Müəlliflik hüququ Roland O

altında başqa bir məhdudlaşıdırmanı əks etdirməklə ən böyük generallar deyil, adi məmur 

seçilir).

Konqres Prezidenti, onu ittiham edən nümayəndələr palatasını və ittihamı yoxlayan Senatı da 

ittiham etmək imkanına malikdir.

Konqres   Prezidenti   Ali   Məhkəmə   tribunala   çıxartmaq   səlahiyyətinə   də   malikdir.   Lakin   bu 

zaman   Prezident   məhkəmə   də   daxil   olmaqla   ən   böyük   ədalət   mühakiməsini   təyin   edir. 

Konqres, xüsusi ilə Senat öz-növbəsində Prezidentin məhkəmə namizədlərini rədd edə bilər. 

Ali   Məhkəmə   “məhkəmə   yoxlanışı”   əsasında   yeni   qanunları   və   həmçinin   əgər   mühakimə 

olunan dövlət fəaliyyətləri Konstitusiyanın hüquq strukturunu pozursa onda bunu rədd edə 

bilər. Lakin burada Ali Məhkəmənin ədalət mühakimələrini tam uzaqlaşdırmaq imkanı demək 

olar ki, yoxdur (onların vəzifəsi burada ancaq “ədaləti bərqərar etməkdir”). Burada Konqresin 

konstitusiyanı islah etmək üçün əlavə müqavimət göstərmək imkanı var.

ABŞ- ın daha bir məhdudlaşıdrıcı imkanı icra edici və qanunverici şöbələrdəki hakimiyyət 

personalını  ayırmaq   imkanının  bəzən  mümkün  olmamasıdır  (misal  üçün  konqres  üzvünün 

prezident vəkili kimi xidmət göstərməsi). Bu isə zəmanət verir ki, hakimiyyət dairələri tamamilə 

ayrı-ayrı fəaliyyət göstərirlər. 

Bu   qanunverici   orqanların   günü-gündən   dövlətə   cəlb   edən   Amerika   sistemini   parlament 

demokratiyasından fərqləndirir. 

ABŞ konqresi “iki parlamentlidir”. Hər ştata iki senatorla bir Senat, yaxud da ümumilikdə yüz 

və dörd yüz otuz beş Nümayəndələr Platasından ibarətdir. Bu bir palatalıya əks olaraq iki 

palatalı qanunverici orqandır. 

Nümayəndələr palatasına görə ştatlar  dairələrə  ayrılmaqla təxminən hər dairədən bərabər 

olaraq bir nümayəndə seçilir. Belə dairələr periodik olaraq dəyişdirillməsi yeni siyahıyaalmaya 

əsasən edilir. 

Konqres üçün iki palatalı struktur ştatlar arasındakı bərabərliyi Senat vasitəsilə təmin edir və 

ümumi ictimayyətin nümayəndəliyinin Palata arasında bərabərliyini təmin edir. 

Konstitusiya   gündən-günə   hakimiyyəti   üç   şöbəyə   bölməkdə   davam   edir.   Konqres   də   öz-

aralarında valyutanın buraxılmasına ücazə verir, baxmayaraq ki, bu da onlar üçün xərc təşkil 

edir, ticarəti idarə etmək, poçt sistemini qurmaqla yanaşı milli hərbini də yetişdirərək zəruri 

olan bütün qanunları yerinə yetirir. 

Bundan başqa Hərbi Komandanlıq üçün Prezident müxtəlif kabinet departamentlərin rəhbəri 

olmalıdır.   Həmçinin   o   xarici   siyasət   üçün   də   məsuliyyət   daşıyır.   Bura   başqa   millətlərdə 

səfirlərin təyin edilməsi də aiddir (burada Senatın da razılığı olmalıdır). Xalqın tanıdığı bir lider 

kimi Prezident Konqres müttəfiqləri və öz səlahiyyətinə görə qanunverici gündəliyə bir başa 

əhəmiyyətli təsirə malikdir. 

