

əldə   edilir.   Bu   partiya   sistemində   nizam-   intizamı   gücləndirir   və   patiyaların   seçilmiş 

məmurlarını hakimiyyətə  doğru aparır.

 

Ölkə siyasətində pulun üstünlük təşkil etməsi siyasi partiyalar üçün mənfi aqibətlə üzləşməsi 

deməkdir. Lakin, əgər bizim fundamental hüquqlarımız vahid azadlıqdırsa onda onun necə 

aradan qaldırılmasını görmək çətindir. Bunun alternativi isə partiya fəaliyyətinə və həmçinin 

kampaniya   xərclərinə   sərhəddin   qoyulmasıdır   (Yaponiyada   yaşayış   yerlərində   təşviqat 

aparmaq qadağandır).  

DEMOKRATIYAYA GÖRƏ IDDIALAR

17. DEMOKRATIYA DILEMMASI 

Aliksis de Tokvil Amerika Demokratiyası da öz səmərəli fəaliyyəti zamanı müşahidə edibdir ki, 

demokratiya risqlər sırasına aiddir, yaxud da bu iddialı bir məslədir. O həmçinin dillemma da 

adlana bilər və yaxud da hər seçmdə fəaliyyət üçün potensial mənfi aqibətləri ola bilən bir 

situasiya. Onlar aşağıdakılardır:

- Demokratiyanın çoxları üçün ağır olması risqi,

- Hakimiyyətin mərkəzləşdirilməsindən yaranan problemlər,

- Şəxsi azadlığa görə demokratiyada olan risklər,

- Demokratiyada silahlı qüvvələrin rolu,

  -Ziddiyyətlər   -   iqtisadi  və   sosial  bərabərsizlik   cəmiyyətdə   mövcud   olan   siyasi   bərabərliyə 

malikdir.

Demokratiya insanların hakimiyyətidir. Çox yaxşı,  bu o deməkdir ki, cəmiyyətdə hamı ona 

həm də öz məqsədinə çatmaq üçün əməkdaşlıq edir. Praktikada isə demokratiya əksəriyyət 

prinsipləri olmasının belə bir birgə ruhuna insanlar hələ şahidlik etməyiblər. İstənilən qrup və 

ya  qrupun koalisiyası  seçkidə yer   çoxluğu ilə buna çata  bilər və  yerdə  qalanları da  buna 

məcbur edilə bilər. 

Bu birinci dilemmadır. Bu istənilən belə çoxluğun fəaliyyət azadlığına görə nəzarət etməsidir. 

Bunun   əsas   səbəblərindən   biri   çoxluğun   arzusunun   çox   vaxt   diskriminasiya   ilə   əlaqəli 

olmasıdır.   Azlıqda   qalan   qruplar   üçün   diskriminasiya   müxtəlif   yollarla   çoxluq   tərəfindən 

yaradılır. Doğurdan da çoxluğun arzusu, nəyin ki, bir bütün əhalinin arzusunu puça çıxardır, 

əgər bir şəxsin məqsədi onu bu yolda hərəkət etməyə məcbur etməyə yönəldilirsə onda onu 

öz hüquqlarından məhrum etmiş olur ki, bu da inciklik doğurur. 

Çoxluğun tiraniyasına qarşı  məhdudiyyət müəyyən hərəkət qadağaları, hakimiyyət və sosial 

(misal üçün diskriminasiya) həmçinin də hərəkətin müəyyən tipi ilə razılaşmaq üçün çoxluğun 

-44-

---