-35-

---

Prezident demokratiyasında problem bundan ibarətdir ki, qanunlar həmişə Konqres tərəfindən 

yazılsa   da   zəmanət   vermir   ki,   Prezident   onları   həyata   keçirəcək.   Misal   üçün   əksər 

Prezidentlər   koorparasiyaların   maraqlarını   təmin   edən   kompaniyaların   maliyyələşdirilmsi 

hesabına seçildikdən sonra inadkarcasına sahibkarlıq fəaliyyətləri ilə bağlı sərəncamları rədd 

edə bilər.

Bu problem belə bir faktla qarşı-qarşıya qaldığına görə qanun layihəsi də çətin interpretasiya 

olunur və ona görə də açıq qalır.

Konqresin daşıdığı digər cavabdehlik də var və o diqqətsizlikdir. Onların işi təkçə qanunu 

layihələşdirməkdən ibarət olmayıb, həmçinin, hökümətdə gedən operasiyaları da müşahidə 

etməlidirlər. Konqres qanunvericiliyin məramına riayyət olunmadığı təqdirdə   bəzi ölkələrdə 

isə burda nöqsanlar olduğu zaman dövlət icraedici orqanlarını ifadə verməyə məhkum edə 

bilər. Bundan başqa onun tədqiqatını aparan departament də vardır, bu Dövlətin Məsuliyyətli 

Ofisi adlanır.  

Üçüncü   şöbə  digər   iki   Konstitusiyadan   asılı   olan   Ali   Məhkəmədir.   Konstitusiya   hüquqi 

məhkəməni   müəyyən   etməklə   başqa   səlahiyyəti   hələ   tam   aydın   deyil.   Bu   doğurdan   da 

birbaşa Məhkəmə idarə etməsnin başlanğıcı olmaqla ona məhkəmə nəzarəti səlahiyyəti verir 

ki, o da sonda konstitusiyaya əsaslanan izahat verir. (Belə ölkələrdə nizamnaməsiz hüquqi 

nəzarət yoxdur).   

Burda məhkəmə də asılıdır, çünki o seçkidə seçilməyib. Bundan başqa ictimaiyyət qarşısında 

onların heç bir öhdəçiliyi də yoxdur. Onların heç bir hakimiyyəti də yoxdur. Məhkəmə güman 

edir ki, “inandırmaq üçün gücü” dövlət hakimiyyətinin əleyhinə olduqda fəaliyyət göstərir.  

Güman edilən məhdudlaşdırma Məhkəmənin milli və xarici işlərdə rolunun az olmasıdır, 

beləliklə onun yuridiksiyası əsasən ölkə daxilində aparılır. 

Məhkəmələri   onların   yuridiksiyalarının   olmasına   baxmayaraq   mühakimə   edilməsi   qətidir. 

Onun heç bir şikayət hüququ yoxdur. Ali Məhkəmə prezidenti Məhkəmənin özü tərəfindən lap 

sonrakı   qərarından   sonra   çevrilə   bilər   (bu   özünü   nizamlama   fomrasıdır)   və   yaxud   da   ki, 

Konqresdə Konstitusiyaya dəyşikliklər etməklə.

Məhkəmə ona görə təyin olunmuşdur ki, hüquqi və müstəqil olsun, tez razılaşa bilən və siyasi 

olmasın   (Yəni   Qanunverici   “kor”   kimidir).     O   əvvəlcədən   bunu   təyin   edir   ki,   əvvəlcədən 

deyilənlərə əsaslanmayan tədqiqatlar qanunverci və hüquqi mübahisələr belə interpretasiya 

olunmasın ki, dövlət siyasəti  bu  cürə müəyyənləşdirilib.  Bu ona görə belə edilib ki, sonra 

Məhkəmələr gündəlik fəaliyyətində siyasi tərəfkeşliyə meyilli  olmasınlar. 

Məhkəmə   üçün   əsas   prinsip   "məhkəmə   təmkinliliyidir".   Bu   ideyadır   -   hansı   ki   ədalət 

mühakimələri ciddi Konstitusiyanın mətni üzrə fəaliyyət  göstərməklə Konqresin qanunverici 

hakimiyyətini pozmadıqlarına zəmanət verməlidirlər. 

Məhkəmə təmkinliliyinin əksi "məhkəmə fəallığıdır". Buna ədalət mühakimələri konstitusiya 

bəndlərində yeni interpretasiyaları oxuyan zaman rast gəlir. 

-36-

---